ΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΧΑΣΜΑ ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ

Μία από τις βασικές παραμέτρους του Ταμείου Ανάκαμψης είναι η ώθηση στην Ψηφιακή Οικονομία. Μία φορά κι έναν καιρό, τη λέγαμε Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, την είπαμε Δικτύωση, τη λέμε Έξυπνη Μετάβαση. Η αλήθεια είναι πως η δικτύωση ήρθε για να μείνει. Και όπως κάθε νέα τεχνολογία, κάθε εποχή μετάβασης δημιουργεί δυσκολίες και προβλήματα σε όσους δεν έχουν πρόσβαση –ή επαρκή πρόσβαση– σε αυτήν.

Είναι αληθές πως ο όγκος των χαρτιών, η απίθανη γραφειοκρατία, τα κατεβατά υπογραφών ήταν μία τραγωδία. Μπορούν όμως όλοι ν’ ακολουθήσουν με τον ίδιο βηματισμό την ψηφιακή οικονομία και τις μεταβολές που επιφέρει στην κοινωνία; Και η πανδημία σε μεγάλο βαθμό ανάγκασε το ελληνικό Δημόσιο, που είχε ελάχιστα βελτιωθεί, παρά τις αλλεπάλληλες εναλλαγές και προσπάθειες όλων των κυβερνήσεων, να κάνει άλματα. Όμως, φτάνει αυτό;

Η λέξη «ψηφιοποίηση» μπήκε στη ζωή μας εδώ και μερικά χρόνια. Είδαμε πόσο σημαντικό είναι, αντί να τυραννιέσαι από υπηρεσία σε υπηρεσία, ορισμένα πράγματα να γίνονται ηλεκτρονικά. Είδαμε τι σημαίνει μέσα στην πανδημία να γίνονται τσάτρα-πάτρα μαθήματα.

Κι αυτό γιατί υπήρξαν χώρες που μαθήματα δεν έγιναν. Και τα παιδιά αυτών των τρίτων χωρών βίωσαν εκτός από την πανδημία και τον μαθητικό αποκλεισμό.

Το ψηφιακό χάσμα κι ο ψηφιακός αναλφαβητισμός

Ως «Ψηφιακό Χάσμα» ορίζεται από Έλληνες και ξένους επιστήμονες το κενό, που δημιουργείται ανάμεσα σ’ εκείνους, που έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και σε ψηφιακές συσκευές και σε εκείνους που έχουν πολύ περιορισμένη πρόσβαση ή δεν έχουν καν πρόσβαση. Ο ψηφιακός αναλφαβητισμός αναδεικνύεται, ωστόσο, ως ένα βασικό πρόβλημα της εποχής παρά το γεγονός ότι ορισμένοι κωφεύουν ή μοιάζουν να το προσπερνούν.

Έρευνα, που δημοσιεύτηκε το 2018 στα «Νέα» με βάση στοιχεία από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, έδειξε ότι η χώρα μας σε ό,τι αφορά στις ψηφιακές δεξιότητες φτάνει μόλις το 47%. Η Ψηφιακή Οικονομία και Κοινωνία λοιπόν είναι εδώ, είτε την πούμε δικτύωση, είτε την πούμε Έξυπνη «Smart», είτε μιλήσουμε αγγλιστί για Digitalization, στην Ελλάδα ήταν πίσω.

Είναι σαφές πως η πανδημία άλλαξε μία για πάντα τον κόσμο μας. Άνθρωποι που δεν είχαν σχέση με τα κομπιούτερ, απέκτησαν. Παππούδες, που ήξεραν μόνο να πατούν νούμερα στο κινητό, για να πάρουν παιδιά κι εγγόνια, συνομίλησαν μέσω skype, έκαναν facebook, έμαθαν τι εστί wi-fi. Οι νέες συνθήκες έφεραν τηλε-εκπαίδευση, τηλε-κατάρτιση, τηλε-εργασία σε μαζική κλίμακα. Κι έτσι προέκυψαν κι οι τηλε-παππούδες, που αντί να πηγαίνουν βόλτα τα εγγόνια στο πάρκο ελέω πανδημίας, έπαιζαν και γελούσαν μαζί τους μέσω υπολογιστή.

Παρ’ όλα αυτά, ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση στην ψηφιακή πληροφορία. Δεν έχουν όλοι κινητά τηλέφωνα, δεν έχουν όλοι τη δυνατότητα να πληρώσουν για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της κοινωνίας, δεν έχουν όλοι σήμα στην περιοχή που ζουν ούτε υψηλές ταχύτητες. Κι ενώ ο μετασχηματισμός μάς αφορά όλους, μεγάλο μέρος του πληθυσμού δεν απολαμβάνει κάτι από όλα αυτά, που πια για μερικούς από εμάς φαίνονται αυτονόητα εδώ και χρόνια.

Ζητούμενο το πώς θα ανατραπεί ο ψηφιακός αναλφαβητισμός

Ο ψηφιακός αναλφαβητισμός είναι ένα από τα μεγάλα προβλήματα της εποχής. Το ψηφιακό χάσμα αποτυπώνεται έντονα στην έρευνά της για το έμφυλο χάσμα από την πλευρά της Ιωάννας Πορφύρη, επιστημονικού στελέχους του ΙΜΕ ΓΣΒΕΕ. Ιδού το πόρισμα:

• Μόλις το 1/10 των αποφοίτων στους τομείς των νέων τεχνολογιών (ICT) είναι γυναίκες με συνεχώς πτωτική τάση την τελευταία δεκαετία.

• Το έμφυλο χάσμα στις μηνιαίες αποδοχές αποτιμάται στο 13% στους τομείς των νέων τεχνολογιών, όταν στον τομέα της υγείας υπολογίζεται στο 26% και στο 33% μεταξύ των λοιπών εργαζομένων.

• Λιγότερο από το 1% των 15χρονων κοριτσιών εκφράζουν ενδιαφέρον για τις νέες τεχνολογίες.

Το ψηφιακό χάσμα είναι κάτι, που θα πρέπει ν’ αντιμετωπιστεί πολύ γρήγορα τα επόμενα χρόνια. Την ίδια στιγμή που οι τράπεζες μειώνουν το χαρτί, αφήνουν χιλιάδες συνταξιούχους να ταλαιπωρούνται, γιατί δεν ξέρουν απλά πώς να κάνουν μία ψηφιακή συναλλαγή, ή γιατί απλά φοβούνται μήπως τους δουν ανήμπορους και τους κλέψουν τις κάρτες, μήπως μάθουν τους κωδικούς τους, ή απλά για το μυαλό δεν θυμάται τόσο εύκολα τόσους πολλούς κωδικούς.

Από την ψηφιοποίηση διαδικασιών περάσαμε στην άτσαλη ψηφιοποίηση. Έτσι, αν ο όρος «Γενεά» για τους κοινωνιολόγους έχει νόημα, σε επίπεδο ηλικιωμένων βρίσκει την απόλυτη αποθέωσή του.

Άνθρωποι που μόλις έχουν αποκτήσει εγγόνια, μπορεί να βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό και το ψηφιακό χάσμα λόγω ηλικίας. Το πρόβλημα όμως υπάρχει, και το εξετάζουν και γιατροί από την άποψη των ψυχολογικών και ψυχιατρικών συνεπειών: όσο περισσότερο αποκλείονται από την Ψηφιακή Εποχή τόσο περισσότερο νιώθουν παρείσακτοι. Βιώνουν την τεχνοφοβία και ταυτόχρονα την αγωνία ότι η εποχή τούς ξεπερνά. Δεν μπορούν ν’ ανταποκριθούν στις καθημερινές δραστηριότητες, στις συναλλαγές με μία τράπεζα, ακόμη και στη λογική των sms, πολύ περισσότερο στην πληρωμή μέσω e-banking.

Η έρευνα της Focus Bari επιμένει ότι η χρήση διαδικτύου έχει φτάσει στο 96% σε Έλληνες και Ελληνίδες 13-74 ετών και βρίσκεται κοντά στο 90% σε ηλικίες 55-64, ενώ διαπιστώνει πως το 91% των παιδιών στις ηλικίες 5-12 χρησιμοποιεί το διαδίκτυο. Είναι αλήθεια πως μιλάμε για γενιά του διαδικτύου κι ότι μέσα στην πανδημία τα μεγέθη βελτιώθηκαν. Αλλά η έρευνα δεν εξηγεί πώς μέσα σε κάθε σπίτι λέει η γιαγιά στον εγγονό ή στο παιδί «μπορείς να μου πληρώσεις αυτό διαδικτυακά;», όπως επίσης και το γεγονός ότι υπάρχουν Έλληνες κι Ελληνίδες που δεν διαθέτουν κινητό τηλέφωνο ή τέλος πάντων δεν το πολυχρησιμοποιούν ή δεν έχουν υπολογιστή ή δεν μπορούν να αγοράσουν νέο υπολογιστή. Μέσα στην υγειονομική κρίση, οικογένειες με δύο και τρία παιδιά βρέθηκαν σε απόγνωση, ποιος θα πρωτοκάτσει στο κομπιούτερ της οικογένειας.

Οι τράπεζες και οι ηλικιωμένοι

Στις τράπεζες πια η καθοδήγηση σε πολλές περιπτώσεις είναι σχεδόν μηδενική και ακόμη κι αν βρεθούν υπάλληλοι πρόθυμοι, στραβοκοιτάζουν οι υπόλοιποι ή κάνει νόημα ο διευθυντής πως δεν επιτρέπεται, γιατί έτσι λένε οι οδηγίες. Ποια οδηγία λέει, αλήθεια, ότι σε έναν άνθρωπο που συνεργάστηκε σε όλη του τη ζωή με μια τράπεζα, να μην του επιτρέπουν να κάνει τις συναλλαγές όπως ξέρει, αντί να τον βοηθήσουν, γιατί απλά κι ο διευθυντής πρέπει να δώσει λόγο στους ανωτέρους του;

Οι νέοι κανόνες που διέπουν τις τράπεζες είναι σαν να μην υπάρχουν ηλικιωμένοι ή άνθρωποι, που δεν μπορούν να ανταποκριθούν στα νέα ψηφιακά δεδομένα. Κι αυτό χειροτερεύει γι’ ανθρώπους που δεν έχουν οικογένεια ή η οικογένειά τους βρίσκεται μακριά. Ακόμη και η πολύ απλή διαδικασία της ενεργοποίησης του «pin» μπορεί να δημιουργήσει άγχος σ’ έναν άνθρωπο που δεν εξοικειωμένος. Και με μηδενική κατάρτιση η ελληνική κοινωνία δεν μπορεί να πάει μπροστά. Και δεν μιλάμε για μοίρασμα ξανά της πίτας τύπου Σκόιλ Ελικίκου, αλλά για πραγματική ανάπτυξη των ψηφιακών δεξιοτήτων, που ορθώς προβλέπεται στο σχέδιο για την Ανάκαμψη.

Φυσικά, αυτό δεν αφορά ολόκληρη την ομάδα των ηλικιωμένων, ούτε αρχίζει από ένα όριο ηλικίας κι επάνω. Υπάρχουν ηλικιωμένοι, οι οποίοι έχουν βρει τρόπο να επικοινωνούν μέσω των κοινωνικών δικτύων, να σχολιάζουν, να ανεβάζουν φωτογραφίες, να επικοινωνούν ή να βρίσκουν μακρινούς συγγενείς. Είναι αληθές πως δεν έχουν όλοι οι ηλικιωμένοι ούτε τον ίδιο χαρακτήρα ούτε την ίδια εξοικείωση. Όπως, επίσης, υπάρχουν και νεότεροι/ες σε ηλικία, που βασανίζονται για μία ηλεκτρονική συναλλαγή. Και δεν είναι οι πρώτοι που βιώνουν μαζικά το ψηφιακό χάσμα, σε οργανωμένες δυτικοευρωπαϊκές κοινωνίες.

Όμως το πρόβλημα του ψηφιακού χάσματος δεν μπορεί να το λύσει κάποιος άλλος από την πολιτεία. Στην προκειμένη περίπτωση, και η ελληνική πολιτεία άφησε γονείς, εκπαιδευτικούς και παιδιά να κολυμπούν στα βαθιά μέσω των πλατφορμών, που μπήκαν στη ζωή μας, δημιουργώντας μεν περισσότερες τεχνικές δεξιότητες, αλλά αυξάνοντας το ψηφιακό χάσμα μεταξύ διαφορετικών γενεών.

Από τον ταχυδρόμο στα e-mail

Το παραδοσιακό τηλέφωνο αντικαταστάθηκε από το e-mail, ενώ υπάρχουν κυρίως άτομα άνω των 70+ κι όχι μόνο, που δυσκολεύονται ακόμη και να στείλουν μία απλή επιστολή. Και σε αυτούς τους ανθρώπους, που δεν γεννήθηκαν μ’ ένα κομπιούτερ ανά χείρας είναι σαν να λέμε, χωρίς βοήθεια και χωρίς καμία πρακτική, ότι σκοτώνουμε τα άλογα όταν γεράσουν.