ΤΟ ΠΕΛΑΤΕΙΑΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΔΕΝ ΓΚΡΕΜΙΖΕΤΑΙ ΕΥΚΟΛΑ…

Μπορεί να βελτιωθεί το σύστημα προσλήψεων στη δημόσια διοίκηση; Γίνεται να σταματήσει το Δημόσιο να είναι πεδίο ταλαιπωρίας και αντιπαράθεσης, υπαλλήλων, πολιτών, ανέργων, εργαζομένων, αλλά χώρος ανάπτυξης κι ευημερίας της κοινωνίας και της οικονομίας της χώρας μας; Γίνεται να γίνονται οι προσλήψεις στην ώρα τους; Θα σταματήσουν τα φροντιστήρια για το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού;

Το νομοσχέδιο με τίτλο: «Εκσυγχρονισμός του συστήματος προσλήψεων στον Δημόσιο Τομέα και ενίσχυση του Ανώτατου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ)», που έφερε η κυβέρνηση Μητσοτάκη κι άνοιξε αυλαία στη Βουλή για το 2021, εγκαινίασε ταυτόχρονα την πολιτική της σκληρής γραμμής μεταξύ ΝΔ - ΣΥΡΙΖΑ/ΠΜ με εφ’ όλης της ύλης θέματα: ΜΕΘ, πανδημία, πελατειακό κράτος, προσλήψεις, προκλητή συνταγογράφηση από τη Novartis.

Η πλευρά του ΣΥΡΙΖΑ, διά του εισηγητή του Κώστα Ζαχαριάδη, επιχείρησε ν’ αναδείξει τη συνολική στάση του Μάκη Βορίδη στο πώς αντιλαμβάνεται το κράτος ως κομματικό λάφυρο. Αναφέρθηκε δε στα όσα έλεγε ο νυν υπουργός Εσωτερικών, χαριτολογώντας σε τηλεοπτικό σταθμό, όταν είχε ερωτηθεί, αν η κυβέρνηση βάζει τους δικούς της ανθρώπους και «ποιους να βάλουμε, τους ξένους;», αλλά και για το θέμα των ΜΕΘ. «Ήρθατε ως η κυβέρνηση των αρίστων» και «θα φύγετε ως η «κυβέρνηση των ακρίδων», ανέφερε ο Παύλος Πολάκης και μίλησε για τετραπλασιασμό του κόστους των μετακλητών, με φόντο τις εκλογές και την προσέγγιση της επιστολικής ψήφου των ομογενών, ενώ αναφέρθηκε στο θέμα της πρόσληψης των κτηνιάτρων λόγω της αφρικανικής πανώλης.

Για «αθλιότητα» ως προς τη στάση ΣΥΡΙΖΑ για στοχοποίηση της πλευράς Κοντοζαμάνη για το θέμα των θέσεων ΜΕΘ και την υπόθεση της «Novartis», έκανε λόγο ο Μάκης Βορίδης. Υποστήριξε ότι υπήρξε μείωση συνεργατών στα υπουργεία, αλλά οριακή αύξηση στους μετακλητούς των ΟΤΑ, και σημείωσε πως ορθώς πήρε κτηνιάτρους κατά παρέκκλιση, τονίζοντας ότι δεν είχε καμία πελατειακή σχέση για 50 άτομα σε εκλογικές περιφέρειες, που δεν πολιτεύεται. Σημείωσε πως επί 1,5 χρόνo δεν κατάφερε να προσλάβει προσωπικό ούτε ο ίδιος κόσμο, ούτε επί 1,5 χρόνο πριν ο ΣΥΡΙΖΑ με τις κανονικές διαδικασίες στον ΑΣΕΠ, αναφερόμενος στη θητεία του στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, και σημείωσε πως αυτό πρέπει να τελειώνει.

Ο Μάκης Βορίδης έκανε επίδειξη γνώσεων πάνω στα μαρξιστικά και νεομαρξιστικά κείμενα για την ουσία του κράτους και την αριστερή προσέγγιση, περί ταξικού κράτους. Ο Κώστας Ζαχαριάδης ζήτησε να σταματήσει η κυβέρνηση ν’ αντιμετωπίζει το κράτος ως λάφυρο, ενώ αναφέρθηκε στο θέμα της Θεσσαλονίκης. «Είναι ντροπή αυτό που κάνετε. Πρέπει να υποκλίνεστε σ’ αυτόν τον κόσμο της Δημόσιας Υγείας», είπε κι έκανε λόγο για πρόκληση για την κοινωνία. «Βυθίσατε τη Βόρεια Ελλάδα στο πένθος… Αν δεν σοβαρευτείτε, θα βυθίσατε και τη Νότια Ελλάδα στο πένθος…» Ο Μάκης Βορίδης υποστήριξε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν κάλεσε τη Novartis για να ζητήσει να επιστραφούν χρήματα, ενώ αναφέρθηκε και στο θέμα της ψήφου των Αποδήμων. «Θα ψηφίσουν οι απόδημοι μην έχετε αγωνία». «Θα ψηφίσουν οι Απόδημοι θέλετε, δεν θέλετε», είπε ο Μάκης Βορίδης, απευθυνόμενος στον Παύλο Πολάκη.

Το νομοσχέδιο για το ΑΣΕΠ ξεκίνησε να συζητείται λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 2020 με υπουργό Εσωτερικών, τον Τάκη Θεοδωρικάκο, και στο βήμα ήταν ως νέος υπουργός ο Μάκης Βορίδης με εισηγητή τον Σάββα Χιονίδη, από πλευράς της ΝΔ και αναμένεται να ψηφιστεί την Τετάρτη στην Ολομέλεια. Κατά τους εισηγητές της αντιπολίτευσης, δεν δημιουργεί απόλυτες προϋποθέσεις για ισονομία - αξιοκρατία και επιδίδεται μάλλον σε παιχνίδι εντυπώσεων και όχι ουσίας.

Ο ιδρυτικός νόμος του ΑΣΕΠ

Ο νόμος για τον ΑΣΕΠ δημοσιεύτηκε στις 3 Μάρτιο του 1994. Πρώτη φορά στα χρονικά από τη γέννηση του ελληνικού κράτους υπήρξε ανάχωμα στο πελατειακό κράτος, επί ΠΑΣΟΚ, με τη σφραγίδα του Αναστάσιου Πεπονή, ως υπουργού Προεδρίας της Κυβερνήσεως. Τον νόμο 2190/1994 θεώρησε ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Καραμανλής, παρά τις τότε ισχυρές πιέσεις και στο εσωτερικό της ΝΔ, που ξιφουλκούσαν «υπέρ των δικών μας παιδιών». Ο νόμος δημιούργησε παρασκηνιακές εντάσεις ακόμη και στο εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ κι από ανθρώπους που ήθελαν να τον στηρίξουν, αλλά κι από άλλους, που έβλεπαν ότι κόπτεται ο ομφάλιος λώρος και το καθεστώς πολιτικής συναλλαγής με τους πολίτες. Ο Μεσολογγίτης πολιτικός, Αναστάσιος Πεπονής, που έβαλε τον θεμέλιο λίθο για ν’ απαλλαγεί η χώρα από την κατάρα του πελατειακού συστήματος, δεν επανεκλέχθηκε βουλευτής, δείχνοντας έτσι και την ανωριμότητα της ελληνικής κοινωνίας.

Οι πρώτοι εργαζόμενοι, που μπήκαν με τον ΑΣΕΠ, είχαν ν’ αντιμετωπίσουν την έντονη καχυποψία ορισμένων εκ των συναδέλφων τους, που περίμεναν ότι θα τους πάρουν τις θέσεις στην ιεραρχία. Σήμερα όλοι αναγνωρίζουν τη συμβολή του ΑΣΕΠ στον εκσυγχρονισμό της ελληνικής κοινωνίας. Από τις λίγες ψύχραιμες φωνές, που είχαν διαβλέψει τις όποιες μικρές παθογένειες του νόμου για τον ΑΣΕΠ, ήταν ο τότε πρόεδρος της ΑΔΕΔΥ και μετέπειτα υφυπουργός του ΠΑΣΟΚ, Γιάννης Κουτσούκος. Ορθώς προέβλεψε ότι ορισμένες διατάξεις, επειδή δεν ήταν σαφείς λόγω των εκάστοτε έκτακτων αναγκών του Δημοσίου Τομέα, θα δημιουργήσουν προβλήματα και προσλήψεις από το παράθυρο, όπερ και εγένετο. Μετά από πολλές και διάφορες περιπέτειες, το ΑΣΕΠ ως ανεξάρτητη αρχή πλέον κατοχυρώθηκε και συνταγματικά το 2001 και το όνομά του, παρά τα όποια προβλήματα, συνδέθηκε με τη δημιουργία μίας νέας εποχής για τη δημόσια διοίκηση, τη δημοκρατία και την ισοπολιτεία.

Οι Έλληνες πολίτες κι η δημόσια διοίκηση

Παρά ταύτα, έρευνα του Ευρωβαρόμετρου το 2018, για τις «28» χώρες, έδειξε ότι οι Έλληνες δεν έχουν εμπιστοσύνη στα κόμματα, σε ποσοστό 95%, έναντι 77%, που είναι στην Ευρώπη των «28», ενώ αξιολογούν τη δημόσια διοίκησή μας με αρνητικές γνώμες κατά 81% έναντι 44% που είναι ο μέσος όρος στην ΕΕ. Το νομοσχέδιο Θεοδωρικάκου εμπεριέχει κάποιες θετικές διατάξεις ως προς τη συχνότητα των διαγωνισμών. Όμως, όπως επεσήμανε η αξιωματική αντιπολίτευση με εισηγητή τον Κώστα Ζαχαριάδη, η ίδια η κυβέρνηση έχει δυναμιτίσει ήδη τη δημόσια διοίκηση βάζοντας στα νοσοκομεία διοικήσεις, που ουδεμία σχέση έχουν οι ειδικότητες πολλών εκ των διοικητών με το αντικείμενο της Υγείας, ούτε καν συνάφειας (π.χ. γεωπόνους). Έχει δημιουργήσει ένα επιτελικό κράτος-μαμούθ διά της γνωστής πλαγίας μεθόδου από το παράθυρο. Έτσι, τα άρθρα 11 και 12 για τις προσλήψεις μοιάζουν εξ αρχής, όπως λέγεται, ναρκοθετημένα από την ίδια την πραγματικότητα.

Το σύστημα προσλήψεων, όμως, είναι αποδοτικό; Γιατί κάποιες υπηρεσίες λειτουργούν κι άλλες είναι ο κακός δαίμονας όλων όσων έχουν συναλλαγές μαζί τους; Η δημόσια διοίκηση είναι εμφανές πως έχει τις καλές της στιγμές, και το είδαμε με το έργο που επιτέλεσαν γιατροί, νοσηλευτές, διοικητικοί υπάλληλοι εν μέσω πανδημίας κ.ά. Το διαπιστώσαμε με λιμενικούς, που σώζουν καθημερινά ζωές στη θάλασσα. Με εκπαιδευτικούς, που έδωσαν τη δική τους μάχη την περίοδο της πανδημίας. Με τους απλούς δημοσιογράφους και τεχνικούς της ΕΡΤ, που είναι στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας, σε μεγάλα γεγονότα.

Παρατηρούμε, όμως, και τις αρνητικές πλευρές της δημόσιας διοίκησης, όταν η συσσώρευση υποψήφιων συνταξιούχων είναι άνω των 300.000, όταν τα ραντεβού στα χειρουργεία καλύπτουν τις απολύτως αναγκαίες περιπτώσεις, όταν η κυβέρνηση νομιμοποιεί τις πράξεις της με Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου κόντρα συχνά σε κατοχυρωμένα ανθρώπινα δικαιώματα, όταν υπάρχουν υπηρεσίες αποψιλωμένες από προσωπικό κι άλλες πάσχουν από υπερσυσσώρευση ανθρώπινου δυναμικού. Φταίει η ίδια η υπηρεσία, το Δημόσιο γενικά ή το προσωπικό που έχει προσληφθεί; Είναι προφανές ότι το Ελληνικό Δημόσιο εξακολουθεί να λειτουργεί αργά για την εποχή μας, περιμένοντας να προσαρμοστεί η πραγματικότητα σ’ αυτό κι όχι απαραίτητα αυτό στην πραγματικότητα.

Το νέο νομοσχέδιο για το ΑΣΕΠ

Είναι προφανές ότι βελτιώνει κάποια ζητήματα ως προς τα άτομα με ειδικές ανάγκες (ΑΜΕΑ), αλλά δεν φέρνει την άνοιξη στις προσλήψεις στον Δημόσιο Τομέα και δημιουργεί ερωτήματα για τις εντυπώσεις εις βάρος της ουσίας, κατά τους εισηγητές της μειοψηφίας. Είναι σαφές ότι οι άνθρωποι, που έχουν ψυχολογικά προβλήματα, δεν πρέπει ν’ αποκλείονται από τους χώρους δουλειάς, αν μπορούν και το επιθυμούν. Ίσα-ίσα, πρέπει να ενισχύεται η επιθυμία τους αλλά οι ανάγκες κι οι δυνατότητες εκ των πραγμάτων δεν είναι ίδιες, ανάλογα με το είδος της ασθένειας. Το εργασιακό στρες καταβάλλει ακόμη και άτομα χωρίς διαγνωσμένα προβλήματα, αλλά δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμο ειδικά για άτομα που έχουν τάσεις αυτοκτονίας, παρουσιάζουν επιθετικότητα κ.ά.

Το κυριότερο στοιχείο, όμως, παρά την απόσυρση κάποιων εξόφθαλμων διατάξεων, που επισημάνθηκε από όλους τους αγορητές της αντιπολίτευσης, είναι πως αυτό το νομοσχέδιο αλληθωρίζει προς πελατειακά συστήματα άλλων εποχών.

Επιπλέον, όπως υποστήριξε η αξιωματική αντιπολίτευση, διά του εισηγητή της Κώστα Ζαχαριάδη, αντί να μειώνει τη γραφειοκρατία, απλά την «ψηφιοποιεί». Ο συγκεκριμένος νόμος με τις όποιες βελτιώσεις δηλαδή θα μπορούσε να είχε κατατεθεί χρόνια πριν, αλλά το 2020 άλλαξε ο κόσμος. Επομένως και το ίδιο το ΑΣΕΠ οφείλει να ξεπεράσει τον εαυτό του, κάτι που στο συγκεκριμένο νομοσχέδιο δεν επιτυγχάνεται.

Είναι αληθές πως το πάλαι ποτέ ΠΑΣΟΚ, παρά την κατηγορία των «πρασινοφρουρών», βελτίωσε πολλές από τις παθογένειες του Δημοσίου. Το ΠΑΣΟΚ πέρασε τους νόμους για τα ΚΕΠ, τους νόμους για το e-gov και τη διαφάνεια, άλλαξε τον χάρτη της Αυτοδιοίκησης, με τη μεταρρύθμιση του Καποδίστρια και του Καλλικράτη, και δημιούργησε άλλο πλαίσιο λειτουργίας του κράτους με τομές για την Περιφέρεια και την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Σημαντικό αποτύπωμα είχε μία διάταξη της ΝΔ, για τους εργαζόμενους στο Δημόσιο, που καλύπτουν «Πάγιες και Διαρκείς Ανάγκες», για την ένταξη των συμβασιούχων, που έφτασαν να έχουν δεκαετίες στο Δημόσιο δίχως μονιμοποίηση, αλλά τον τελευταίο λόγο τον είχε και τον έχει η Δικαιοσύνη. Εν μέσω μνημονίων, ο Δημόσιος Τομέας συρρικνώθηκε σε σημείο τραγικής αποψίλωσης ορισμένων υπηρεσιών, με αποκορύφωμα τις απολυμένες καθαρίστριες, ενόσω ήταν υπουργός Εσωτερικών ο Κυριάκος Μητσοτάκης, ενώ είναι σαφές ότι το τραύμα της ΕΡΤ ήταν από τις χειρότερες στιγμές της ΝΔ στο παρελθόν.

Επί ΣΥΡΙΖΑ, εκτός από τις προσπάθειες για ψηφιακή διοίκηση και την επαναφορά της ΕΡΤ, κρατάμε ως πιο σημαντική τη διαδικασία για την κινητικότητα των δημοσίων υπαλλήλων. Ήταν ένα σημαντικό βήμα προς τα μπρος, ώστε να μη χρειάζεται να παρακαλούν δεξιά κι αριστερά στην υπηρεσία, για να μετακινηθούν, αλλά εφόσον ανοίξει θέση, να μπορούν να υποβάλουν τα χαρτιά τους. Εξίσου σημαντικό ήταν ότι επί κυβέρνησης Τσίπρα έληξε η απίστευτη ομηρία ανθρώπων, που είχαν περάσει με τον νόμο του ΑΣΕΠ αλλά κρίθηκαν μη διοριστέοι, με αποτέλεσμα επί 19 ολόκληρα χρόνια να βολοδέρνουν, ενώ ήταν επιτυχόντες του διαγωνισμού, αλλά αδιόριστοι, την ώρα που έχει παρελάσει από το Δημόσιο κάθε καρυδιάς καρύδι.

Η καχυποψία περίσσεψε και στη Βουλή, αφού όλοι είχαν να θυμούνται της αλήστου μνήμης εποχές, που η συνέντευξη για προσλήψεις επί άλλων ετών της ΝΔ είχε ερωτήματα τύπου «πες μας ποια ομάδα είσαι;». 

Είναι αληθές πως το ΑΣΕΠ δεν μπορεί να επιλύσει όλα τα προβλήματα της Δημόσιας Διοίκησης. Το στοιχείο που λείπει και δυναμιτίζει και τη λειτουργία του ΑΣΕΠ είναι ο στρατηγικός σχεδιασμός για τις προσλήψεις προσωπικού, κι αυτό δεν το λύνει το νομοσχέδιο. Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει διακομματικός στρατηγικός σχεδιασμός με ορίζοντα δεκαετίας και προγραμματισμός. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν μόνιμες αδυναμίες στην αξιοποίηση προσωπικού ορισμένου χρόνου, που καταρτίζεται στον δημόσιο τομέα, για διάφορους λόγους (π.χ. μαθητεία), δημιουργώντας ξανά και ξανά μαθητευόμενους μάγους, διότι κάποιοι μαθαίνουν αλλά δεν μένουν στις υπηρεσίες.

Έτσι το νομοσχέδιο μοριοδοτεί ως έναν βαθμό την εργασιακή εμπειρία αλλά τις μεταπτυχιακές σπουδές τις υποσκελίζει από άποψη μοριοδότησης, αν και φάνηκε πως θα υπάρξουν κάποιες νομοτεχνικές βελτιώσεις, από πλευράς Βορίδη. Μολονότι δεν φταίει το ΑΣΕΠ, το Δημόσιο έχει αδυναμίες στην κινητικότητα ως προς τις προσωποπαγείς θέσεις ή από κατηγορία σε κατηγορία. Δεν υπάρχει δηλαδή εξαρχής πρόβλεψη ανά κάποια χρόνια να μπορεί κάποιος ν’ αλλάξει κάποιος αντικείμενο, αν δεν του αρέσει η οργανική του θέση. Επιπλέον, δεν μπαίνει στην ουσία για τον περιορισμό φωτογραφικών προσλήψεων, που κατά καιρούς έχουν υπάρξει κυρίως στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Δίνει ωστόσο κάποιες λύσεις στο θέμα των διοριστέων, μετά την τραυματική εμπειρία, που είχαν οι επιτυχόντες αλλά μη διοριστέοι του διαγωνισμού του ΑΣΕΠ 1998, που αποκαταστάθηκαν εν τέλει το 2017, επί Τσίπρα, μετά από πολύχρονη ταλαιπωρία.

Το ΑΣΕΠ ήδη από τον ιδρυτικό του νόμο είχε εξοπλιστεί με ειδικές εγγυήσεις ανεξαρτησίας. Η κα Ευαγγελία Λιακούλη, ως εισηγήτρια του ΚΙΝΑΛ, ανέφερε πως ο αρχικός νόμος υπέστη 140 μεταβολές. Μίλησε για λούστρο του παλαιού νόμου. Υποστήριξε ότι η κυβέρνηση με το συγκεκριμένο νομοσχέδιο «ώδινεν όρος κι έτεκεν μυν», γιατί δεν πρόκειται για «μεταρρύθμιση» αλλά για μία απλή διαδικασία κωδικοποίησης κι έκανε λόγο για «λουστράρισμα» κι «αναπαλαίωση».

Για υποβάθμιση της βαρύτητας των γνώσεων, έναντι των δεξιοτήτων, έκανε λόγο ο ειδικός αγορητής του ΚΚΕ, Μανώλης Συντυχάκης, επισημαίνοντας ότι το νομοσχέδιο ουδεμία σχέση έχει με την αξιοκρατία και δεν γίνονται έτσι κι αλλιώς οι διορισμοί που χρειάζονται, κι αναφέρθηκε στο θέμα των ανύπαρκτων προσλήψεων, σε σχέση με τις πραγματικές ανάγκες. 

Για «γαλάζια», «πράσινα» και «κόκκινα» παιδιά, που βολεύτηκαν στο Δημόσιο έκανε λόγο από πλευράς της Ελληνικής Λύσης ο εισηγητής, Κωνσταντίνος Χήτας, και ζήτησε να υπάρξει αξιοκρατία υπέρ του πολίτη με την εγγύηση κράτους δικαίου. 

Καλό είναι να υπάρχουν οι δεξιότητες αλλά όχι εις βάρος των ακαδημαϊκών προσόντων, τόνισε η βουλευτής Β΄ Πειραιά, Φωτεινή Μπακαδήμα, κάνοντας λόγο για διαχρονικό βόλεμα στο Δημόσιο και τόνισε «Φτάνει πια».

Επιπλέον, όπως επισημάνθηκε, δυναμιτίζεται η λειτουργία του, όταν βγαίνουν προς τα μπρος φωτογραφικές διατάξεις με ημερομηνίες ασφυκτικές, ώστε να καταθέσουν αίτηση μόνο οι γνωρίζοντες. 

Παρ’ ότι έχει ορισμένες ρυθμίσεις προς τη θετική κατεύθυνση το νομοσχέδιο Θεοδωρικάκου είναι σίγουρα μακριά από τη λογική του ίδιου του ΑΣΕΠ, που φτιάχτηκε για περισσότερη αξιοκρατία, αφήνοντας παράθυρα πάλι σε συγκεκριμένες ιδιότητες με το θέμα των συνεντεύξεων ή με τις επιλογές στελεχών, στις οποίες θα έχουν αυξημένο ρόλο στην εξουσία. Θετικό ωστόσο το γεγονός ότι ο Μάκης Βορίδης αναφέρθηκε ότι η συνέντευξη θα είναι δομημένη, γεγονός που ζητούσαν κι ο ΣΥΡΙΖΑ αλλά κι άλλα κόμματα. 

Είναι προφανές ότι υπάρχουν ζητήματα επιλογής προσωπικού και θέματα τεστ δεξιοτήτων, τα οποία επεσήμανε ο εισηγητής της ΝΔ, και δεν φαίνονται μόνο μέσα από διαδικασίες τυπικές, αλλά καθορίζονται κι από άλλα χαρακτηριστικά: π.χ. ευελιξία, ευγένεια, ικανότητα διαχείρισης κρίσεων κ.ά., ώστε να γνωρίζουν οι δημόσιοι υπάλληλοι πως «πελάτης είναι ο πολίτης». Το νομοσχέδιο, όμως, κατά τους εισηγητές της αντιπολίτευσης προκρίνει τις δεξιότητες εις βάρος των ακαδημαϊκών προσόντων.

Για την εικονογράφηση του άρθρου δανειστήκαμε φωτογραφίες με εξαιρετικά έργα από τα μοναδικά “ανθρωπάκια” του εξαιρετικού Γιάννη Γαΐτη