ΤΑ ΠΡΑΣΙΝΑ ΠΙΡΑΝΧΑΣ ΤΗΣ ΓΗΣ…

Οι τεράστιες κατολισθήσεις στη Σαρδηνία, οι πλημμύρες στην Καρδίτσα, στο Ηράκλειο, στα Φάρσαλα, τα καταστροφικά γεγονότα στη Μάνδρα δεν μπορούν, πέρα από τις όποιες κακοτεχνίες, να ιδωθούν ξεχωριστά από το πρόβλημα της Κλιματικής Αλλαγής. Ο όρος «Κλιματική Αλλαγή», ο οποίος επανειλημμένα λοιδορήθηκε ή επιχειρήθηκε να μειωθεί η δυναμική του, είχε αυξημένο ρόλο ήδη  από την προηγούμενη κιόλας Κοινή Αγροτική Πολιτική (2014-20) καθώς ήταν ένα κομμάτι (30%) των χρηματοδοτήσεων. Όμως, η πράσινη οικονομία διατρέχει οριζόντια τα διαρθρωτικά ταμεία και τα χρηματοδοτικά πακέτα της ΕΕ για την περίοδο 2021-’27, από τη γεωργία έως την ηλεκτροκίνηση.

Η μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδας για το Κλίμα επί Γ. Στουρνάρα ήταν ένα πρώτο σημαντικό βήμα κι έγινε σε ανύποπτο χρόνο. Εκτιμήθηκε τότε ότι, αν η Ελλάδα δεν λάβει μέτρα, το ΑΕΠ της χώρας (έξω από μνημόνια, πανδημία κ.ά.) θα είχε μειωθεί σωρευτικά έως το 2100 κατά 701 δισ. ευρώ. Η μελέτη σημαντικών Ελλήνων επιστημόνων έδειξε πως οι μεγαλύτερες επιπτώσεις σε ό,τι αφορά στην τρωτότητα επρόκειτο ν’ αγγίξουν τη γεωργία στην Ελλάδα και δευτερευόντως τον τουρισμό και τα παράκτια συστήματα, προκαλώντας προβλήματα και στην ύδρευση. Στις αρχές του 2019 η Τράπεζα της Ελλάδος εντάχθηκε στο Δίκτυο Κεντρικών Τραπεζών και Εποπτικών Αρχών για ένα Πράσινο Χρηματοοικονομικό Σύστημα. Αν και μη δεσμευτικό ψήφισμα, που ενέκριναν οι ευρωβουλευτές πριν από λίγες ημέρες με 471 ψήφους υπέρ, 134 ψήφους κατά και 83 αποχές, για τη χρηματοδότηση της Πράσινης Συμφωνίας επιτέλους έβαλε ως παράμετρο στην πράσινη μετάβαση και το φύλο.

Παρά ταύτα, αρκετοί επιστήμονες μιλώντας εκλαϊκευμένα μεταξύ τους αναφέρονται στο φαινόμενο «Υπερχείλισης της μπανιέρας», δηλαδή πως ο πλανήτης Γη είναι σε δρόμο χωρίς επιστροφή. Επομένως, είναι κενό γράμμα να ζητάμε να μην αυξηθεί η θερμοκρασία του πλανήτη πάνω από 1,5 βαθμό Κελσίου, αλλά απλά να ανακόψουμε αυτήν τη φθίνουσα πορεία, ώστε το 2100 να είναι κάτω από 3,5 βαθμούς Κελσίου. Όλα αυτά γίνονται την ώρα που στο κυβερνητικό συμβούλιο παρουσιάζεται από πλευράς Κωστή Χατζηδάκη το νέο νομοσχέδιο αναδασώσεων, το οποίο δεν μπορεί να βλέπει μυωπικά την πραγματικότητα αλλά να βάλει ορθές βάσεις για το μέλλον.

Η προσπάθεια, που έχει ξεκινήσει, δεν είναι άνευ ουσίας, αν και σκοντάφτει σε τέσσερις βασικούς παράγοντες:

-Στη φιλοσοφία του ωχαδερφισμού, ποιος ζει, ποιος πεθαίνει έως το 2050 ή 2100.

-Σε ακραίες φιλελεύθερες απόψεις, που βλέπουν το «Green Deal» μόνο με διάθεση αρπακτικών, επιδιώκοντας πράσινη ανάπτυξη, όπως κι όπου λάχει, αρκεί να ωφεληθούν.

-Σε ακραίες οικολογικές αλλά μη επιστημονικές απόψεις, που αντιμετωπίζουν το περιβάλλον ως μία αυταξία, ωσάν να μη ζουν σ’ αυτό οι άνθρωποι ή μεγάλα θηλαστικά ζώα.

-Η Ευρώπη θα προσπαθήσει να τετραγωνίσει τον κύκλο, αυξάνοντας τις οικονομικές δραστηριότητες και τον πληθυσμό της αλλά μειώνοντας τα μεγέθη της.

Εκ των πραγμάτων, λοιπόν, η πράσινη επιχειρηματική σκακιέρα δημιουργεί νέες ευκαιρίες και αποκλεισμούς αλλά και νέες παθογένειες, οι οποίες επηρεάζουν αρνητικά ή ωφελούν θετικά μία σειρά από δραστηριότητες κι επαγγέλματα.

Ενεργοβόρος και μη ενεργοβόρος άνθρωπος

Ο παράγοντας άνθρωπος, βέβαια, δεν είναι το ίδιο «ενεργοβόρος», όταν ζει σε μία καλύβα δάσους της Αφρικής ή σ’ ένα πολυτελές σαλέ στην Ελβετία κι έχει τρία αυτοκίνητα. Η λέξη πολυτέλεια ή αμερικανικό όνειρο είναι από τα ζητούμενα ή τους φιλόδοξους στόχους σε καπιταλιστικές ή μεικτές οικονομίες. Επομένως, δεν είναι το ίδιο ενεργοβόρος αν κάποιος έχει απλά πισίνα ή αν συλλέγει βρόχινο νερό και συντηρεί μία πισίνα.

Όπως η ατμομηχανή άλλαξε μια για πάντα την ιστορία της ανθρωπότητας, η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση είναι γεγονός. Χαράζει διαρκώς νέους δρόμους προς πολλές κατευθύνσεις, που διατρέχουν τον πρωτογενή, τον δευτερογενή και τον τριτογενή τομέα, επηρεάζοντας γεωργία, κτηνοτροφία, βιοποικιλότητα, βιομηχανία και μεταποίηση, ναυτιλία, τουρισμό, κατασκευές. Κυρίως, όμως, αλλάζει τον τρόπο λειτουργίας πολιτικών συστημάτων και κρατών. Έτσι, αν μέχρι χθες αυτός που είχε εργοστάσιο παραγωγής χαρτιού ήταν πλούσιος, αύριο μπορεί να είναι πεινασμένος.

Η Ευρώπη και η κλιματική ουδετερότητα

Η Ευρώπη φιλοδοξεί να έχει πρώτη την ενεργειακή αυτονομία, μέσω ΑΠΕ, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μπορεί να το πετύχει εύκολα. Ήδη οι πρώτες ενεργειακές αυτόνομες πόλεις έχουν αρχίσει και χτίζονται σε διάφορα σημεία του πλανήτη, ενώ χώρες που είχαν ή έχουν υπερβολική εξάρτηση από το πετρέλαιο ή το φυσικό αέριο κυρίως της Μέσης Ανατολής αναζητούν διέξοδο για την επόμενη ημέρα.

Όπως η Ελλάδα καταστράφηκε οικονομικά από τη μεγάλη εξάρτηση από τον τουρισμό, με τον Covid-19, ο οποίος αντιστοιχούσε στο ¼-1/5 του ΑΕΠ της χώρας, έτσι και αραβικά κράτη που είχαν υπερβολική εξάρτηση από το πετρέλαιο είδαν συγκλονιστική αλλαγή στα οικονομικά τους. Αυτό σημαίνει πως χώρες με εξέχουσα πολιτική δύναμη μπορεί να έχουν μειωμένη ισχύ στο μέλλον.

Η Ευρώπη και η Ελλάδα ελλειμματικές σε ενεργειακούς πόρους

Η Ευρώπη είναι ελλειμματική σε ενεργειακούς πόρους και η Ελλάδα έχει έλλειμμα περίπου 5,5 δισ. ευρώ τον χρόνο για να ικανοποιήσει τις ενεργειακές ανάγκες της. Την ίδια στιγμή έχει τον χωροφύλακα Τουρκία, ο οποίος επιχειρεί να πάρει μερίδιο από μία πίτα που δεν της ανήκει, παρ’ ότι ευρωβουλευτές, όχι μόνο από την Ελλάδα, ζήτησαν θεσμικά την προηγούμενη εβδομάδα επιτέλους να υπάρξουν κυρώσεις, λόγω των συνεχόμενων απειλών προς Κύπρο κι Ελλάδα.

Η Ευρώπη έχει συμφέρον η Ελλάδα ν’ αξιοποιήσει τις δυνατότητες στον τομέα της Ενέργειας. Παρά ταύτα, λόγω των «Πράσινων πιράνχας» δεν θέλει να αντιληφθεί πως η πράσινη οικονομία της δεν μπορεί ν’ αναπτυχθεί όσο δεν καλύπτει κάθε έθνος-κράτος τα ελλείμματά του (π.χ. βασικών ειδών διατροφής) ή χωρίς να δίνει λύσεις στα αυξανόμενα μεγέθη ανάπτυξης σε διάφορα πεδία, όπως είναι ο τουρισμός.

Επομένως, οι λύσεις των ΑΠΕ δεν μπορεί να είναι οι μόνες ενδεδειγμένες.  Το πράσινο ισοζύγιο πρέπει προοπτικά να έχει άθροισμα 0. Αν δηλαδή κάποιος έχει ένα ξενοδοχείο, θα πρέπει η τουριστική δομή να μπορεί να μειώνει το ενεργειακό της κόστος κάθε μέρα (π.χ. νερό πισίνας – νερό από δεξαμενή συλλογής νερού =  μηδέν ενεργειακό κόστος). Αντίστοιχα, αν κάποιος παράγει περισσότερα σκουπίδια απ’ όσα επιτρέπεται, θα πρέπει να φυτεύει και Χ δέντρα στον αγρό του ή στο αστικό περιβάλλον –για να μειωθεί το αποτύπωμα του άνθρακα και ν’ αναλαμβάνει το οικονομικό τους κόστος (π.χ. πότισμα)– ή στις πρασιές των πολυκατοικιών.

Η δημιουργία υιοθέτησης δασών για την αναψυχή θα μπορούσε να είναι μία λύση για τις μεγάλες πολυεθνικές και ρυπογόνες βιομηχανικές ή αεροπορικές εταιρείες, ειδικά σε περιοχές, οι οποίες είναι καμένες ή έχουν προβλήματα διάβρωσης. Κάτι ανάλογο θα μπορούσε να συμβεί σε κτηνοτροφικές μονάδες, οι οποίες μπορεί να παράγουν μεθάνιο και να γίνεται βιοαέριο, όπως υπάρχουν σήμερα στην Ελλάδα, ή να δημιουργούνται νέα υλικά επεξεργασίας λυμάτων.

Τυχόν άμεση απομάκρυνση, όμως, από το πετρέλαιο ή το φυσικό αέριο, χωρίς σταδιακά βήματα, μόνο προβλήματα θα δημιουργούσε, γιατί θα κατέρρεε όλο το οικοδόμημα όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και στη Μέση Ανατολή, η οποία έχει παρελθόν και παρόν έντονων συγκρούσεων. Ευρωπαίοι χαμηλότερων εισοδημάτων δεν θα μπορούσαν να πληρώσουν, όπως συμβαίνει ήδη την τελευταία δεκαετία στη χώρα μας, που η ενεργειακή φτώχεια έχει αυξηθεί.

Τα μέτρα δεν πρέπει ν’ αφορούν μόνο ελίτ

«Η υπερχείλιση της μπανιέρας» είναι σαφώς ένα βασικό ζήτημα για το ποιες δράσεις θ’ αναζητήσουμε για την επόμενη μέρα. Αυτές οι λύσεις πρέπει ν’ απευθύνονται στους πολλούς και όχι σε μία ελίτ που μπορεί ν’ ανταποκριθεί οικονομικά, χωρικά κ.ά., αλλά και να έχουν κύριους κοινωνούς τα παιδιά. Όπως δηλαδή χρησιμοποιούμε το Net Metering για ενεργειακή αυτονομία σε άλλη περιοχή, ώστε να έχουμε στη δική μας, στην οποία το δίκτυο είναι κορεσμένο, έτσι θα μπορούσαμε να έχουμε ενεργειακό απόθεμα αγοράζοντας αγρούς και φυτεύοντας δέντρα ή υιοθετώντας δέντρα και δάση από ολόκληρες εταιρείες, οι οποίες θέλουν να φτιάξουν μια βιομηχανία σε περιοχές με χαμηλές δυνατότητες σε άλλες αναπτυξιακές δραστηριότητες παρέχοντας ως κράτος πολιτική κινήτρων.

Παραγωγή προϊόντων κι ελλείμματα

Ανοίγοντας ένα παράθυρο στο μέλλον δεν μπορούμε να δούμε την Ελλάδα ξέχωρα από τα ελλείμματά της ή τις περιφερειακές της ανισότητες, π.χ. υπερβολική εξάρτηση από τον τουρισμό στα Δωδεκάνησα, μονοκαλλιέργεια βάμβακος μέχρι πρότινος στην Καρδίτσα. Η ιδέα της προσέγγισης της Πράσινης Οικονομίας δεν μπορεί να ιδωθεί ξεχωριστά απ’ τα άλλα είδη χρήσης. Έτσι, είναι αστείο να σκεφτόμαστε πως θα μειώσουμε την τροφή, αφού ο πληθυσμός της Γης αυξάνεται. Είναι σημαντικό, όμως, να μειώσουμε τη σπατάλη τροφίμων.

Είναι αστείο να σκεφτόμαστε σε μια χώρα ελλειμματική, όπως η Ελλάδα, να μειώσουμε την παραγωγή αγελαδινού γάλακτος, κρέατος γαλοπούλας, βόειου ή χοίρειου, που είναι βασικά προϊόντα διατροφής, αντί να σκεφτούμε πώς αυτές οι μονάδες θα είναι «πράσινες». Για παράδειγμα, θα χρησιμοποιούν φωτοβολταϊκά πάνελ στις στέγες, θα παράγουν βιοαέριο από τη χρήση υπολειμμάτων, θα προχωρούν με ερευνητικά προγράμματα ΑΕΙ στην αξιοποίηση των υποπροϊόντων, θα προχωρούν στη φύτευση συστάδων δέντρων εντός της μονάδας για μείωση του αποτυπώματος, ή θα χρησιμοποιούν βιοντίζελ για τις μετακινήσεις ζώων.

Πράσινη Οικονομία και φέρουσα ικανότητα

Η Πράσινη Οικονομία δεν είναι μόνο για να καλύψει τις ανάγκες τις τωρινές αλλά τις διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες. Όταν δεν υπάρχει συνολική και παγκόσμια στρατηγική για την πράσινη ανάπτυξη, όπως συνέβη επί Τραμπ, αυξάνεται ο κίνδυνος για περιβαλλοντικούς μετανάστες. Ο παράγοντας «Ενέργεια» έχει να κάνει με το ΑΕΠ της χώρας, με την ανάπτυξη, την εργασία, τις συντάξεις και την  παραγωγή ή τη μείωση ελλειμμάτων. Όμως, την ίδια στιγμή απ’ όλα αυτά δεν μπορούμε να καταστρέψουμε το φυσικό μας περιβάλλον. Γι’ αυτό πρέπει σε κάθε δραστηριότητα, γεωργική, κτηνοτροφική, ενεργειακή, να δώσουμε σημασία στη «φέρουσα ικανότητα».

Η Ελλάδα χειρίστηκε άτσαλα και απαράδεκτα το θέμα της εξόρυξης του λιγνίτη. Παρ’ όλα αυτά, της μένει ακόμη χρόνος να δημιουργήσει ένα ολοκληρωμένο πλάνο πράσινων δράσεων κι επενδύσεων, οι οποίες θα κρίνουν το πεδίο την επόμενη ημέρα. Πλάνο συγκεκριμένο και ολιστικό για τη δημιουργία νέων φωτοβολταϊκών πάρκων, τη χρήση νέων τεχνολογιών για τη διαχείριση υπολειμμάτων, τη δημιουργία πράσινων επενδύσεων, οι οποίες έχουν όχι μόνο οικονομικό, αλλά και περιβαλλοντικό κι εργασιακό κι αισθητικό αποτέλεσμα.

Το τελευταίο διάστημα η χώρα μας έχει προχωρήσει σε επενδύσεις κυρίως σε αιολικά πάρκα, που χρειάζονται. Όμως, κάποια από αυτά είναι περιβαλλοντικά επιζήμια, όταν δεν έχει γίνει η κατάλληλη μελέτη για οικοτόπους πουλιών ή άλλων άγριων ζώων, που δεν αντέχουν τον θόρυβο. Το παν όμως σε αυτόν τον πλανήτη είναι η βιώσιμη ανάπτυξη, γιατί και τα ζώα χρειαζόμαστε και τα πουλιά και τον καθαρό αέρα και το πόσιμο νερό. Επομένως, η αίσθηση του αρχαιοελληνικού μέτρου με τη φέρουσα ικανότητα μπορεί να δώσει την κατάλληλη λύση, ώστε η νέα Πράσινη Οικονομία να γίνει κτήμα των πολλών και όχι απλώς μερικών, που είδαν φως και μπήκαν…

Οι Έλληνες πολίτες, που είδαν επανειλημμένα να τους κόβεται το ρεύμα στην κρίση, με αποκορύφωμα τον πατέρα στη Ροδόπη που παρακαλούσε αυτές τις μέρες, να το κόψουν λίγο αργότερα για να κάνει μάθημα το παιδί του, έχουν ζήσει ή ζουν ακόμη την ενεργειακή φτώχεια και το πρόγραμμα «Εξοικονομώ» έδωσε πράγματι μία λύση.

Η Ελλάδα, αν και διέπραξε ιστορικό λάθος με τη βίαιη απομάκρυνση από τον λιγνίτη, μέσω του «Green Deal» έχει μία τελευταία ευκαιρία, να είναι βιομηχανικά και περιβαλλοντικά βιώσιμη, δίχως να παράγει νέα ελλείμματα ή νέες περιβαλλοντικές παρενέργειες. Καλούνται, λοιπόν, οι κυβερνήσεις της Ελλάδας να δημιουργήσουν το οικοσύστημα πράσινης και ψηφιακής καινοτομίας, που θα κλείνει οριστικά τα παράθυρα για νέες πτωχεύσεις στο μέλλον, με τη δημιουργία πράσινων επενδύσεων και πράσινης πρώτης ύλης, χωρίς όμως ν’ απομακρύνεται από τον κεντρικό στόχο, που είναι συμπόρευση ανθρώπου - φύσης με την προστασία της βιοποικιλότητας. Κι αυτό είναι ένα στοίχημα, το οποίο δεν αφορά μια κοντόθωρη λογική αποκλειστικά επιχειρηματικών ομίλων, που ορθώς μετέχουν, ή μικρομεσαίων επιχειρήσεων, αλλά ολόκληρη την ελληνική κοινωνία, που τα «πράσινα πακέτα» αν δεν τα αξιοποιήσει σωστά μετά τις τραγικές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και θέσεις εργασίας, στη μετά-Covid-19 εποχή, αν δεν δείξει τα κατάλληλα αντανακλαστικά, θα φτωχοποιηθεί κι άλλο…