ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΖΑΝΝΟΣ: “ΠΩΣ ΚΕΝΤΗΣΑ ΤΟ 1821”!

Της Μελίνας Αδαμοπούλου 

Ακόλουθος του Βελή Πασά της Θεσσαλία

"Το κέντημα είναι γλέντημα", λέει η λαική παροιμία. Και η κεντητική μια λαμπρή ελληνική λαική τέχνη, ξέρουμε και λέμε όλοι εμείς. Τέχνη ξεχασμένη; Κάθε άλλο, αν κοιτάξουμε γύρω μας. Τέχνη ολοζώντανη, που αγαπιέται και που με τα χρόνια σπάει και ταμπού!

Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο, που ένας καλλιτέχνης, όπως ο Σταμάτης Ζάννος, επιμελητής και σχεδιαστής μουσειακών εκθέσεων, ξεπερνώντας κλισέ και ταμπού διάλεξε την κεντητική για να εκφραστεί και να κάνει "πίνακες" την έμπνευση που του έδωσαν τα χαρακτικά του Γάλλου φιλέλληνα ζωγράφου Λουί Ντυπρέ (1789-1837)

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Και η αρχή δεν είναι άλλη παρά η στιγμή που εντυπωσιασμένη από ένα έργο κεντητικής του Ζάννου, που είδα τυχαία και που ήταν ένα πορτρέτο του Ισμαήλ Μπέη, εντυπωσιάστηκα τόσο που θέλησα να τα μάθω όλα όσα κρύβονταν πίσω απ' αυτό αλλά και από τον δημιουργό του.

Ο Σταμάτης Ζάννος, καλλιτέχνης που πάντα με ξάφνιαζε θετικά με κάθε καινούργια δουλειά του, αυτή τη φορά μ' εντυπωσίασε. Ήξερα πως και έχει ασχοληθεί με την ελληνική λαική τέχνη και την αγαπάει. Η κεντητική, όμως, πώς μπήκε στη ζωή του; Θα πρέπει να μπήκε με ένα είδος ερωτικής εισβολής, σκέφτομαι Πώς αλλιώς , αν όχι σαν αποτέλεσμα ενός μεγάλου ξαφνικού έρωτα θα μπορούσα να χαρακτηρίσω αυτή την ενότητα με 12 έργα όπου βελονιά-βελονιά αποδίδονται με απίστευτη ζωντάνια θέματα και φιγούρες από χαρακτικά του Ντυπρέ από την περίοδο (Φεβρουάριος 1819 - Απρίλιος 1820) που ο φιλέλληνας ζωγράφος μαζί με τρεις φιλότεχνους Άγγλους περιηγητές ( Heyet, Hay, Viwian) επισκέφθηκε την Ελλάδα.

"Η ενότητα όλη, τα 12 έργα με κεντητική, είναι, πράγματι, λεπτομέρειες εμπνευσμένες από χαρακτικά έργα του Louis Dupré, που τα δημιούργησε κατά την διάρκεια του οδοιπορικού του στη Ελλάδα το 1819", μου λέει ο Σταμάτης Ζάννος.

"Ξεκίνησε σαν πείραμα από μένα που έψαχνα μια διέξοδο, κάτι ν'ασχοληθώ, κάτι που θα μ' εβγαζε από την απραξία της αναγκαστικής κλεισούρας και απομόνωσης που μου επέβαλε η καραντίνα."

Αθηναία

-Γιατί ο Ντυπρέ κι όχι κάποιος άλλος ζωγράφος, ο Θεόφιλος για παράδειγμα;

"Γιατί όλα έγιναν τυχαία", απαντάει. "Τυχαία η κεντητική, τυχαία και ο Ντυπρέ. Εγώ, δεν είχα καμμιά σχέση με την τέχνη της κεντητικής. Η μόνη μου εμπειρία ,40 χρόνια πριν, ήταν όταν έκανα τα ερμηνευτικά σχέδια των κεντημάτων της Αμαλίας Μεγαπάνου , εμπνευσμένα από κεντήματα του Μουσείου, που τα ετοίμαζε για να βγουν βιβλία για το Μουσείο Μπενάκη( ο τελευταίος και ο προτελευταίος τόμος πουλιούνται ακόμα στο Μουσείο)

Τα βιβλία αυτά με τα κεντήματα της Αμαλίας Μεγαπάνου εμπνευσμένα απο το Μουσείο Μπενάκη, τα πρότεινε στις κυρίες της εποχής, τότε , να κεντήσουν. Τους έδινε ερέθισμα να εμπνέονται από την παράδοση και να κάνουν τα δικά τους κεντήματα. 

Εγώ, τότε, έκανα τα ερμηνευτικά σχέδια αυτών των κεντημάτων. Με είχε στείλει σ'εκείνην, η δασκάλα μου, η Μερόπη Πρέκα. Της το οφείλω... Σχεδίαζα πώς είναι οι βελονιές. Μου έδινε η Αμαλία Μεγαπάνου το κέντημα της κι εγώ το ανέλυα σε πατρόν. Ένα χρόνο ασχολήθηκα μ' αυτό. Κι απ' αυτή τη συνεργασία αναπτύχθηκε μια αγάπη και αλληλοεκτίμηση μεταξύ μας. Συναντιόμασταν κατά καιρούς και τα λέγαμε. 

Δεν πρόλαβα να την ενημερώσω για την απόφαση μου να ασχοληθώ με την κεντητική στα έργα του Ντυπρέ. Δέκα μέρες αφού ξεκίνησα το εγχείρημα μου και ενώ ετοιμαζόμουν να της μιλήσω, έφυγε από τη ζωή.

Όσο για τον Ντυπρέ κι αυτός τυχαία μου προέκυψε! Ψάχνοντας τη βιβλιοθήκη μου να βρω τι έχω που θα μπορούσα να κάνω, καθώς δεν είχα με τι ν'ασχοληθώ κλεισμένος μέσα στο σπίτι μου. Καραντίνα, βλέπετε... Δεν είχα τίποτα συγκεκριμένο στο μυαλό μου, απλά έψαχνα να βρω τι θα ήταν αυτό που θα μπορούσα να μεταφέρω με την κεντητική.

Να μπορέσω με κάτι να ασχοληθώ,

Βρήκα, λοιπόν, ένα λεύκωμα που είχα με όλες τις γκραβούρες του Ντυπρέ, (Εκδόσεις Ολκός, από το Ίδρυμα Λάτση) Η ανάλυση ήταν πολύ καλή. Κόλλησα... Πάντα μου άρεσε η δουλειά του Ντυπρέ. Διάλεξα ένα θέμα πειραματικά να το κάνω. Να δω αν θα μου άρεσε, αν θα μπορούσα... Ξεκίνησα... Με οδήγησε η τεχνική ....Είχα σκαμπανεβασματα, ήθελα να τα παρατήσω, δεν τα κατάφερνα στην αρχή... Μετά τα κατάφερα κι αποφάσισα ν'ασχοληθω μ'αυτό. Να κάνω δηλαδή μια ενότητα που να έχει ένα θέμα. Κι αυτό το θέμα συνέπεσε να είναι το 1821. 

Ξεκίνησα με τον Ισμαήλ Μπέη. Πάντα διάλεγα λεπτομέρεια από όλο το έργο ώστε να μπορεί το πρόσωπο να είναι σε τέτοιο μέγεθος που με τις βελονιές να ζωντανεύει, να μη χαθεί."

Ελληνικός γάμος στην Αθήνα

-Πώς διαλέξατε τη βελονιά;

"Διάλεξα την πιο εύκολη. όλο το πράγμα ήθελε πολλή δουλειά , πολλή προετοιμασία στον υπολογιστή, ώστε το χαρακτικό να το φτάσεις να γίνει ένα πατρόν και να μπορέσεις να το κεντήσεις. Έκανα επεξεργασία στον υπολογιστή να το κάνω Pixel.

Με το άνοιγμα των μαγαζιών, πήρα αυτό που είχα ετοιμάσει πήγα σε ένα μαγαζί στο κέντρο που πουλάει κλωστές, το έδειξα και είπα στην κυρία που δούλευε εκεί: "αυτό θέλω να το κάνω κέντημα"... Με κοίταγε καλά καλά η κυρία "Εσείς?" με ρώτησε. "Ναι , εγώ".

Αυτή η κυρία ήταν που μου έδωσε το ανάλογο υλικό για να ξεκινήσω . Ήταν ο σύμβουλος μου.

Μου έδωσε κλωστές σε φυσικά χρώματα, με βοήθησε να διαλέξω βελονιά. Βελονιά που να μου δίνει μια καλυπτικότητα και μια σιγουριά . Κι αυτή η βελονιά είναι, πια, το σχολείο μου, που κράτησε ένα χρόνο ώστε να μου δίνει αφορμή να προχωρήσω, αν θέλω, με άλλο θέμα και με άλλες τεχνικές"

Ισμαήλ Μπέης

- Με ποιο έργο ξεκινήσατε, τι σας δυσκόλεψε, τι σας γοήτευσε στη διάρκεια αυτού του ενός χρόνου που δουλεύετε πάνω;

"H πιο μεγάλη μου δυσκολία ήταν να δεχθώ να ασχοληθώ με κάτι τελείως γυναικείο, με εργόχειρο κυριών! Απολύτως γυναικεία ενασχόληση! Γυναικείο εργόχειρο! Πολύ διαδεδομένο και στο παρελθόν και τώρα, αλλά με απολύτως στάνταρ πλαίσια. 

Έβαλα στοίχημα με τον εαυτό μου ήταν να με πείσω να το κάνω. Στην αρχή ντρεπόμουν, δεν το δεχόμουν. Και δεν το έλεγα. Αυτό ήρθε σιγά σιγά. Ο πρώτος στον οποίο το είπα ήταν ο οφθαλμίατρος μου, για να μου δώσει πιο δυνατά γυαλιά για να βλέπω πιο καλά!

Δεύτερη δυσκολία μου ηταν ο αγώνας που έκανα να πλησιάζω όσο πιο πολύ μπορούσα χρωματικά το αποτέλεσμα. Αυτό ήθελε πολύ κόπο, γιατί έπρεπε να κάνω μια βελονιά και μετά ν'αλλάζω χρώμα και μετά να ξηλώνω και μετά να ξανακάνω... Αυτό με κούρασε πολύ, σε σημείο που να θέλω να τα παρατήσω.

Το αποτέλεσμα που είδα όταν τελείωσα το πρώτο έργο, μετά από ενάμιση μήνα, με γοήτευσε. Κι όταν το μοιράστηκα και με φίλους είδα μια ανταπόκριση, μια ευχάριστη έκπληξη, οπότε πείστηκα πως πρέπει να το συνεχίσω.

Λόγω εγκλεισμού και καραντίνας η δουλειά μου δεν υπάρχει. Αυτό ήταν η διέξοδος μου. Η χαρά μου αλλά και η ψυχική μου ισορροπία. Και σ' εμένα που είμαι συνηθισμένος πάντα να έχω κάτι να κάνω και που πάσχω από το σύνδρομο του "αν δεν κάνεις κάτι συνεχώς, είσαι άχρηστος", ήταν σωτηρία!

Βασίλης Γούδας

-Με ποιο απο τα 12 έργα είστε περισσότερο "δεμένος"; 

Με τον Ισμαήλ Μπέη. γιατί ήταν το πρώτο μου.

-Νοιώθετε ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα;

"Ξεκίνησε ως πείραμα. Τώρα που τελειώνει για μένα πέτυχε. Με απασχόλησε, μ'έκανε να ξεχαστώ, μου έδωσε χαρά.

Ήταν μια προσπάθεια που έκανα διαφορετική απ' όλα όσα έχω κάνει μέχρι σήμερα. Με έμαθε να εξασκώ την υπομονή μου. Θέλει μεγάλη πειθαρχία, συγκέντρωση και υπομονή αυτή η δουλειά.

Ήταν δύσκολη για μένα όλη αυτή η χρονιά που ζήσαμε.

Μόλις αισθανθώ λίγο περισσότερο ασφαλής θα επιστρέψω στο κανονικά μου, στο... φυσιολογικό μου"

-Θα εκτεθούν τα έργα σας;

Θα εκτεθούν, απλά δεν μπορώ ακόμα να πω που και πότε γιατί όλα, στις μέρες που ζούμε, είναι ακόμα ρευστά.

Βασίλης Γούδας

-Έχετε σκεφτεί το επόμενο βήμα σας;

Το έχω σκεφτεί. Θα έχει να κάνει πάλι με την κεντητική, αλλά θα είναι εντελώς διαφορετικό. Δεν θα είναι πια μια αντιγραφή, αλλά κάτι δικό μου, αφού μετά από τόσους μήνες καραντίνας και δουλειάς αισθάνομαι πως έχω κατακτήσει την κεντητική . Είπα "κατακτήσει"; Λάθος! Έχω εξοικειωθεί, ήθελα να πω! Δεν υπάρχει κατάκτηση ποτέ, υπάρχει απλά ένα επόμενο βήμα. Η έρευνα, η τεχνική, δεν τελειώνουν. Συνεχώς δοκιμάζεις, βλέπεις και πας παρακάτω. Και το επόμενο μου βήμα θα είναι μια νέα δοκιμή.

-Νοιώθετε πως βγαίνετε "κερδισμένος" από την καραντίνα;

"Κερδισμένος δεν θα'λεγα. Απλά, δόθηκε σε όλους μας η ευκαιρία να κάνουμε μια παύση, που απ' αυτήν θα ξεπηδήσουν καινούργια πράγματα.

Συναντήσαμε πράγματα που κάτω από άλλες συνθήκες, δεν θα είχαμε συναντήσει, μας δόθηκαν οι αφορμές να δούμε πιο πολύ και πιο βαθιά τον εαυτό μας, να εκτιμήσουμε πράγματα που δεν τα παρατηρουσαμε πριν. 

Μακάρι όλα να μας αφήσουν κάτι θετικό Και όταν όλα τα δύσκολα τελειώσουν, (γιατί θα τελειώσουν!) να μην κρατήσουμε από όσα ζήσαμε μόνο τη στέρηση της ελευθερίας, ή την οικονομική δυσκολία, η την απομόνωση και την έλλειψη επαφών. Να μας μείνουν τα καλά".

Σταμάτης Ζάννος με Βασίλη Γούδα

Φωτογραφίες: Δημήτρης Μιχαλάκης