ΣΠΥΡΟΣ ΛΟΥΗΣ ΕΝΑΣ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΩΡΑΙΑ ΕΛΕΝΗ

«Στο χάνι του Μιλτιάδη, στο Μαραθώνα, το μεσημέρι, ήταν όλοι παρόντες.

Στις δύο ακριβώς δόθηκε το σήμα της εκκίνησης.

Σαν σαΐτα πετάχτηκε οδηγώντας την κούρσα ο Γάλλος. Πίσω του πήγαινε ο Αυστραλός Φλακ και παραπίσω οι Έλληνες, μια παρέα.

“Γιατί έχουν πάρει τόση φόρα;” αναρωτιόταν ο Λούης τρέχοντας μαλακά. “Έχουμε ακόμη τόση απόσταση”.

Μπροστά τους ο δρόμος άδειος, αλλά και από τις δυο μεριές στα ρείθρα στριμωχνόταν κόσμος πολύς, που έκανε το τοπίο χρωματιστό και ενδιαφέρον.

Ο Λούης ένιωθε δίπλα του την ανάσα του κόσμου, τον παλμό του.

Οι Μαρουσιώτισσες, όλες, που κατέβηκαν από το χωριό, κι είχαν μαζί τις κατσίκες τους, στέκονταν στην άκρη του σκονισμένου δρόμου σ’ όλη τη διαδρομή και σκούπιζαν τα δάκρυα με τις μαντίλες τους.

– Σπύρο! Σπύρο! Άντε, παιδί μου! Με το καλό! τον επευφημούσαν.

Παρ’ όλο που ένιωθε απερίγραπτη μοναξιά, χαμογελούσε συνεχώς σ’ αυτή την Ελλάδα που τον συνόδευε. Κι ο πόθος να χαροποιήσει αυτόν τον κόσμο θρονιάστηκε στην καρδιά του.

Έβαλε φόρα να προλάβει το Γάλλο και τον Αυστραλό. Η φωτιά, η ελπίδα της νίκης, φούντωσε μέσα του και κόντευε να τον κάψει. Μετά το 32ο χιλιόμετρο όλα εξελίχθηκαν ευνοϊκά γι’ αυτόν. Ο ένας μετά τον άλλον οι αντίπαλοί του κουράζονταν και αποσύρονταν. Έβαλε τα δυνατά του και πέρασε πρώτος, ακμαίος και κεφάτος. Ήταν βέβαιος πια για τη νίκη του, αφού λυτρώθηκε από τους επικίνδυνους αντιπάλους του.

Όσο πλησίαζε προς τους Αμπελοκήπους, ο ενθουσιασμός τού κόσμου εκδηλωνόταν με χίλιους δυο τρόπους λατρείας: Με λουλούδια, με στεφάνια, με λυγμούς, με συγκίνηση. Εκείνος, κάτασπρος από τη σκόνη του δρόμου, με μάτια λαμπερά, που γυάλιζαν σαν να είχε πυρετό, τους άκουγε, τους έβλεπε, τους αγαπούσε όλους, αποτύπωνε χρώματα, φυσιογνωμίες για να τις θυμάται μια ολόκληρη ζωή. Μέσα στην υπερέντασή του θυμόταν πού και πού να σκουπίζει το μουστάκι του από τον ιδρώτα.

– Κουράγιο! Κουράγιο! Λίγο ακόμα! τον παρότρυνε ο κόσμος παραληρώντας.

Δεν αισθανόταν κουρασμένος, αλλά μόνος, παράξενα μόνος, κι ας τον συνόδευε η ψυχή του κόσμου, που λαχταρούσε μια νίκη, που θα τους ενίσχυε την περηφάνια, που το είχαν τόσο ανάγκη.

Ο Λούης πετάει προς το στάδιο. Ηλιοκαμένος, με τις ποδάρες του ν’ ακροπατούν στο χώμα, να παίρνουν δύναμη και να τινάζονται ψηλά για το επόμενο βήμα, το βήμα του θριάμβου.

Ο Λούης πετάει προς το στάδιο που περιμένει να τον υποδεχτεί ντυμένο στα άσπρα του μάρμαρα.

Το αδιαχώρητο σ’ όλο του το μεγαλείο. Απόλυτη ησυχία. Έχει δοθεί η εντολή: “Μη φωνάζετε, μη χειροκροτείτε, μη συγκινήσετε το μαραθωνοδρόμο, όποιος κι αν είναι”.

Κανείς δεν προσέχει το αγώνισμα του άλματος επί κοντώ που διεξάγεται στο στίβο. Όλοι έχουν στραμμένα τα μάτια προς την πύλη απ’ όπου θα μπει ο νικητής.

Ο Λούης πετάει προς το στάδιο. Είναι σχεδόν απ’ έξω.

Είναι αδύνατο να βρίσκεται έστω και ένας εκείνη τη μέρα που να μη θέλει με όλη του την ψυχή να νικήσει στο μαραθώνιο Έλληνας. Ο μαραθώνιος είναι υπόθεση ελληνική. Έλληνας πρέπει να τον κερδίσει.

Πέντε και είκοσι ακούγεται ο κρότος του τηλεβόλου. Πώς ανατριχιάζει η θάλασσα όταν την ταράζει ξαφνικά ο άνεμος; Πώς γίνεται όταν συγκινείσαι με τη θωπεία της πασχαλιάτικης αύρας; Πώς γίνεται όλος εκείνος ο κόσμος να είναι ενωμένος μ’ έναν πόθο και μια ευχή;

Σηκώνονται όλοι όρθιοι. Δε φωνάζουν. Περιμένουν. Με αγωνία. Με μια καρδιά ν’ ανασαίνει στον ίδιο ρυθμό. Με δυο μάτια να βλέπουν προς την είσοδο.

– Είναι Έλλην!

Ο αριθμός 17 υψώνεται στο κοντάρι. Είναι ο αριθμός της φανέλας του Λούη.

Την ανυπομονησία τη διαδέχεται η ξέφρενη χαρά, ανοίγει ο δρόμος να περάσει ο νικητής, ο κόσμος χειροκροτεί, αλαλάζει, κουνάει μαντίλια, πετάει καπέλα, υψώνει σημαιάκια, κλαίει και δίνει φιλιά.

Μια νικητήρια ιαχή κυλά πάνω στις κερκίδες. Ο αντίλαλος γίνεται ήχος μεγάλος, σμίγει με τον ήλιο, που πάει να βασιλέψει και βάφει με χρώματα το λοφάκι του Αρδηττού, ύστερα επιστρέφει να σμίξει με τις μπάντες που παιανίζουν.

Εκεί, στο Παναθηναϊκό στάδιο, οι Έλληνες ξεφωνίζουν σ’ ένα χώρο που τους ανήκει από παλιά. Ένα χώρο με εθνικό παρελθόν, ένα χώρο που αποκτά και εθνικό παρόν, μ’ ένα νερουλά από το Μαρούσι που έτρεξε 40 χιλιόμετρα σε δύο ώρες, 58 πρώτα και 50 δευτερόλεπτα».

Το κείμενο που προηγήθηκε είναι απόσπασμα από το μυθιστόρημα της Αγγελικής Βαρελλά «Καλημέρα, Ελπίδα» και αναφέρεται στη ζωή της Αθήνας στα τέλη του 19ου αιώνα και στην αναβίωση των Ολυμπιακών Aγώνων 1896. Μια περιγραφή αισθαντική από τη συγγραφέα, που καταγράφει τις μεγάλες στιγμές που προηγήθηκαν της βράβευσης του Σπύρου Λούη, ενός απλού και αγράμματου νερουλά από το Μαρούσι, που έκανε την Ελλάδα περήφανη στους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896.

Αλλά ποιος ήταν ο νεαρός αυτός άγνωστος δρομέας που ξεσήκωσε τον κόσμο με τη νίκη του; Ο Σπύρος (Σπυρίδων) Λούης (12 Ιανουαρίου 1873 - 27 Μαρτίου 1940) ήταν Έλληνας μαραθωνοδρόμος στους Ολυμπιακούς του 1896 και εθνικός ήρωας.

Γεννήθηκε στο Μαρούσι από φτωχή αγροτική οικογένεια. Ο πατέρας του ήταν νερουλάς τότε που ακόμα δεν υπήρχε κεντρική ύδρευση και ο Σπύρος τον βοηθούσε κουβαλώντας το νερό.

Όταν αποφασίστηκε να αναβιώσουν οι Ολυμπιακοί Αγώνες το 1894, ο Λούης έτρεξε τον μαραθώνιο σε χρόνο 2 ώρες, 58 λεπτά και 50 δεύτερα.

Η έκφραση στα ελληνικά, «έγινε Λούης», λέγεται για κάποιον που εξαφανίζεται τρέχοντας.

Η ιδέα του Μαραθωνίου ανήκει στον Γάλλο Μισέλ Μπρεάλ, που εντυπωσιασμένος από το κατόρθωμα του αρχαίου Έλληνα Φειδιππίδη θέλησε να το αναβιώσει, δημιουργώντας το άθλημα αυτό στους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες που έλαβαν χώρα το 1896 στην Αθήνα. 

Η πρόσκληση του Λούη για τη συμμετοχή του στο αγώνισμα ήλθε από τον διοργανωτή των Αγώνων συνταγματάρχη Παπαδιαμαντόπουλο, ο οποίος θυμήθηκε τις ικανότητες του πρώην φαντάρου του. Και φυσικά, ο ερωτευμένος Λούης δέχθηκε την πρόσκληση, με απώτερο στόχο να εντυπωσιάσει την αγαπημένη του Ελένη Κόντου... –της οποίας η θετή και πλούσια μητέρα δεν ήθελε να τον δει ούτε ζωγραφιστό, και η νεαρή κοπέλα τον παρότρυνε: «Αν τρέξεις και νικήσεις, δεν θα μπορεί να πει όχι...»– προκειμένου να καταφέρει να την παντρευτεί. 

Και το κατάφερε. Τόσο σίγουρος ήταν που όταν στη διαδρομή του Μαραθώνιου σταμάτησε για ένα κρασί, διαβεβαίωσε τους αγρότες για τη νίκη του. Και τόσο σίγουρος ότι θα κέρδιζε το κορίτσι που αγαπούσε, ώστε όταν ο Αβέρωφ τού πρόσφερε την κόρη του για γυναίκα του, ο Λούης αρνήθηκε.

Στις επίσημες θέσεις του Καλλιμάρμαρου βρισκόταν η βασιλική οικογένεια. Μετά τη θριαμβευτική νίκη του Λούη, ο βασιλιάς Γεώργιος τον ρώτησε τι δώρο θα ήθελε από τα χέρια του. «Ένα γαιδαράκο να με βοηθάει με το κουβάλημα του νερού», απάντησε εκείνος, που είχε ξεπατωθεί στο κουβάλημα του νερού για τα πλούσια σπίτια της περιοχής, αφού εκείνη την εποχή δεν υπήρχε δίκτυο ύδρευσης. Μόνο αυτό. Δεν πήρε τίποτε άλλο. Και έφυγε με την αγαπημένη του, το κύπελλο, και τον γάιδαρο.

Εξάλλου, ήταν η πρώτη και τελευταία φορά που έλαβε μέρος στον πρωταθλητισμό, και ειδικά στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Αφοσιώθηκε στη γυναίκα του Ελένη και στην οικογένεια που απέκτησε μαζί της με τα τρία παιδιά τους. Συνέχισε τη ζωή του ως αγρότης και νεροκουβαλητής, και αργότερα ως αστυνομικός, ενώ σπάνια εμφανιζόταν σε κάποια εκδήλωση που τον προσκαλούσαν. Μία από τις προσκλήσεις που αποδέχτηκε ήταν από τον Αδόλφο Χίτλερ, στην τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του 1936 του Βερολίνου, όπου πρόσφερε στον Φύρερ της Ναζιστικής Γερμανίας ένα κλαδί ελιάς, ως σύμβολο της ειρήνης, ενώ παράλληλα δεν τον χαιρέτησε με τον ναζιστικό χαιρετισμό, όπως έκαναν όλοι οι άλλοι προσκεκλημένοι, μεταξύ αυτών και η δική μας εθνική ομάδα.

Στο διάστημα της απόσυρσής του, ακούστηκαν κάποιες φήμες εις βάρος του, ότι «έκλεψε» τη νίκη του καθώς μέρος της διαδρομής έκανε επάνω σε κάρο, ή ότι έκοψε δρόμο μέσα από τα χωράφια, κάτι που δεν αποδείχτηκε ποτέ. Επίσης κατηγορήθηκε για πλαστογράφηση κρατικών εγγράφων το 1926 και φυκαλίστηκε επί ένα χρόνο, αλλά τελικά αθωώθηκε και επανήλθε στην αγαπημένη του οικογένεια και στη δουλειά του.

Εξάλλου, ήδη στα μάτια του κόσμου ήταν εθνικός ήρωας, ο Έλληνας που κέρδισε τους ξένους στους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας, εκείνος που άκουσε για χάρη του να ζητωκραυγάζουν: «Είναι Έλλην».

Ο Σπύρος Λούης πέθανε πάμφτωχος κι ευτυχισμένος, αν και τα τελευταία χρόνια της ζωής του ήταν πολύ δύσκολα, καθώς έπρεπε να περιποιείται την κατάκοιτη και βαριά άρρωστη γυναίκα του, την αγαπημένη του Ελένη, λίγο πριν την εισβολή των Ιταλών στη χώρα μας το 1940.

Η πολιτεία τον τίμησε δίνοντας το όνομά του σε διάφορους αθλητικούς χώρους και δρόμους, με πιο χαρακτηριστικό, την περιφερειακή λεωφόρο Σπύρου Λούη που «κυκλώνει» το Ολυμπιακό Στάδιο, ενώ η φορεσιά με το σκούρο γιλέκο και την άσπρη φουστανέλα με την οποία νίκησε τον πρώτο και μοναδικό του αγώνα φυλάσσεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Αθήνας. Επίσης, το Μόναχο το όνομά του φέρει η λεωφόρος Spiridon-Louis-Ring που περνάει από το εκεί Ολυμπιακό πάρκο. Η ταινία «Συνέβη στην Αθήνα» («It happened in Athens»), με πρωταγωνίστρια την Τζέιν Μάνσφιλντ, αναπαράγει τον μύθο που θέλει τον Λούη να μην τρέχει μόνο για τη δόξα, αλλά και για χάρη του έρωτα που ένιωθε για μια γυναίκα. Η ιταλική εταιρεία Vibram το 2012 κυκλοφόρησε αθλητικά παπούτσια με την ονομασία Spyridon LS. Το ασημένιο κύπελλο που είχε απονεμηθεί στον Λούη μετά τη νίκη του στον Μαραθώνιο πουλήθηκε αντί 664.842 ευρώ στο Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», σε δημοπρασία του οίκου Christie’s στο Λονδίνο (18 Απριλίου 2012).

Η συνέντευξη του Σπύρου Λούη στα «Αθηναϊκά Νέα» το 1934

»Εκείνος εγέλασε ειρωνικά, μα εγώ αυτό που είπα δεν το ξέχασα. Όταν μετά από ένα χρόνο απολύθηκα απ’ το στρατό, άκουσα που έρχονταν ξένοι απ’ όλα τα μέρη για τους αγώνες.

»Απ’ τους συντρόφους μου με τους οποίους δουλεύαμε μαζί, έμαθα πως πολλοί γνωστοί μας θα τρέχανε με τους ξένους. Μεταξύ αυτών ήταν ο καφετζής που είχε μαγαζί στο Χαλάνδρι και ο Παπασυμεών απ’ το Μαρούσι.

»Μια μέρα επρόκειτο αυτοί να δοκιμάσουν την αντοχή τους και πήγαν στο Μαραθώνα. Δεν έχασα καιρό. Επήρα μερικούς δικούς μου και με κάρρο του φίλου μας Μαργέτη επήγαμε στην Αγία Παρασκευή και περιμέναμε.

»Σε λίγο είδαμε από μακρυά τα παιδιά να έρχωνται. Μα μόλις έφθασαν κοντά μου, ο χωριανός μου ο Παπασυμεών, που ήταν και ψευδός, έπεσε κάτω λαχανιασμένους και φώναξε: “Τλίφτε με, τλίφτε με!”

»Εγώ ντροπιάσθηκα για το πάθημα του χωριανού μου κι ωρκίσθηκα να ξεπλύνω την ντροπή. Πήγα λοιπόν και δηλώθηκα στην επιτροπή μαζί μ’ άλλους Μαρουσιώτες και την Κυριακή του Πάσχα ξεκινήσαμε με μια παληοσούστα για τον Μαραθώνα και κάναμε την πρώτη δοκιμή.

»Εγώ ήρθα από τους πρώτους κι έτσι αποφασίστηκε να λάβω μέρος στους αγώνες. Οι Μαρουσιώτες μού αγόρασαν μια φανέλλα, ένα παντελονάκι και παπούτσια με λάστιχα.

»Το πρωί της Παρασκευής 29 Μαρτίου, είμαστε ήδη στον Μαραθώνα, είαμστε ήδη στον Μαραθώνα όπου ένας ξένος γιατρός μάς έβαλε όλους τους δρομείς κατά σειρά και μας εξέτασε. Εμένα αφού με κύτταξε, μού είπε: “Εσύ θάρθης πρώτος”

»Επί τέλους ήρθε η στιγμή να ξεκινήσουμε. Έκανε κρύο δυνατό. Με το μπαμ! του πιστολιού, που έρριξε ο ταγματάρχης Παπαδιαμαντόπουλος χυθήκαμε όλοι μπροστά.

»Περνώντας από το Πικέρμι ένας αγωγιάτης μου έδωσε ένα ποτήρι κρασί και ένα αυγό. Αυτά μου έδωσαν και στο Σταυρό ξεπέρασα τον Αμερικανό.

»Στην Αγία Παρασκευή πρόφθασα τον φράγκο Λεμιζό, πιο πέρα πρόλαβα τον Αυστριακό. Ύστερα από χίλια μέτρα τον επέρασα. Εις τους Αμπελοκήπους ο χωριανός μου Κορωπιώτης μούδωσε ένα ποτήρι κρασί, κι αυτό μου έδωσε νέες δυνάμεις.

»Τέλος έφθασα στο στάδιο, όπου τα έχασα από τα ζήτω και τα παλαμάκια του κόσμου.

»Περίμεναν ο Κωνσταντίνος και ο πρίγκηπας Γεώργιος, που μου φώναζαν: “Τρέξε να κόψης την κλωστή».

»Μαζί μου, κοντά μου, έτρεχε πολύς κόσμος. Δεν ενθυμούμαι πια πώς έκοψα την κλωστή και πώς βρέθηκα στα χέρια των αθλητών, που με σήκωσαν ψηλά.

»Αυτά θυμάμαι. Και μου τα θυμίζουν πάντα όταν ιδώ αυτά τα κύπελλα που έδωσαν τότε, μαζί με τη σούστα που μου χάρισε ο Συγγρός. Τώρα περιμένω έναν άλλο πατριώτη να ξαναβγάλη ασπροπρόσωπη την πατρίδας μας».

Τόσο απλά λόγια, από έναν απλό συμπολίτη μας, που το μόνο που ήθελε ήταν να νικήσει τους ξένους και να παντρευτεί την αγαπημένη του… «Η απλότητα δεν είναι απλό πράγμα», έλεγε ο Τσάρλι Τσάπλιν. Για τον Σπύρο Λούη όμως αυτή η απλότητα ήταν τρόπος ζωής…