ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ: ΕΝΑΣ ΘΟΛΟΣ ΓΕΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

Βρίσκομαι στο τέλος (περίπου) της Λεωφόρου Συγγρού, μπροστά από το επιβλητικό κτήριο του Ιδρύματος Ευγενίδου. Περπατάω και σκέφτομαι όλες εκείνες τις στιγμές που το κόσμημά του, το Πλανητάριο, με ταξίδεψε σε άλλους κόσμους, ακόμα και σε διαφορετικούς πλανήτες. Τις στιγμές που μας βοήθησε να γνωρίσουμε το Σύμπαν και τη δική μας θέση μέσα σε αυτό.

Όλα ξεκίνησαν το 1956, χρονιά σύστασης του Ιδρύματος Ευγενίδου, του κτηρίου μέσα στο οποίο λειτουργεί το Πλανητάριο. Πρωτεργάτες στη δημιουργία του ήταν η Μαριάνθη Σίμου, αδελφή του εθνικού ευεργέτη Ευγένιου Ευγενίδη, πρώτη διαχειρίστρια-διοικήτρια και «ψυχή» του Ιδρύματος, ο Σταύρος Πλακίδης, καθηγητής της έδρας της Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, και ο Δημήτριος Κασσάπης, επιμελητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.

To 1966 το Πλανητάριο ξεκινά το δικό του ταξίδι στον κόσμο της επιστήμης, της ενίσχυσης της εκπαίδευσης και της ουσιαστικής ψυχαγωγίας. Ένα ταξίδι που, παρά τις προκλήσεις και τις αλλαγές, συνεχίζει απρόσκοπτα, αναδεικνύοντας το Ευγενίδειο Πλανητάριο σε ένα από τα σημαντικότερα και τα πιο εξελιγμένα τεχνολογικά πλανητάρια σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η ιστορία αρχίζει να ξετυλίγεται με τον πρώτο ειδικό προβολέα Mark IV της εταιρείας Carl Zeiss, ύψους 6 m και βάρους 2,5 τόνων, ο οποίος αποτελείτο από 29.000 εξαρτήματα και προσέφερε μία διαφορετική εμπειρία. Τα δύο άκρα του ιστορικού πλέον προβολέα, ο οποίος σήμερα κοσμεί την είσοδο του Ιδρύματος, καθώς και ο ενδιάμεσος κορμός, ήταν κατάσπαρτα με 150 προβολικά συστήματα, που του επέτρεπαν να προβάλλει στον ημισφαιρικό θόλο, εκτός των άλλων, 8.900 άστρα μεγέθους μέχρι 6,5, την κίνηση του Ηλίου, της Σελήνης και των πέντε λαμπρών πλανητών.

Οι πρώτες σελίδες λειτουργίας του Ευγενιδείου Πλανηταρίου έχουν ήδη γραφτεί.

1966-1973: Η ουσιαστική έναρξη λειτουργίας του Ευγενιδείου Πλανηταρίου

Μετά από πολυετείς προσπάθειες, στις 7 Ιουνίου του 1966 πραγματοποιούνται τα εγκαίνια του Ευγενιδείου Πλανηταρίου και η Ελλάδα αποκτά το πρώτο της Πλανητάριο, το μοναδικό της νοτιοανατολικής Ευρώπης, το οποίο ανοίγει τις πόρτες του στο κοινό της εποχής. Ως ένδειξη τιμής για το γεγονός αυτό, εκδίδεται ειδικό γραμματόσημο με σφραγίδα πρώτης ημέρας κυκλοφορίας από τα Ελληνικά Ταχυδρομεία.

Από την πρώτη δεκαετία λειτουργίας του, το Πλανητάριο δεν διεκδίκησε τίποτα λιγότερο από αυτό που τελικά πέτυχε: να αναδειχθεί σε ένα κέντρο παιδείας αλλά και ψυχαγωγίας. Γιατί το Πλανητάριο χρησιμοποίησε όλες τις δημιουργικές και τεχνικές δυνατότητες των οπτικοακουστικών μέσων με κατάλληλους συνδυασμούς, ώστε να είναι σε θέση να αφηγηθεί την ιστορία της επιστήμης με τον πιο θεαματικό και ψυχαγωγικό τρόπο. Όπως κάνει μέχρι και σήμερα.

«Η έρευνα δεν γίνεται από το Πλανητάριο. Στην πραγματικότητα, το Πλανητάριο και το Ίδρυμα Ευγενίδου δεν διεξάγουν την έρευνα. Το Πλανητάριο, για να συμβάλει στην τεχνική εκπαίδευση των νέων κυρίως, προσπαθεί να αναδεικνύει τόσο την έρευνα αυτή καθαυτή, όσο και τα αποτελέσματά της, να παρουσιάζει δηλαδή στο κοινό του τα επιτεύγματά της, ώστε αυτό να αποκτά μία αντικειμενική και αξιόπιστη γνώση και ενημέρωση. Ουσιαστικά, εμείς αναζητούμε, παρατηρούμε και μελετάμε την σύγχρονη έρευνα στους τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας και στη συνέχεια, ως Πλανητάριο, συμβάλλουμε στην ανάδειξή της», δηλώνει στο Greekschannel.com ο νυν διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου, Δρ Μάνος Κιτσώνας.

Το κεφάλαιο «Δημήτρης Κωτσάκης»

Στο βιβλίο ιστορίας και δράσης τόσο του Πλανηταρίου, όσο και του Ιδρύματος Ευγενίδου, περίοπτη θέση κατέχει χωρίς αμφιβολία ο πρώτος διευθυντής του Πλανηταρίου, Δημήτριος Κωτσάκης, ο οποίος παρέμεινε στη θέση αυτή έως το 1973, με σύμβουλο Αστρονομίας του Ιδρύματος τον Σταύρο Πλακίδη και στενό συνεργάτη τον αστρονόμο Κωνσταντίνο Χασάπη.

Καθηγητής Μαθηματικών της Σχολής Ναυτικών Δοκίμων, ο Δημήτριος Κωτσάκης γνώριζε πολύ καλά πώς θα έκανε πιο προσιτή τη γνώση του Διαστήματος στο ευρύ κοινό, το οποίο θα ερχόταν αντιμέτωπο με κάτι εντελώς καινούργιο. Έτσι, πάνω στον θόλο άρχισαν να ξετυλίγονται παραστάσεις ειδικά σχεδιασμένες για μαθητές Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, οι οποίοι διδάσκονταν το μάθημα της Κοσμογραφίας, βασική πηγή άντλησης θεμάτων έως και σήμερα. Στη διάρκεια ενός έτους, οι μαθητές είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν έξι παραστάσεις ειδικά διασκευασμένες γι’ αυτούς.

Παράλληλα, ο τότε διευθυντής έστρεψε το ενδιαφέρον του στη σύναψη στρατηγικών συνεργασιών με έγκριτους επιστήμονες τόσο από το εγχώριο ακαδημαϊκό προσωπικό, όσο και από το εξωτερικό. Ειδικές επιμορφωτικές διαλέξεις, αρχικά του αστρονόμου Πέτρου Ροβίθη (1967-1971) και αργότερα της αστρονόμου Μάρως Παπαθανασίου (1971-1982), οι οποίοι ήταν επιφορτισμένοι, επίσης, με τις καθημερινές παρατηρήσεις του Ηλίου, που πραγματοποιούνταν με το τηλεσκόπιο του Ιδρύματος σε συνεργασία με αντίστοιχα κέντρα της Σουηδίας και της Ελβετίας, και είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην επιμόρφωση των μαθητών σε θέματα διαστημικής έρευνας.

Η δεύτερη φάση λειτουργίας του που το έφερε στην κορυφή

Μπορεί στα επίσημα αρχεία η δεύτερη περίοδος λειτουργίας του Ευγενιδείου Πλανηταρίου να ξεκινά περί τα τέλη του 1973, όμως τα πρώτα ψήγματα ανάπτυξης και ακμής είχαν ήδη εμφανιστεί από τις αρχές της δεκαετίας του ’70.

Το καλοκαίρι του 1972 πραγματοποιήθηκε η γνωριμία της Μαριάνθης Σίμου με τον Διονύση Σιμόπουλο, που είχε έρθει από την Αμερική για μία διάλεξη της Ελληνικής Αστροναυτικής Εταιρείας λόγω της αρθρογραφίας του στην εφημερίδα «Η Βραδυνή» του Τζώρτζη Αθανασιάδη. Επρόκειτο για μία γνωριμία τόσο καθοριστική, που έμελλε να αλλάξει τον ρου της εξέλιξης του ανερχόμενου εκπαιδευτικού φορέα. Δύο μήνες αργότερα, ο Διονύσης Σιμόπουλος ορίζεται διάδοχος του Δημητρίου Κωτσάκη στη διεύθυνση του Ευγενίδειου Πλανηταρίου, με την ανάληψη των καθηκόντων του να πραγματοποιείται στις 6 Απριλίου του επόμενου έτους.

Έχοντας στη φαρέτρα του πενταετή εμπειρία, αρχικά ως επιμελητής και στη συνέχεια ως διευθυντής του πλανηταρίου Zeiss στο Κέντρο Τεχνών και Επιστημών της Λουιζιάνας, κατόρθωσε να εισάγει καινοτομίες όσον αφορά τη μουσική επένδυση και τη σκηνοθετική ματιά των παραστάσεων του Πλανηταρίου, κάτι που με τη σειρά του οδήγησε στη θεαματική αύξηση των θεατών του. Μέσα σε μόλις τέσσερα χρόνια, το κοινό που αδημονούσε να βρεθεί εντός του θόλου είχε τετραπλασιαστεί. Η εντυπωσιακή αυτή αύξηση της κίνησης οφειλόταν κυρίως στην εκτεταμένη αναβάθμιση του οπτικοακουστικού εξοπλισμού του, με την εγκατάσταση δεκάδων βοηθητικών προβολέων, χάρη στους οποίους οι παραστάσεις γίνονταν όλο και πιο σαγηνευτικές.

Με αυτόν τον τρόπο, η ζήτηση οδήγησε στη δημιουργία μεγαλύτερου αριθμού παραστάσεων, οι οποίες απευθύνονταν σε όλες τις ηλικίες και σε όλα τα μορφωτικά επίπεδα θεατών, βήμα καθοριστικό για την απλούστευση της παρουσίασης επιστημονικών εννοιών και εξελίξεων.

Παράλληλα, την ίδια χρονική περίοδο, πραγματοποιούνταν πανευρωπαϊκά άλματα, τα οποία είχαν έναν μόνο στόχο: να βελτιώσουν την εμπειρία του θεατή μέσα στον θόλο, καθιστώντας τον κοινωνό – κομμάτι της παράστασης. Το κοινό δεν ήταν πια παθητικό, αλλά μέρος της δράσης. Παρακολουθώντας στενά τις εξελίξεις αυτές, η Μαριάνθη Σίμου προχωρά στη διάθεση των αναγκαίων κεφαλαίων για την αναβάθμιση του εξοπλισμού.

Την περίοδο εκείνη αντικαταστάθηκε η σταθερή εικόνα των Αθηνών, από ένα σύστημα προβολικών διαφανειών, που είχαν τη δυνατότητα να προβάλλουν στον θόλο πανοραμικές απόψεις απ’ όλο τον κόσμο, αλλά και από τις επιφάνειες των άλλων πλανητών και δορυφόρων, όπως υπολόγιζαν τότε οι επιστήμονες ότι πρέπει αυτές να φαίνονται στους μελλοντικούς επισκέπτες. Σε εμάς, δηλαδή.

Τα χρόνια περνούν, οι δεκαετίες αλλάζουν, ο εξοπλισμός ενισχύεται με τα τελευταία τεχνολογικά μέσα, οι παραγωγές πληρούν όλο και περισσότερες προδιαγραφές παγκόσμιου χαρακτήρα και το Πλανητάριο δεν βρίσκει κανένα εμπόδιο εξέλιξης και ανανέωσης. Οι θεατές αυξάνονται, όμως αυτό δεν αρκεί. Το κοινό που επισκεπτόταν τις εγκαταστάσεις του ήταν μεν ικανοποιημένο, αλλά οι παρεχόμενες υπηρεσίες περιορίζονταν στις παραστάσεις του, όσο θεαματικές κι αν είχαν γίνει στο μεταξύ. Η διαπίστωση αυτή οδήγησε σιγά-σιγά σε μια αλλαγή της φιλοσοφίας των δραστηριοτήτων του.

Έτσι, το Πλανητάριο άρχισε να προσαρμόζεται περισσότερο στην εικόνα που έχουμε δημιουργήσει και εμείς οι ίδιοι σήμερα. Η δράση του σταμάτησε να περιορίζεται μόνο στην κτηριακή του εγκατάσταση, επεκτείνοντας τις δραστηριότητές του και πέρα απ’ αυτήν, με επιμορφωτικά άρθρα στον ημερήσιο Τύπο, εκπομπές εκλαϊκευμένης επιστήμης στην τηλεόραση με στόχο τον εκδημοκρατισμό της επιστημονικής γνώσης, αλλά και με επιμορφωτικές διαλέξεις σε όλη τη χώρα.

Το Νέο Ψηφιακό Πλανητάριο (ανα)γεννιέται

Ο νέος αιώνας πλησιάζει, με το Πλανητάριο να μετρά περισσότερα από 30 χρόνια ενεργούς παρουσίας στους τομείς της εκπαίδευσης και της επιστήμης. Μπορεί οι συνεχείς αναβαθμίσεις να άλλαξαν προς το καλύτερο την εικόνα, τον εξοπλισμό και το παραγόμενο αποτέλεσμα, όμως ο νέος αιώνας ζητούσε δράση, εξέλιξη και εκσυγχρονισμό σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό, αφού η πρόοδος της τεχνολογίας σε όλους τους τομείς ήταν κάτι παραπάνω από ραγδαία. 

Το φθινόπωρο του 1996, ο τότε Πρόεδρος του Ιδρύματος Ευγενίδου Νικόλαος Βερνίκος-Ευγενίδης, ακολουθώντας το παράδειγμα των μεγάλων εθνικών ευεργετών Ευγένιου Ευγενίδη και Μαριάνθης Σίμου και αφουγκραζόμενος τις ανάγκες της νέας εποχής, αποφάσισε να διαθέσει ένα ιδιαίτερα σεβαστό ποσό για την επέκταση των εγκαταστάσεων και των δραστηριοτήτων του Ιδρύματος, με τον ίδιο να συμμετέχει αποφασιστικά σε αυτήν.Τον Ιούνιο του 1999 το παλαιό ‒πλέον‒ Πλανητάριο κλείνει οριστικά τις πύλες του, προκειμένου να ξεκινήσει άμεσα η κατασκευή του Νέου Ψηφιακού Πλανηταρίου. Βήμα-βήμα, με κινήσεις προσεκτικές, αλλαγές αποφασιστικές, ανανεώσεις καθοριστικές, δημιουργείται μία εικόνα αρκετά κοντινή στον χαρακτηριστικό θόλο που έχουμε στο μυαλό μας ή επισκεπτόμαστε κάθε χρόνο. Ο πρώτος κεντρικός πλανηταριακός προβολέας της ZEISS διατηρεί την ιστορική του υπόσταση και τοποθετείται ως το σπουδαιότερο έκθεμα-κόσμημα στην είσοδο του Πλανηταρίου. 

Λίγο πριν από την εκπνοή του 2003, και ειδικότερα τον Νοέμβριο, εγκαινιάζεται το Νέο Ψηφιακό Πλανητάριο, ξεπερνώντας τις προσδοκίες όλων. Των εμπνευστών του, της ομάδας υλοποίησης του έργου, των αρμοδίων και του κοινού. Μπορεί το παλαιό Πλανητάριο να ήταν μοναδικό στο είδος του και να δημιουργήθηκε με πάθος, προσήλωση και αγάπη προς την προσφορά και την επιστήμη, όμως το κτήριο που γνωρίζουμε και εμείς σήμερα ως Νέο Ψηφιακό Πλανητάριο με διάμετρο θόλου 24,5 μέτρα και συνολική επιφάνεια σχεδόν ένα στρέμμα είναι ένα από τα μεγαλύτερα και καλύτερα ψηφιακά Πλανητάρια στον κόσμο. Ένας χώρος υψηλών προδιαγραφών ικανός να σαγηνεύσει και, το σημαντικότερο, να εκπαιδεύσει από το πιο μικρό μέχρι το πιο μεγάλο παιδί, από τον οποιονδήποτε ασχολείται ερασιτεχνικά με τον κόσμο των πλανητών έως καθηγητές Πανεπιστημίου του εξωτερικού.

Το Πλανητάριο σήμερα

Και φθάνουμε στο σήμερα. Έτος 2021. Στον αριθμό 387 της Λεωφόρου Συγγρού, στην είσοδο της οδού Πεντέλης. Μπροστά από το Ίδρυμα Ευγενίδου και από το σύγχρονο Ευγενίδειο Πλανητάριο, το οποίο αριθμεί 280 θέσεις και θόλο-οθόνη διαμέτρου 25 μέτρων περίπου και επιφάνεια μεγαλύτερη των 950 τ.μ., ενώ υποστηρίζεται επιπλέον από ηχητικό σύστημα υψηλών προδιαγραφών. Χαρακτηριστικά ικανά να μας προσφέρουν ως θεατές αυτήν τη μοναδική αίσθηση διάδρασης, που αποτελούσε στόχο του πρώτου του Διευθυντή και επιτεύχθηκε. Προς αυτή την κατεύθυνση συμβάλλει το γεγονός ότι το επίπεδο του χώρου είναι κεκλιμένο αμφιθεατρικά κατά 23,5 μοίρες, κλίση που μεταφέρει την προβαλλόμενη παράσταση πιο κοντά και περιμετρικά του κοινού.

Το Νέο Ψηφιακό Πλανητάριο δημιουργεί κάθε χρόνο δύο νέες πρωτότυπες ψηφιακές παραστάσεις, προχωρώντας ταυτόχρονα στη φιλοξενία παραγωγών του εξωτερικού, οι οποίες αξιολογούνται με βάση συγκεκριμένα κριτήρια, ενώ σταθερά παρουσιάζει τα τελευταία επιτεύγματα στη διαστημική εξερεύνηση, η οποία συνδέεται με πολλούς τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας.

Το Πλανητάριο σήμερα μέσα από τα μάτια του διευθυντή του

Για όλα αυτά, μιλήσαμε με τον πλέον αρμόδιο, τον Διευθυντή του Πλανηταρίου, Δρα Μάνο Κιτσώνα, τον αφανή συντονιστή μίας σπουδαίας ομάδας επαγγελματιών.

–Κάθε χρόνο, παρουσιάζονται στον θόλο του Πλανηταρίου εξαιρετικές δικές σας παραγωγές, που κάθε λεπτομέρεια είναι προσεγμένη στην εντέλεια. Ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείτε;

«Μία από τις βασικές μας δραστηριότητες είναι η παραγωγή των δικών μας παραστάσεων. Φυσικά, φιλοξενούμε και ξένες παραγωγές, τις οποίες ξεχωρίζουμε, αλλά κύριος στόχος μας είναι να δημιουργούμε το δικό μας περιεχόμενο προσανατολισμένο στο κοινό της χώρας μας. Από την αρχική ιδέα μέχρι την τελική παρουσίασή της στο κοινό, όλη η διαδικασία διαρκεί περίπου 2 χρόνια. 

»Το πρώτο βήμα είναι η εύρεση της ιδέας εκείνης, πάνω στην οποία θα βασιστεί ολόκληρη η παραγωγή. Σε πρώτο στάδιο, δημιουργούμε ένα σενάριο σε μία αρχική μορφή, στο οποίο αποτυπώνονται όλα όσα θέλουμε να διηγηθούμε. Στο στάδιο αυτό, είναι πολύ σημαντική η φροντίδα που δείχνουμε όσον αφορά τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα του σεναρίου και την επιστημονική του αξιοπιστία. Στη συνέχεια, κάνουμε τις απαραίτητες κινήσεις, προκειμένου να εξασφαλίσουμε την καλύτερη δυνατή εικόνα παρουσίασης του σεναρίου με όλα τα μέσα που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία, όπως παραδείγματος χάρη τα γραφικά, ώστε να δημιουργηθεί ένα βίντεο FullDome, κατασκευασμένο ειδικά για προβολή σε θόλο. Εντοπίζουμε, λοιπόν, οποιοδήποτε πρωτότυπο τεχνικό υλικό ταιριάζει με το αρχικό σενάριο και είτε το αγοράζουμε για το δικό μας Πλανητάριο, είτε συνεργαζόμαστε με επιλεγμένους animators, οι οποίοι αναλαμβάνουν την εικονογράφηση των σκηνών. 

»Τα τελευταία χρόνια, η αλήθεια είναι ότι κινούμαστε περισσότερο στον πρώτο τρόπο δημιουργίας σκηνών μέσω της παραγωγής από το ίδιο το Ίδρυμα. Μόλις συγκεντρωθεί το οπτικό υλικό, γίνεται η επεξεργασία του, προστίθεται η πρωτότυπη μουσική και τα απαραίτητα ακουστικά εφέ, ακολουθεί η ηχογράφηση της αφήγησης με επαγγελματίες ηθοποιούς, και έτσι έχουμε στη διάθεσή μας το τελικό ντοκιμαντέρ διάρκειας περίπου 40 λεπτών. Έτσι, δημιουργείται η βασική μας παραγωγή, η οποία συνεχίζει την προβολή της για αρκετά χρόνια. Είναι μία σύνθετη και αρκετά κοστοβόρα και χρονοβόρα διαδικασία. Η βασική ομάδα αποτελείται από 10 άτομα, χωρίς φυσικά να συμπεριλάβουμε τους ειδικούς των γραφικών. Στην πραγματικότητα, ο πυρήνας μας συγκροτείται από 5-6 άτομα».

–Όπως αναφέρατε, το πρώτο βήμα για τη δημιουργία μίας παράστασης είναι η εύρεση της ιδέας. Υπάρχει μία συγκεκριμένη πηγή άντλησης θεμάτων;

«Βασική πηγή άντλησης θεμάτων αποτελεί το μάθημα της Κοσμογραφίας, το οποίο, πλέον, δεν διδάσκεται στα σχολεία, κάτι που έχει οδηγήσει σε μία αξιοσημείωτη έλλειψη γνώσης στον εν λόγω τομέα. Οι παραστάσεις μας, λοιπόν, βασίζονται στις απαραίτητες γνώσεις της Κοσμογραφίας, οι οποίες συνοψίζουν τις πληροφορίες που χρειαζόμαστε για το ίδιο το Σύμπαν, αλλά και τη θέση του ατόμου μέσα σε αυτό. Ειδικότερα, ξεκινάμε από τα κεφάλαια που αφορούν τη Γη, το Ηλιακό σύστημα, τους αστέρες και στη συνέχεια προχωράμε προς το Σύμπαν. 

»Βέβαια, επειδή η γνώση είναι μία διαδικασία εν εξελίξει και η έρευνα φέρνει στο φως νέα στοιχεία, φροντίζουμε ως Πλανητάριο να ανανεώνουμε τις παραγωγές μας. Για παράδειγμα, πριν από μερικές δεκαετίες, γνωρίζαμε ότι ο Κρόνος και ο Δίας είχαν στην περίμετρό τους 12 δορυφόρους, ενώ τώρα είμαστε σε θέση να ξέρουμε ότι ο συνολικός αριθμός ξεπερνά τους 90. Ακόμα και μέσα σε λίγα χρόνια, τα δεδομένα που έρχονται σε εμάς από τις διαστημικές αποστολές και τα ανάλογα τηλεσκόπια φέρνουν στο φως αρκετές νέες πληροφορίες και καθοριστικές αλλαγές στο κομμάτι της γνώσης. Ακόμα και σήμερα, υπάρχουν θεωρίες οι οποίες χρήζουν απόδειξης και επιβεβαίωσης».

–Παράλληλα, προχωράτε και στη φιλοξενία παραγωγών του εξωτερικού. Πόσο συχνά πραγματοποιείται κάτι τέτοιο;

«Παρακολουθούμε συστηματικά την παραγωγή παραστάσεων σε παγκόσμιο επίπεδο και επιλέγουμε τις καλύτερες από αυτές με σκοπό την προβολή τους στο δικό μας Πλανητάριο. Πρόκειται κυρίως για παιδικές ταινίες, από τις οποίες επιλέγουμε τις πιο αξιόλογες, αλλά και φιλμ μεγάλης επιφάνειας, καθώς υπάρχει η δυνατότητα παρουσίασης τέτοιου είδους παραγωγής. 

»Μέχρι σήμερα, δεν έχουμε προχωρήσει στη δημιουργία παιδικών παραγωγών για ηλικίες 5-8 ετών, καθώς αυτό δεν είναι το κατεξοχήν κοινό στο οποίο απευθύνεται το Πλανητάριο, αλλά επιλέγουμε από τις διαθέσιμες του εξωτερικού. Οι δικές μας παραγωγές απευθύνονται σε παιδιά άνω των 10 ετών, προκειμένου να γίνονται πιο εύκολα αντιληπτές οι πληροφορίες κάθε παραγωγής. Εξάλλου, βασικός σκοπός του Ιδρύματος Ευγενίδου είναι η συμβολή στην εκπαίδευση παιδιών μεγαλύτερης ηλικίας».

–Ποιες είναι οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληροί μία παράσταση, προκειμένου να προβληθεί στο Πλανητάριο;

«Το πρώτο και αδιαπραγμάτευτο στοιχείο είναι ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας της παραγωγής. Να ικανοποιεί τα κριτήρια επιστημονικής αξιοπιστίας, αλλά και η ποιότητά της να είναι υψηλού επιπέδου σε όλους τους τομείς. Ένα ακόμη πολύ σημαντικό κριτήριο είναι αυτό της εκλαΐκευσης, ούτως ώστε να μπορεί να απευθυνθεί σε ένα μεγαλύτερο εύρος κοινού, καθώς στόχος μας είναι να καταστήσουμε τη γνώση προσιτή σε όλο και περισσότερους, όχι αποκλειστικά σε μία ομάδα επιστημόνων που ήδη κατέχουν μεγάλο ποσοστό της συγκεκριμένης γνώσης. 

»Για να είμαι απόλυτα ειλικρινής, όπως μπορείτε να καταλάβετε, δεν είναι εφικτό να μεταφερθούν αναρίθμητες πληροφορίες μέσα σε 40 λεπτά. Γι’ αυτό και στόχος μας είναι να εμπνεύσουμε τους νεότερους, να τους δώσουμε την αρχή και τις βασικές γνώσεις, για τη δική τους ενασχόληση. Στο πλαίσιο αυτό, κάθε παραγωγή μας συνοδεύεται από το δικό της βιβλίο με την απαραίτητη βιβλιογραφία και το κατάλληλο υλικό για ακόμα καλύτερη κατανόηση, ελεύθερα διαθέσιμο μέσα από την ιστοσελίδα του Ιδρύματος. 

»Είναι τεράστια η χαρά μας για το γεγονός ότι μέσα στα πολλά χρόνια λειτουργίας του το Πλανητάριο έχει καταφέρει να εμπνεύσει μαθητές, οι οποίοι, στη συνέχεια, όχι μόνο ασχολήθηκαν με τον συγκεκριμένο τομέα, αλλά αναδείχθηκαν ακόμα και σε καθηγητές Πανεπιστημίου. Είναι ίσως το μεγαλύτερο επίτευγμά μας».

–Αντίστοιχα, έχουν φιλοξενηθεί δικές σας παραστάσεις σε πλανητάρια του εξωτερικού;

«Παρά το γεγονός ότι οι περισσότερες παραγωγές μας δημιουργούνται για αποκλειστική προβολή στο δικό μας Πλανητάριο, υπάρχουν παραστάσεις μας οι οποίες δόθηκαν σε αντίστοιχα Πλανητάρια του εξωτερικού και προβλήθηκαν με επιτυχία σε αρκετές χώρες. Η τελευταία μας παραγωγή πριν από μερικά χρόνια που ξεπέρασε τα ελληνικά σύνορα προβολής ήταν η “Εξέλιξη”».

–Η αλήθεια είναι ότι το Ίδρυμα Ευγενίδου γενικότερα και το Πλανητάριο ειδικότερα αποτελεί έναν από τους εκπαιδευτικούς φορείς που ανανεώνουν αρκετά συχνά τον εξοπλισμό τους. Υπάρχει ανάλογη πρόθεση για τη φετινή χρονιά;

«Από το 2003 που ξεκίνησε τη λειτουργία του το Νέο Ψηφιακό Πλανητάριο, έχουν ήδη πραγματοποιηθεί τρεις πολύ μεγάλες αναβαθμίσεις, με στόχο να παρουσιάζεται πάντα το καινούργιο υλικό στο κοινό με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. 

»Για να είμαι ειλικρινής, είχαμε προγραμματίσει μία σημαντική αναβάθμιση για το 2021, αλλά λόγω της ρευστότητας της κατάστασης, μετατίθεται για το 2022. Πρόκειται ίσως για τη σημαντικότερη αναβάθμιση τόσο στο προβολικό σύστημα όσο και στον τεχνολογικό εξοπλισμό, με την οποία θα αγγίξουμε την κορυφή της τεχνολογίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Αν και η τελευταία αναβάθμιση πραγματοποιήθηκε το 2017, τώρα ο εξοπλισμός θα ενισχυθεί με υπολογιστικά συστήματα που προσφέρουν καλύτερη φωτεινότητα και ανάλυση στο περιεχόμενο. Επομένως, ακόμα καλύτερη εμπειρία στον θεατή».

Το Πλανητάριο το 2021

Μπορεί η κατάσταση όσον αφορά την εκπαίδευση να είναι ακόμα και σήμερα αρκετά ρευστή και κάθε σχέδιο να θυμίζει περισσότερο κινούμενη άμμο, ανάλογα των εξελίξεων, όμως, το Πλανητάριο συνεχίζει ακέραιο (όσο περισσότερο δύναται) τη δράση και την προσφορά του.

Όσον αφορά την τελευταία, έχει ήδη προχωρήσει στη δημιουργία μιας webcast σειράς, με στόχο την ανάδειξη νέων (ηλικιακά και μη) επιστημόνων, οι οποίοι, μετά από ενδελεχή αναζήτηση, δυναμική προσπάθεια και πάθος, εκπονούν τη δική τους σημαντική έρευνα με αρκετές νέες ανακαλύψεις στο κομμάτι της επιστήμης αφενός και της διαστημικής έρευνας αφετέρου.

«Σκοπός μας είναι η προβολή των αποτελεσμάτων της έρευνας, προκειμένου οι νεότεροι να πιστέψουν ότι μπορούν να ασχοληθούν με το κομμάτι της διαστημικής έρευνας και της αστροφυσικής, αρκεί να το θέλουν. Στην Ελλάδα, είχαμε τα λαμπρά παραδείγματα από δύο σχολεία, τα οποία αυτήν τη στιγμή στέλνουν (ή έστειλαν ήδη) πειράματά τους στο Διάστημα με πυραύλους, για τα οποία με χαρά συμμετείχαμε στην ευρύτερη προβολή της δράσης τους. Ένας, λοιπόν, από τους στόχους μας είναι να αναδείξουμε το συγκεκριμένο είδος έρευνας (διαστημική έρευνα), ούτως ώστε να εμπνεύσουμε τους νέους να ασχοληθούν με αυτήν», υπογραμμίζει ο κ. Κιτσώνας.

Η πιο πρόσφατη περίπτωση αφορά την ομάδα Thrace in Space του 2ου Λυκείου Ξάνθης. Πρόκειται για μία βραβευμένη ομάδα μαθητών Β΄ & Γ΄ Λυκείου, οι οποίοι κατασκεύασαν ένα πείραμα που θα εκτοξευθεί στη στρατόσφαιρα με τον πύραυλο NEW SHEPARD της εταιρείας BLUE ORIGIN, όπου και θα παραμείνει για σύντομο χρονικό διάστημα σε συνθήκες μικροβαρύτητας, για να επιστρέψει τελικά στην επιφάνεια της Γης. Οι μετρήσεις θα εξεταστούν από την ομάδα, η οποία θα καταλήξει σε συμπεράσματα. Το πείραμα των παιδιών αφορά τη νιτρική αναγωγάση (NR) και πώς αυτή αντιδρά σε συνθήκες μικροβαρύτητας.

Παράλληλα, προχωράει στον σχεδιασμό και την υλοποίηση νέων προγραμμάτων, τα οποία σε πρώτη φάση θα παρουσιαστούν διαδικτυακά, κάτι που δεν μπορεί να γίνει για τις βασικές παραστάσεις του Πλανηταρίου.

«Οι παραστάσεις του Πλανηταρίου είναι φτιαγμένες για να προβάλλονται σε θόλο. Πρόκειται, δηλαδή, για μία στρογγυλή εικόνα, η οποία “αγκαλιάζει” τον ορίζοντα και έχει τις απαραίτητες παραμορφώσεις, που μόνο όταν “τεντώνονται” στον θόλο, φαίνονται σωστά.

»Η διαφορά στο Πλανητάριο έγκειται στην αίσθηση που δημιουργείται στον θεατή όταν βλέπει μια ταινία σε μία τεράστια θολωτή οθόνη που τον περιβάλλει, η οποία του επιτρέπει να γίνει μέρος της δράσης, κάτι που έχει αποδειχθεί και επιστημονικά ότι συμβάλλει στην καλύτερη αντίληψη και κατανόηση αυτού που προβάλλεται. Πρόκειται για μία ολιστική εμπειρία, στην οποία καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει και η περιμετρική όραση», εξηγεί ο Διευθυντής του Πλανηταρίου στο Greekschannel.com.

Πλανητάριο. Ένας θόλος γεμάτος γνώση και επιστήμη. Ένας θόλος που καθιστά προσιτή την επιστημονική γνώση σε όλους μας. Μία ομάδα που δουλεύει σκληρά, μελετά την παραμικρή λεπτομέρεια, δημιουργεί το δικό της περιεχόμενο και συνεχίζει να προσφέρει παραμένοντας πιστή στην αρχική επιθυμία του αείμνηστου εθνικού ευεργέτη Ευγένιου Ευγενίδη «να συμβάλει εις την εκπαίδευσιν νέων ελληνικής ιθαγενείας εν τω επιστημονικώ και τεχνικώ πεδίω». Και το καταφέρνει, χωρίς καμία επιχορήγηση από την Πολιτεία.

Μετά από 65 χρόνια αδιάλειπτης παρουσίας, το Ίδρυμα Ευγενίδου γενικότερα και το Πλανητάριο ειδικότερα υλοποιούν σταθερά το όραμα του δημιουργού τους. Εκτός από το Πλανητάριο, στο Ίδρυμα Ευγενίδου λειτουργεί με επιτυχία το υπερσύγχρονο Κέντρο Επιστήμης και Τεχνολογίας, η Βιβλιοθήκη και το Εργαστήριο Τεχνολογίας UtechLab, ενώ παράλληλα συνεχίζονται οι εκδόσεις, οι υποτροφίες και οι δωρεές του. Το σημαντικότερο: η διάθεση προσαρμογής στη νέα γνώση και τις επιστημονικές εξελίξεις δεν σταματά ποτέ!

Και το ταξίδι προς τα αστέρια συνεχίζεται με ιλιγγιώδη ταχύτητα!