ΠΑΝΤΑ ΥΠΑΡΧΕΙ ΛΟΓΟΣ ΝΑ ΜΙΛΑΜΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΡΟΥΣΤ

Σε καιρούς δύσκολους σαν αυτούς που ζούμε, το να βυθιστείς στις σελίδες του μαγικού λογοτεχνικού έργου του Μαρσέλ Προυστ δεν μπορεί παρά να σου δώσει άφθονο υλικό για σκέψη και... αυτοκριτική και –πού ξέρεις;– έμπνευση για την πραγματική αναζήτηση του δικού σου χαμένου χρόνου...

Ίσως, λοιπόν, και να είναι ιδανικές οι μέρες του lockdown μας για τις 3.200 σελίδες του «Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο». Έργο που αποτελείται από εφτά τόμους, κυκλοφόρησε τμηματικά από το 1913 έως το 1927 και έκανε τον Γκράχαμ Γκρην να αποκαλέσει τον Προυστ «τον μεγαλύτερο συγγραφέα του 20ου αιώνα» και τον Σόμερσετ Μομ να ονομάσει το μυθιστόρημα «τη μεγαλύτερη μυθοπλασία μέχρι σήμερα».

Το «Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο» είναι ένα τεράστιο, δύσκολο μα και εκπληκτικό έργο, όπου ο συγγραφέας δεν διστάζει να θίξει θέματα της θλιμμένης νοσταλγίας του για την παιδική ηλικία, τον έρωτα, τη ζήλια, και να υπαινιχθεί κομμάτια της δικής του απόλυτης και μυστικής πραγματικότητας.

«Πηδά στον συμβολισμό με χαρακτηριστική ευκολία, αποδομεί τον χρόνο – που κάποτε συστέλλεται κι άλλοτε διαστέλλεται μέσα στις λεπτομέρειες με άνεση. Δεν διστάζει να μιλήσει για σχέσεις λεσβιακές (ο ίδιος ήταν ομοφυλόφιλος χωρίς να το λέει), να μιλήσει για κοκότες σαν να ήταν κυρίες, και για κυρίες σαν να ήταν αγίες, να δώσει το πλαίσιο της ζωής του σαν μια ιστορία που θα μπορούσε να ειπωθεί, ενώ κανείς άλλος δεν θα τολμούσε να το κάνει, θα έμοιαζε με αδιάφορο προσωπικό ημερολόγιο.» (Κατερίνα Μαλακατέ)

Γεννημένος στο Παρίσι στις 10 Ιουλίου του 1871, ο Προυστ θεωρείται από κριτικούς και συγγραφείς ως ένας από τους συγγραφείς του 20ού αιώνα με τη μεγαλύτερη επιρροή.

Από πολύ νέος, ήταν περιζήτητος στους φιλολογικούς κύκλους. Ευχάριστος συζητητής, εξαιρετικός μίμος, λίγο σνομπ. Έως τα 35 του χρόνια ήταν το πιο αξιαγάπητο μέλος της (λεγόμενης) καλής κοινωνίας, ώσπου με τον θάνατο των γονιών του την εγκατέλειψε οριστικά για να αφοσιωθεί αποκλειστικά στη λογοτεχνία.

Ο Προυστ έγραφε και δημοσίευε από νεαρή ηλικία μικρά κείμενα σε λογοτεχνικά περιοδικά. Το 1896 δημοσίευε το έργο «Ηδονές και Μέρες» (Les Plaisirs et les jours), ένα βιβλίο με πρόλογο από τον Ανατόλ Φρανς, και αμέσως μετά αφιερώθηκε στη συγγραφή του «Χαμένου Χρόνου».

Ήταν ομοφυλόφιλος. Η σεξουαλικότητά του και η σχέση του με τους άνδρες αποτελούν συχνό θέμα συζήτησης από τους βιογράφους του, ο ίδιος όμως δεν παραδέχτηκε ποτέ ανοιχτά την ομοφυλοφιλία του, παρόλο που η οικογένεια και οι στενοί φίλοι του είτε το υποπτεύονταν είτε το γνώριζαν.

Είχε στενή σχέση με τη μητέρα του. Ο θάνατός της, τον Σεπτέμβριο του 1905, τον καταρράκωσε και είχε σοβαρή επίδραση στην υγεία του.

Πέρασε τα τρία τελευταία χρόνια της ζωής του κλεισμένος στο δωμάτιό του, όπου κοιμόταν κατά τη διάρκεια της ημέρας και εργαζόταν το βράδυ για να ολοκληρώσει το μυθιστόρημά του. Πέθανε από πνευμονία και πνευμονικό απόστημα, σε ηλικία 51 ετών, στις 18 Νοεμβρίου του 1922, στο Παρίσι.

Το ερωτηματολόγιο του Προυστ είναι πολυσυζητημένο, εξαιρετικά δημοφιλές και αποκαλυπτικό και αποτελείται από ερωτήσεις που δίνουν την ευκαιρία να γνωρίσουμε καλύτερα αυτόν που μας ενδιαφέρει.

Απλουστευμένο, διαφοροποιημένο, λιγότερο ή περισσότερο αλλαγμένο, το έχεις σίγουρα διαβάσει και γνωρίζεις πολλούς επώνυμους που έχουν απαντήσει σε αυτό. 37 ερωτήσεις, που αν δοθούν σε οποιονδήποτε, επώνυμο, διάσημο ή καθημερινό απλό θνητό(!) να τις απαντήσει, θα μας αποκαλύψουν τον άλλο, τον αληθινό, τον πιο βαθύ εαυτό του!

Ο ίδιος ο Μαρσέλ Προυστ, 120 χρόνια πριν, απάντησε στο ερωτηματολόγιό του. Τουλάχιστον έτσι πιστεύουμε όσοι από εμάς, έχοντας καταφέρει να διαβάσουμε το πολύτομο έργο του «Αναζητώντας τον Χαμένο Χρόνο», αναζητούμε την άλλη αλήθεια του συγγραφέα που κατάφερε να μας μαγέψει τόσο με αυτό το έργο-ποταμό, όσο και με την προσωπικότητά του.

Σε ό,τι αφορά τις απαντήσεις του ίδιου του Προυστ, υπάρχουν δύο εκδοχές. Εμείς κρατάμε αυτήν που θέλει τον Γάλλο συγγραφέα να κυκλοφορεί τις απαντήσεις του γύρω στα 1890, με τίτλο «Marcel Proust par lui meme».

Ιδού οι ερωτήσεις και οι θεωρούμενες ως αυθεντικές απαντήσεις του Μαρσέλ Προυστ:

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ PROUST

– Ποιο είναι το βασικό γνώρισμα του χαρακτήρα σας;

«Η ανάγκη να με αγαπούν. Πιο συγκεκριμένα, η ανάγκη να με χαϊδεύουν και να με κακομαθαίνουν, πολύ περισσότερο από την ανάγκη να με θαυμάζουν».

– Ποια αρετή προτιμάτε σ’ έναν άντρα;

«Το να είναι γοητευτικός σαν γυναίκα».

– Ποια αρετή προτιμάτε σε μια γυναίκα;

«Το να έχει αντρικές αρετές, και να είναι ειλικρινής στις φιλίες της».

– Τι εκτιμάτε περισσότερο στους φίλους σας;

«Να είναι τρυφεροί μαζί μου».

– Το βασικό σας ελάττωμα;

«Το ότι δεν ξέρω πώς να θέλω κάτι πολύ, δεν είμαι ικανός να το θελήσω».

– Η βασική σας απασχόληση;

«Η αγάπη».

– Τι είναι για σας ευτυχία;

«Φοβάμαι πως αυτό που σκέφτομαι δεν είναι τόσο μεγάλο, αλλά ταυτόχρονα δεν τολμώ να το ξεστομίσω, φοβάμαι πως αν το πω θα το καταστρέψω».

– Τι είναι για σας δυστυχία;

«Θα ήμουν δυστυχισμένος αν δεν είχα γνωρίσει τη μητέρα και τη γιαγιά μου».

– Αν δεν ήσασταν ο εαυτός σας, ποιος θα θέλατε να ήσασταν;

«Θα ήθελα να ήμουν αυτό που ονειρεύονται για μένα οι άνθρωποι που θαυμάζω».

– Ποιος θα ήταν για σας ο ιδανικός τόπος για να ζήσετε;

«Μία χώρα όπου όσα μου αρέσουν θα υλοποιούνταν με έναν μαγικό τρόπο, και όπου η τρυφερότητα πάντα θα έβρισκε ανταπόδοση».

– Το αγαπημένο σας χρώμα;

«Η ομορφιά δεν βρίσκεται στα χρώματα, αλλά στην αρμονία τους».

– Το αγαπημένο σας λουλούδι;

«Όποιο αγαπάει ο άνθρωπος με τον οποίο είμαι ερωτευμένος, και μετά όλα τα υπόλοιπα».

– Το αγαπημένο σας πουλί;

«Το χελιδόνι…»

– Οι αγαπημένοι σας συγγραφείς;

«Αυτό τον καιρό, ο Ανατόλ Φρανς και ο Πιερ Λοτί».

– Οι αγαπημένοι σας ποιητές;

«Ο Μποντλέρ και ο Αλφρέντ ντε Βινί».

– Οι αγαπημένοι σας ήρωες από τη λογοτεχνία;

«Ο Άμλετ».

– Οι αγαπημένες σας ηρωίδες από τη λογοτεχνία;

«Η Βερενίκη».

– Οι αγαπημένοι σας συνθέτες;

«Μπετόβεν, Βάγκνερ, Σούμαν».

– Οι αγαπημένοι σας ζωγράφοι;

«Λεονάρντο Ντα Βίντσι, Ρέμπραντ».

– Οι ήρωές σας από την πραγματική ζωή;

«Ο κύριος Νταρλού και ο κύριος Μπουτρού».

– Ποιες ιστορικές προσωπικότητες αντιπαθείτε περισσότερο;

«Δεν είμαι αρκετά μορφωμένος για να απαντήσω».

– Οι αγαπημένες σας ηρωίδες από την παγκόσμια ιστορία;

«Η Κλεοπάτρα».

– Το αγαπημένο σας όνομα;

«Έχω ένα κάθε φορά…»

– Τι μισείτε περισσότερο;

«Ό,τι μου κάνει κακό».

– Ποιο στρατιωτικό γεγονός θαυμάζετε περισσότερο;

«Τη στρατιωτική μου θητεία!»

– Με ποιο φυσικό ταλέντο θα θέλατε να είστε προικισμένος;

«Δύναμη της θέλησης και γοητεία».

– Πώς θα επιθυμούσατε να πεθάνετε;

«Βελτιωμένος – και αγαπημένος».

– Σε ποια πνευματική κατάσταση βρίσκεστε αυτό τον καιρό;

«Βαρεμάρα που αναγκάστηκα να σκεφτώ τόσο πολύ γύρω από τον εαυτό μου, για να απαντήσω σε όλες αυτές τις ερωτήσεις».

– Σε ποια λάθη δείχνετε τη μεγαλύτερη επιείκεια;

«Σε εκείνα που καταλαβαίνω».

– Το αγαπημένο σας «motto»;

«Αν το πω, φοβάμαι ότι θα μου φέρει ατυχία…»