Orson Welles: Μνήμη χαραγμένη σε χρυσό celluloid

Αμερικανός κινηματογραφικός και θεατρικός ηθοποιός, σκηνοθέτης (θεάτρου και κινηματογράφου), σεναριογράφος, παραγωγός του κινηματογράφου και του ραδιοφώνου. Οι σκηνοθετικές του καινοτομίες τον κατέταξαν ανάμεσα στους κορυφαίους της Έβδομης Τέχνης.

Κορυφαία στιγμή του ως σκηνοθέτης η πρώτη του ταινία, το «Citizen Kane» του 1941, που θεωρείται μία από τις σημαντικότερες όλων των εποχών και που γύρισε σε ηλικία 26 χρονών!

Ο Orson Welles γεννήθηκε στις 6 Μαΐου 1915 στην πόλη Kenosha της πολιτείας του Wisconsin.

Τα πρώτα βήματά του τα έκανε ως ηθοποιός σε θέατρο της Ιρλανδίας, ενώ σύντομα άρχισε να σκηνοθετεί μικρές θεατρικές ομάδες. Στα τέλη της δεκαετίας του ’30 μαζί με τον Βρετανό παραγωγό (και μετέπειτα ηθοποιό) John Houseman άρχισαν ν’ ανεβάζουν –με τον θίασο «Mercury»–πρωτοπόρες παραστάσεις στη Νέα Υόρκη.

Το 1938 έκανε τους Αμερικανούς να πάρουν τα βουνά, μέσω μιας ραδιοφωνικής διασκευής του «Πολέμου των κόσμων» τού συνεπώνυμού του συγγραφέα H.G Welles. Με την ψευδαίσθηση ότι Αρειανοί είχαν όντως εισβάλει στη Γη, ο κόσμος πανικόβλητος αναζητούσε καταφύγιο! Τον μίσησαν, αλλά είχε πετύχει. Μέσα σε μία νύχτα έγινε διάσημος.

Το Hollywood, αμέσως μετά, έσπευσε να τον καλέσει να γυρίσει όποια ταινία ήθελε, με όσο προϋπολογισμό ήθελε! Περιέργως, ο κινηματογράφος άφηνε αδιάφορο έως τότε τον Welles, ο οποίος μάλιστα δεν είχε ιδέα από την τεχνική του. Ο διευθυντής φωτογραφίας Gregg Toland, σύμφωνα με τον ίδιο τον Welles, του έμαθε κινηματογράφο μέσα σ’ ένα απόγευμα!

Το «Citizen Kane» αποτέλεσε μία επανάσταση στον τρόπο κινηματογράφησης: Από τις γωνίες της κάμερας, από τη φωτογραφία, από το ασυνήθιστο μοντάζ, ήταν μάθημα σκηνοθεσίας.

Η ταινία βραβεύτηκε με Όσκαρ σεναρίου το 1941, αλλά άργησε να αναγνωριστεί, εξαιτίας της διαμάχης του Welles με τον μεγιστάνα των media William Randolph Hearst, ο οποίος πολέμησε ανηλεώς την ταινία μέσα από τις εφημερίδες και τα ραδιόφωνά του, μια και το κεντρικό πρόσωπό της ήταν ο ίδιος ο Hearst (με το όνομα Kane, φυσικά) και οι δικές του ενέργειες ήταν αυτές που στιγμάτιζαν το φιλμ. Πέρασαν πάνω από εξήντα χρόνια για ν’ ανακηρύξει το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου (AFI) τον «Πολίτη Κέιν» ως την καλύτερη ταινία όλων των εποχών.

Η ασυμβίβαστη προσωπικότητα του Welles δεν μπορούσε να αντέξει το καταπιεστικό σύστημα του Hollywood. Μετά τη δεύτερη ταινία του, «The Magnificent Ambersons» (1942), που κατακρεουργήθηκε από το στούντιο της RKO στην αίθουσα του μοντάζ, ο Wells εκδιώχθηκε. Η καριέρα του δεν ανέκαμψε ποτέ, ωστόσο ήταν επίμονος.

Έπαιζε παντού για να συγκεντρώνει τα απαραίτητα χρήματα για «το ακριβό σπορ της σκηνοθεσίας», όπως έλεγε ο ίδιος.

Το 1947 σκηνοθέτησε τις ταινίες«The Lady from Shanghai» και«Macbeth», στις οποίες και πρωταγωνιστούσε. Κατόπιν έζησε για αρκετά χρόνια στην Ευρώπη, όπου ήταν παραγωγός, σκηνοθέτης και πρωταγωνιστής στις ταινίες «Othello» 1952, και «Mr. Arkadin» 1955.

Επέστρεψε στο Hollywood για να σκηνοθετήσει και να πρωταγωνιστήσει στο «Touch of Evil», 1958, και ύστερα γύρισε στην Ευρώπη για το «The Trial», 1962, και το «Chimes at Midnight», 1966. To 1975 έγραψε και σκηνοθέτησε την ταινία «F for Fake», όπου έπαιζε κι ο ίδιος.

Εμφανίστηκε ως ηθοποιός και σε πολλές άλλες ταινίες, όπως «Jane Eyre», 1944, «The Third Man», 1949, και άλλες πολλές. Στην ύστερη θεατρική δουλειά του συμπεριλαμβάνονται και οι πρωταγωνιστικοί ρόλοι του στον «Οθέλο» (Λονδίνο, 1951) και τον « Βασιλιά Ληρ» (Νέα Υόρκη, 1956).

Στην προσωπική του ζωή, νυμφεύθηκε τρεις φορές – και τις τρεις με ηθοποιούς: Virginia Nicolson (1934-1940), Rita Hayworth (1943-1947) και Paoja Mori (1955-1985) και απέκτησε τρία κορίτσια, ένα με κάθε του σύζυγο.

Πέρασε στην κινηματογραφική αθανασία στις 10 Οκτωβρίου 1985, στο L.A., από καρδιακή προσβολή.