ΟΙ ΠΛΗΓΕΣ ΠΟΥ ΑΝΟΙΞΕ Ο ΤΡΑΜΠ

Η 6η Ιανουαρίου θα μείνει χαραγμένη στην κοινή μνήμη ως αποφράδα ημέρα για τις ΗΠΑ, τη σύγχρονη δυτική κοινωνία και τον πολιτισμό της και κυρίως την ίδια τη Δημοκρατία. Η τελευταία πράξη του δράματος Τραμπ θα αποτελεί όνειδος για τις επόμενες γενιές Αμερικανών, την ώρα που οι συνέπειές της είναι δύσκολο να εκτιμηθούν σήμερα. Ωστόσο, το… κύκνειο άσμα του απελθόντα Προέδρου συμπυκνώνει την καταστροφική τετραετή θητεία του.

Ο Τραμπ σε τέσσερα χρόνια κατάφερε και διέλυσε τους θεσμούς, διαίρεσε τις ΗΠΑ, εξευτέλισε έναν πυλώνα του σύγχρονου αμερικανικού κράτους, την αστυνομία, ως εκφραστή της τάξης και της ισχύος του νόμου, και «χαντάκωσε» τους Ρεπουμπλικάνους. Κυρίως θρυμμάτισε την έξωθεν εικόνα της υπερδύναμης, δίνοντας το δικαίωμα σε όσους επιβουλεύονται τη θέση της στον παγκόσμιο χάρτη να τρίβουν τα χέρια τους από ικανοποίηση βλέποντας το σημείο κατάπτωσής της. Το καταπληκτικότερο είναι ότι όλα αυτά κατόρθωσε να τα αποτυπώσει ως σύνοψη στο δραματικό εξάωρο έξω και μέσα στο Καπιτώλιο.

Σημαίες της Συνομοσπονδίας και των πολιτειών του Νότου, ο Ρούσβελτ με… καπελάκι του μπέιζμπολ, καλάσνικωφ και μπερέτες στο λίκνο της αμερικανικής Δημοκρατίας και ο… Μπλέικ να αλωνίζει στους διαδρόμους του. Οι εικόνες θα ήταν απλά σουρεαλιστικές, αντάξιες της τετραετούς θητείας, όχι του πιο αμφιλεγόμενου Προέδρου, αλλά αυτού που προκάλεσε τις μεγαλύτερες πληγές στην αμερικανική κοινωνία, αν δεν υπήρχαν οι πέντε νεκροί και ο βαρύτατος τραυματισμός του γοήτρου των ΗΠΑ.

Ο επικεφαλής της κοινοβουλευτικής ομάδας των Δημοκρατικών στη Γερουσία, Τζακ Σούμερ, ζήτησε από τον αντιπρόεδρο Μάικ Πενς να προσφύγει στην 25η τροπολογία του αμερικανικού Συντάγματος, ενώ χαρακτήρισε «λεκέ που δεν θα ξεπλυθεί εύκολα» την εισβολή και τα επεισόδια στο Καπιτώλιο, χρεώνοντάς τα αποκλειστικά στον Τραμπ.

Βέλη υπήρχαν και εξ οικείων, ακόμα και από στενούς συνεργάτες του, με αποτέλεσμα ο απερχόμενος Πρόεδρος να έχει μείνει απελπιστικά μόνος στο πολιτικό λυκόφως του. Μια, σημειολογικά τουλάχιστον, δίκαιη τιμωρία για έναν κακό Πρόεδρο.

«Μπουλντόζα» στους θεσμούς

Έχοντας «καβαλήσει» το κύμα της δυσαρέσκειας μεγάλου κομματιού της αμερικανικής κοινωνίας εξαιτίας της ύφεσης, των υψηλών ποσοστών ανεργίας, των εμπορικών ηττών των τελευταίων χρόνων και άλλων παραγόντων, ο Ντόναλντ Τραμπ από την προεκλογική περίοδο του 2015 «έπαιξε» το χαρτί του αντισυστημικού. Έδειξε από νωρίς με το δάχτυλο τους εχθρούς, το πολιτικό σύστημα, την οικονομική και επιχειρηματική ελίτ, τη show biz, και ας ήταν ο ίδιος ένας χαρακτηριστικός εκπρόσωπός τους. Με λαϊκίστικη ρητορεία, του τύπου «να ξαναπάρουμε τη χώρα στα χέρια μας, να ξανακάνουμε την Αμερική μεγάλη», καταφεύγοντας σε υπερβολές και σε fake news, ισοπέδωνε όποιο εμπόδιο έμπαινε μπροστά του για τη δημιουργία ενός αυτοκρατορικού μοντέλου. Και μπροστά του εκτός των πολιτικών αντιπάλων του ή των «απείθαρχων» συνεργατών του, βρέθηκαν και οι ίδιοι οι θεσμοί της αμερικανικής Δημοκρατίας, το αμερικανικό Σύνταγμα και το δικαϊκό πλέγμα.

Οι αμερικανικοί συνταγματικοί θεσμοί αποτέλεσαν πρότυπο για όλα τα δυτικά κράτη από τον 19ο αιώνα και μετά, καθώς στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού εξελίχθηκαν οι πυλώνες της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας της Ευρώπη. Ένα πολυεπίπεδο ισχυρό πολιτειακό σύστημα, αρμόζον σε μια ομοσπονδία πολιτειών, έχει στηθεί εδώ και ενάμιση αιώνα, με ισχυρά θεμέλια το Κογκρέσο, τη Γερουσία και τη Βουλή των αντιπροσώπων, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, τον θεσμό των κυβερνήσεων των Πολιτειών και με αλληλεπίδραση μέσω συνεχών ελέγχων και περιορισμών που διασφαλίζουν τη δημοκρατική λειτουργία του κράτους βάσει του Συντάγματος.

Πώς αντιμετώπισε όλα αυτά ο Πρόεδρος των ΗΠΑ; Απαξιώνοντας, παραβλέποντας και παραβιάζοντάς τα στο σύνολο τους! Έχοντας κατά νου τη συνταγματική παράβαση από την πρώτη ημέρα της προεδρίας του, όταν καυχιόταν ότι θα διατηρούσε την ιδιοκτησία των επιχειρήσεών του παρά του ασυμβίβαστου με την Προεδρία, ο Τραμπ οραματιζόταν μια «ελέω Θεού μοναρχία» στη Μέκκα της σύγχρονης δυτικής Δημοκρατίας. Και η συνέχεια ήταν ανάλογη.

Κρυπτόμενος πίσω από την αντιπαράθεση Ρεπουμπλικανών-Δημοκρατικών, μπλόκαρε ή τουλάχιστον επεχείρησε κάθε πρωτοβουλία του αντιπάλου στρατόπεδου για νομοθετήσεις ακόμα και απλών τροπολογιών για τη λειτουργία του κράτους μέσω της Βουλής των Αντιπροσώπων που ήλεγχαν οι Δημοκρατικοί. Με πρωτοβουλίες του και ρίχνοντας συνεχώς λάδι στη φωτιά, προσωποποίησε την κόντρα με την Πρόεδρο της Βουλής, τη δημοκρατική Νάνσυ Πελόζι, όταν ήταν φανερή η πρόθεσή της να τον παραπέμψει σε δίκη στη Γερουσία για κατάχρηση εξουσίας και παρακώληση των λειτουργιών του Κογκρέσου, με αφορμή τη διερεύνηση της παρέμβασής του στον Ουκρανό Πρόεδρο για να διεξαγάγει έρευνα για τον υιό Μπάιντεν. Τραμπ και Πελόζι συγκρούστηκαν και για θέματα εξωτερικής πολιτικής και διαχείρισης πόρων στη διεθνή παρουσία αμερικανικών στρατευμάτων. Ο πρόεδρος άνοιξε τον χορό των προσωπικών επιθέσεων, με διάφορα… κοσμητικά επίθετα την πρόεδρο της Βουλής, όπως «τρελή», «παράλυτη», «φρικιό», «ατάλαντη», αποπροσανατολίζοντας την κριτική των Δημοκρατικών για τα μεγάλα θέματα, όπως την επιβολή υπέρογκων δασμών για την εισαγωγή προϊόντων από όμορες χώρες, την εσωστρέφεια της οικονομίας, τον αμυντικό προϋπολογισμό και τις αμυντικές συμφωνίες με άλλα κράτη υπό αδιαφανείς διαδικασίες.

Στο στόχαστρο του Τραμπ βρέθηκε και η ανεξάρτητη Δικαιοσύνη, όπου αυτή ήταν απέναντι στην πολιτική του. Όπως για παράδειγμα στις αποφάσεις του για την απαγόρευση εισόδου σε κάθε «μελαμψό» ή μουσουλμάνο. Οι ανώτατοι δικαστικοί διορίζονται μέσω συμφωνίας Προέδρου και Κογκρέσου, είναι όμως ανεξάρτητοι καθώς δεν λογοδοτούν και δεν ελέγχονται από τον Λευκό Οίκο. Έτσι, με σειρά αποφάσεών τους δικαστές σε πολλές πολιτείες αντιτάχθηκαν στις αποφάσεις Τραμπ και μπλόκαραν απαγορεύσεις εισόδου και απελάσεις μεταναστών.

Εκεί όμως που εξάντλησε το αντιθεσμικό κρεσέντο του ο Τραμπ, ήταν στις εκλογές. Στην εκλογή του το 2015 παραμένουν σκιές για τον ρόλο που έπαιξε η Μόσχα και χρειάστηκε η περίπου διετής έρευνα που κατέληξε στην έκθεση Μάλερ, για να αποφανθεί ότι δεν υπάρχουν επαρκείς ενδείξεις για ρωσική εμπλοκή και αλλοίωση του εκλογικού αποτελέσματος. Κι από εκεί φτάσαμε στο «δεν θα παραδεχθούμε ποτέ, δεν θα παραδοθούμε ποτέ» σχετικά με τη συντριπτική ήττα στις εκλογές του Νοεμβρίου, τη μη αποδοχή επί της ουσίας της λαϊκής ετυμηγορίας και του αποτελέσματος της ψηφοφορίας.

Εξευτελισμός της Αστυνομίας

Η σχέση του αμερικανικού κράτους και του πολίτη με την έννομη τάξη και των οργάνων της είναι ιδιαίτερη. Οι Αμερικανοί αστυνομικοί είχαν επί δεκαετίες ίσως τη βαθύτερη σύνδεση με την καθημερινότητα σε σχέση με τα άλλα ανεπτυγμένα κράτη και μεγαλύτερη κοινωφελή δραστηριότητα σε σχέση με τους συναδέλφους τους σε άλλες χώρες. Όλα αυτά μέχρι το 2015, όταν ο Ντόναλντ Τραμπ επαναδραστηριοποίησε προγράμματα στρατιωτικοποίησης της Αστυνομίας, προγράμματα που κράταγαν από την 11η Σεπτεμβρίου αλλά είχε διακόψει ο Μπαράκ Ομπάμα. Επί ημερών Τραμπ, οι μεγάλες πόλεις των ΗΠΑ ξανασυνάντησαν τους αστυνομικούς-«αστακούς», τα τεθωρακισμένα άρματα στους δρόμους, τη χρήση αστυνομικής βίας κατά διαδηλωτών και μικροκακοποιών. Ότι θα ξέφευγαν τα πράγματα ήταν θέμα χρόνου.

Το 2017 ήταν η χρονιά που σημειώθηκε ρεκόρ θανάτων που συνδέονταν με την αστυνομική βία. Το δόγμα «νόμος και τάξη» σκέπαζες κάθε έκνομη και καταχρηστική πράξη που διέπρατταν οι αστυνομικοί, καθώς υπήρχε η κεντρική γραμμή που το επέτρεπε. Και τα στερεότυπα που είχαν περιοριστεί τα προηγούμενα χρόνια επανήλθαν με τον πιο τραγικό τρόπο. Αφροαμερικανοί και ισπανόφωνοι έπεφταν νεκροί από αστυνομικές σφαίρες, με τους προϊσταμένους να κλείνουν τις υποθέσεις ή να πέφτουν στα μαλακά οι φονιάδες αστυνομικοί. Και, θαυμάστε δήλωση αρχηγού κράτους στη συζήτηση που έχει ανοίξει το 2017 για την αστυνομική βία: «Βλέποντας αυτούς τους αλήτες να τους πετούν στο πίσω μέρος μιας κλούβας, λέω “σας παρακαλώ, μην είστε τόσο ευγενικοί”. Ή όταν τους βάζετε στα περιπολικά και προστατεύετε τα κεφάλια τους, ξέρετε, βάζοντας από πάνω τα χέρια σας, για να μη χτυπήσουν τα κεφάλια τους –κι αυτοί έχουν μόλις σκοτώσει κάποιον– να μη χτυπήσουν τα κεφάλια τους, εγώ λέω “μπορείτε να απομακρύνετε τα χέρια σας, εντάξει;”»… Τάδε έφη Ντ. Τραμπ στη Νέα Υόρκη ως απάντηση στις επικρίσεις για το licence to kill που είχαν οι Αμερικανοί αστυνομικοί.

Ο κόμπος έφτασε στο χτένι τα ξημερώματα της 25ης Μαΐου, όταν ο Αφροαμερικανός Τζορτζ Φλόιντ άφηνε την τελευταία πνοή του δεμένος με χειροπέδες και ξαπλωμένος με το πρόσωπο κάτω σε δρόμο της Μινεάπολις, καθώς το γόνατο του αστυνομικού Ντέρεκ Σόβιν τον πίεζε μέχρι ασφυξίας. Η δολοφονία του Φλόιντ θα προκαλέσει κύμα οργής για την αστυνομική βία στις Ηνωμένες Πολιτείες, με διαδηλώσεις και εκτεταμένα επεισόδια που θα οδηγήσουν στον θάνατο έξι ακόμα Αφροαμερικανών διαδηλωτών. Επί σχεδόν ένα μήνα, οι ΗΠΑ θα φλέγονται από τις αντιδράσεις και τις κινητοποιήσεις, την ώρα που ο Ντόναλντ Τραμπ θα ρίχνει «λάδι στη φωτιά» με δηλώσεις του τύπου «δεν υπάρχει ανησυχία, αν χρειαστεί ο στρατός θα επέμβει για την ασφάλεια». ή υποβαθμίζοντας το μέγεθος των διαδηλώσεων, καθώς «περιμέναμε περισσότερους να βγουν στους δρόμους, είναι όμως λίγοι».

Η υπέρμετρη βία των Αμερικανών αστυνομικών αλλά και η προστασία τους όταν αυτοί ξεπερνούν το μέτρο από το σύστημα πολιτικής-Δικαιοσύνης-εσωτερικού ελέγχου ξανατέθηκε στο τραπέζι. Οι αντιδράσεις ακόμα και μέσα από την αστυνομία και οι δηλώσεις αστυνομικών αρχηγών επιβεβαιώνει ότι κάτι σάπιο βρίσκεται στο βασίλειο της Δανιμαρκίας και ο Τραμπ υπό την πίεση των στιγμών αναγκάζεται να εξαγγείλει μεταρρυθμίσεις στο αστυνομικό σώμα.

Και φτάνουμε στην αποφράδα 6η Ιανουαρίου, όταν οι χιλιάδες εξαγριωμένοι οπαδοί του Τραμπ έξω από το Καπιτώλιο βρίσκονται αντιμέτωποι με μια χούφτα αστυνομικών, προορισμένων να φυλάττουν δημοκρατικές Θερμοπύλες και σημαίνοντα πολιτικά πρόσωπα. Τι κι αν οι κινητοποιήσεις ήταν γνωστές –από τα tweet του ίδιου του προέδρου– τι κι αν ήταν αναμενόμενο ότι οι διαδηλωτές θα οπλοφορούσαν, τι κι αν γνώριζαν όλοι πως υπήρχε σχέδιο αποσταθεροποίησης του πολιτεύματος, η φύλαξη του Καπιτωλίου αφέθηκε σε λίγους αστυνομικούς, οι οποίοι υποχώρησαν με χαρακτηριστική ευκολία στην πίεση σαμάνων και καουμπόηδων… Η ηγεσία της πολιτειακής αστυνομίας επικαλέστηκε το ελαφρυντικό των πολλαπλών συναγερμών από την τοποθέτηση εκρηκτικών μηχανισμών σε διάφορα σημεία της DC, επιχείρημα μάλλον αφελές, καθώς πολύ γρήγορα θα μπορούσαν να ενταχθούν στο σχέδιο αντιμετώπισης ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις από τις γειτονικές πολιτείες, που ούτως ή άλλως η αστυνομική συνδρομή είναι νομικά κατοχυρωμένη.

Πώς θα συνέλθουν οι Ρεπουμπλικάνοι;

Η περίοδος Τραμπ στιγμάτισε και το εσωτερικό του κόμματος των Ρεπουμπλικάνων, οι οποίοι εξέρχονται από αυτήν βαθιά τραυματισμένοι, με μια ευδιάκριτη εκλογική ήττα, με την απώλεια ελέγχου οποιασδήποτε βαθμίδας εξουσίας, διαιρεμένοι και αποπροσανατολισμένοι σε ό,τι αφορά ακόμα και την ταυτότητά τους.

Ο μέσος ρεπουμπλικάνος ψηφοφόρος είναι βαθιά συντηρητικός, έχει ξενοφοβικές τάσεις, είναι υπέρ της οπλοκατοχής. Είναι όμως προσηλωμένος στους θεσμούς-πυλώνες του κράτους, αυστηρά «θεσμικός», και κυρίως πιστεύει στον ρόλο της Αμερικής ως υπερδύναμη, καταδικασμένη να εποπτεύει κάθε γωνιά της γης για την «ειρήνη και την ασφάλεια» και να κυνηγά κάθε είδους «τρομοκράτες».

Και σε αυτόν τον τομέα, ο Τραμπ πήρε κάτω από τη βάση, αποσύροντας στρατεύματα από ζωτικής σημασίας περιοχές, προχωρώντας σε αναδιπλώσεις σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, και αφήνοντας ζωτικό χώρο στην Κίνα και τη Ρωσία. Ακόμα και η εσωτερική πολιτική του Τραμπ ικανοποίησε το «ακροδεξιό» κομμάτι της περιφερειακής Αμερικής, πολλούς σαν κι αυτούς που είδε όλος ο κόσμος να εισβάλλει στο Καπιτώλιο. Δεν είναι, όμως, οι περισσότεροι έτσι. Η εσωστρέφεια, για παράδειγμα, της αμερικανικής οικονομίας δεν ικανοποίησε μια μεγάλη μερίδα ρεπουμπλικάνων επιχειρηματιών και εισαγωγέων, στελεχών της αγοράς και εμπόρων, που είχαν μάθει διαφορετικά στην «εποχή της ελευθερίας». Πίσω από τις «οικονομικές επιτυχίες Τραμπ», όπως τη μείωση των φόρων την πρώτη τριετία, την αύξηση θέσεων εργασίας και την αύξηση του ΑΕΠ, διέβλεπαν προσωρινό όφελος για την οικονομία, αύξηση του εμπορικού ελλείμματος και μειωμένες επενδύσεις σε βάθος χρόνου, καθώς οι επενδυτές από το εξωτερικό θα ήταν είδος σε ανεπάρκεια. Οι εξελίξεις μάλλον τους δικαίωσαν, κυρίως σε ό,τι αφορά στον πόλεμο με την Κίνα, στην αίσια έκβαση του οποίου είχε ποντάρει ο Τραμπ.

Σε ό,τι αφορά στα πολιτικά στελέχη των Ρεπουμπλικάνων, αυτά είναι που καλούνται να ξεχωρίσουν την ήρα από το στάρι στην επόμενη ημέρα, αλλά και να συνέλθουν από την τετραετία Τραμπ, στην οποία πολλοί υπηρέτησαν. Στα θετικά, ότι πολλοί από αυτούς δεν συμμερίζονται τις ακροδεξιές θέσεις του Τραμπ και θα επιδιώξουν τα επόμενα χρόνια την επαναφορά στις πάγιες ρεπουμπλικανικές θέσεις. Στα αρνητικά, κανείς δεν μπορεί να υπολογίσει πόσο χρόνο χρειάζεται η «αποτραμποποίηση» των Ρεπουμπλικάνων, ιδίως από τη στιγμή που μέχρι πρότινος και η επόμενη ημέρα είχε άρωμα Τραμπ, είτε μέσω της διεκδίκησης του χρίσματος από τον ίδιο είτε από άλλο μέλος της οικογένειάς του. «Πάντως ο Τραμπισμός θα παραμείνει μια δύναμη στον χώρο τής εκλογικά υπολογίσιμης φανατισμένης ακροδεξιάς. Το αν αυτή θα παραμείνει μέσα ή έξω από το Ρεπουμπλικανικό κόμμα μένει να φανεί», σημειώνει ο γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ, Γ. Παγουλάτος, ως συμπέρασμα και προάγγελο εξελίξεων μέσα στο κόμμα των Ρεπουμπλικάνων.