Ο ΣΠΟΥΔΑΙΟΣ ΚΑΙ ΠΑΝΤΑ ΕΠΙΚΑΙΡΟΣ ΙΑΚΩΒΟΣ ΚΑΜΠΑΝΕΛΛΗΣ

Από το οπισθόφυλλο από «Το μεγάλο μας Τσίρκο» του Ιάκωβου Καμπανέλλη

«Το 1973 η Τζένη Καρέζη ζητά από τον Ιάκωβο Καμπανέλλη, έργα του οποίου είχε ανεβάσει ο θίασος Καρέζη-Καζάκου, να τους γράψει ένα θεατρικό έργο με αντιστασιακό μήνυμα. Ο Καμπανέλλης στρώνεται στη δουλειά. Το αποτέλεσμα ήταν ένα μουσικοθεατρικό έργο, στο οποίο εκτυλίσσονταν επεισόδια της ελληνικής ιστορίας με τρόπο σατιρικό. ‘’ο Φίλιππος της Μακεδονίας, στο Μαντείο των Δελφών, το Βυζάντιο στα χρόνια του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Α’Κομνηνού, η Τουρκοκρατία, ο Όθωνας και ο λαός που ζητά Σύνταγμα, ο Α παγκόσμιος πόλεμος, η Μικρασιατική Καταστροφή, η Κατοχή, η Αντίσταση το παρόν. Για να περάσει τη λογοκρισία, το έργο παρουσιάστηκε ως ιστορική κωμωδία. Παραδιδόταν στην αρμόδια επιτροπή τμηματικά, και χωρίς σειρά εμπλουτισμένο με επεισόδια που δεν είχαν σκοπό να παιχτούν αλλά να προκαλέσουν τους λογοκριτές και να λειτουργήσουν ως αλεξικέραυνα για το υπόλοιπο έργο…

Σύντομα οι Συνταγματάρχες πήραν χαμπάρι τι γινόταν. Η λογοκρισία γινόταν κάθε μέρα και αυστηρότερη…στις 22 Νοεμβρίου του 1973 η Καρέζη συλλαμβάνεται και οδηγείται στις φυλακές της ΕΑΤ-ΕΣΑ. Λίγο αργότερα ακολουθεί και ο Καζάκος..»

Αν διαβάσει κανείς το σπουδαίο αυτό έργο, θα διαπιστώσει πόσο επίκαιρο είναι ακόμα και στις μέρες μας. Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης έχει υπάρξει ένας τεράστιος δημιουργός και δεν αποτελεί έκπληξη η εισήγηση του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, να ανακηρυχτεί το έτος 2022 έτος Καμπανέλλη. Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης κατέγραψε με μοναδικό τρόπο την ελληνική ιστορία και την κοινωνική πραγματικότητα της μεταπολεμικής περιόδου. Κατάφερε, όσο κάνεις άλλος, να συνθέσει, με ρεαλισμό αλλά και λυρισμό, τις δυσκολίες, τον αγώνα, αλλά και τη δύναμη και την ελπίδα του ελληνικού λαού. Εκτός όμως από την διαχρονική αξία του έργου του, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, υπήρξε σπουδαίος Έλληνας. Ένας πνευματικός άνθρωπος, ένας ανήσυχος πολίτης και ένας θαρραλέος αγωνιστής, σύμβολο αντίστασης κάθε μορφής φασισμού. Ο Καμπανέλλης υπήρξε ένας μοναδικός άνθρωπος.

Τα πέτρινα χρόνια

Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής φυλακίστηκε στο Μαουτχάουζεν. Αποτύπωσε την τραγική του εμπειρία στο χρονικό του «Μαουτχάουζεν» (1961). Με τη δύναμη της ψυχής του και τη δημιουργική του πένα, μετουσίωσε τον πόνο σε όραμα, ελπίδα και αγάπη ζωής. Η μαρτυρία του αποτέλεσε τεράστια εκδοτική επιτυχία. Με τις συνεχείς επανεκδόσεις της, μέχρι σήμερα, αναδεικνύεται ως το επίτευγμα της αντιπολεμικής λογοτεχνίας, το οποίο προκαλεί το ενδιαφέρον του κοινού και της κριτικής.

Μάλιστα η πρόσφατη γαλλική έκδοση του «Μαουτχάουζεν» του Ιάκωβου Καμπανέλλη, τιμήθηκε με το βραβείο μεταφρασμένης λογοτεχνίας Prix du Livre Etranger 2020 France Inter – Le Journal du Dimanche (εκδόσεις Albin Michel, 2020 – σε μετάφραση της Solange Festal-Livanis). Οι Γάλλοι κριτικοί το αποθέωσαν: «Το πιο εντυπωσιακό, είναι η ενέργεια που ξεπηδά απ’ τα κεφάλαια, το χιούμορ ως όπλο ενάντια στην οδύνη, η αξιοπρέπεια που ορθώνεται σαν γροθιά. Μια γλώσσα ξεκάθαρη, ζωντανή, αυθάδικη, που επιβάλλεται ανάμεσα στις τραχιές φωνές. Το ανείπωτο βρήκε τον γραφέα του. (…) Νούμερο 37734, τιμή και σέβας», έγραψε η Le Figaro, (15.01.2020). Η απήχηση του βιβλίου αποτέλεσε κίνητρο για να γράψει τους στίχους των τεσσάρων τραγουδιών του ομώνυμου κύκλου, που μελοποίησε κατά τρόπο αριστουργηματικό ο Μίκης Θεοδωράκης. Το έργο αυτό παρουσιάζεται, ως σήμερα, με μεγάλη επιτυχία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Η σχέση του Ιάκωβου Καμπανέλλη με το τραγούδι- Υπήρξε και στιχουργός

Ο Καμπανέλλης, εκτός από θεατρικός συγγραφέας, πεζογράφος και δοκιμιογράφος, υπήρξε και στιχουργός. Έγραψε τραγούδια, που η μελοποίηση τους με τη μουσική των Μίκη Θεοδωράκη Μάνου Χατζιδάκι, Σταύρου Ξαρχάκου, συνέβαλαν στην εξέλιξη του νεοελληνικού τραγουδιού, έγιναν επιτυχίες και τραγουδιούνται μέχρι σήμερα.

Ο μεγάλος έλληνας είχε μια μακροχρόνια σχέση με το τραγούδι γενικά. Πρώτ’ απ’ όλα με τα τραγούδια που άκουγε στο σπίτι του και στο νησί του, τη Νάξο, αλλά και μετά, κυρίως με το έντεχνο λαϊκό, που άκουγε όταν το 1932 ήρθε με την οικογένειά του στην Αθήνα.

Έναν συνδυασμό αυτών των δύο υπηρέτησε με συνέπεια για πενήντα περίπου χρόνια.

Η συγκεντρωτική συλλογή Άκουσε τη φωνή μου κι έλα περιλαμβάνει, για πρώτη φορά, όλα τα ποιήματα και τα τραγούδια του, που πολλά μάλιστα ακούμε και τραγουδάμε μέχρι σήμερα. Όσα συμπεριλαμβάνονται σε θεατρικά του έργα αναδημοσιεύονται στην αυτοτελή μορφή τους, δεδομένου ότι αρκετά από αυτά δεν έχουν μελοποιηθεί, παρά μόνο κάποιες στροφές ή ενίοτε κάποιοι στίχοι τους, περιμένοντας τον συνθέτη που θα τα μελοποιήσει ολόκληρα.

Τη συλλογή συνοδεύουν χαιρετισμός του Μίκη Θεοδωράκη, χαιρετισμός του Σταύρου Ξαρχάκου, πρόλογος, επίμετρο και σημειώσεις του θεατρολόγου Θάνου Φωσκαρίνη, εκτενές βιογραφικό, δισκογραφία και εργογραφία του Iάκωβου Καμπανέλλη, καθώς και σχέδιά του, φιλοτεχνημένα στη δεκαετία του 1960.