Ο «ΠΟΛΙΤΗΣ ΚΕΪΝ» ΕΓΙΝΕ 80 ΕΤΩΝ ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΣΥΝΤΑΞΙΟΔΟΤΕΙΤΑΙ

O θρύλος έγινε 80 ετών, αλλά δεν του φαίνεται καθόλου. Η σπουδαιότερη ίσως δημιουργία της 7ης Τέχνης μοιάζει τόσο νέα και τόσο επαναστατική. Η κινηματογράφηση της, η αισθητική της, οι τεχνικές και η σκηνοθεσία, ξάφνιασαν το κοινό και συγκλόνισαν τους κριτικούς σε όλο το κόσμο. Ο δημιουργός της, Όρσον Γουέλς, όταν γύρισε την ταινία ήταν μόλις 25 χρονών και η πρεμιέρα της το 1941, δεν είχε κλείσει τα 26 του. Το παιδί - θαύμα της Αμερικής είχε κάνει το θαύμα του. Για την ταινία γράφτηκαν πολλά άρθρα, βιβλία, γυρίστηκαν ντοκιμαντέρ. Αλλά η μαγεία της μένει ανεπηρέαστη και αναλλοίωτη όσο και η επίδραση της στον κόσμο του κινηματογράφου.

H εταιρία RKO Radio Pictures άναψε το πράσινο φως στο νεαρό σκηνοθέτη, μετά τις επιτυχημένες ραδιοφωνικές εκπομπές του. Ο Γουέλς έλαβε πλήρη καλλιτεχνική ελευθερία από την εταιρεία, πράγμα ασυνήθιστο για πρωτοεμφανιζόμενο σκηνοθέτη, ώστε να γράψει τη δική του ιστορία, να χρησιμοποιήσει ηθοποιούς της επιλογής του και να έχει τον πρώτο λόγο στο μοντάζ. Το σενάριο το έγραψε μαζί με τον Χέρμαν Μάνκιεβιτς, αδερφό του γνωστού σκηνοθέτη Τζόζεφ Μάνκιεβιτς.  

Ως ηθοποιούς χρησιμοποίησε τους φίλους και συνεργάτες του από το Mercury Theatre της Νέας Υόρκης: Τζόζεφ Κότεν, Ντόροθι Κάμινγκορ, Τζορτζ Κουλούρης, Άγκνες Μούρχεντ, Έβερετ Σλόαν, Πολ Στιούαρτ, Ρέι Κόλινς, Ρουθ Γουόρικ, Έρσκιν Σάνφορντ και Γουίλιαμ Άλλαντ. Οι Γουέλς και Μάνκιεβιτς αρχικά ονόμασαν την ταινία «Ο Αμερικανός». Ως οπερατέρ του προσέλαβε τον Gregg Toland, ο οποίος στο «The Long Voyage Home» του John Ford (1940) είχε πειραματιστεί με φωτογράφηση με βαθιά εστίαση - με λήψεις όπου όλα ήταν στο επίκεντρο, από μπροστά προς τα πίσω, έτσι ώστε η σύνθεση και η κίνηση να καθοριστούν όπου το μάτι κοιτάξει πρώτα. 

Η ταινία περιγράφει τη ζωή του Τσαρλς Φόστερ Κέιν, ενός μεγιστάνα του τύπου, τον οποίο υποδύεται ο ίδιος Γουέλς. Ο χαρακτήρας του Κέιν βασίζεται εν μέρει στη ζωή και στην περσόνα του Γουίλιαμ Ράντολφ Χιρστ, Αμερικανού μεγαλοεκδότη, καθώς επίσης και στη ζωή των επιχειρηματιών, Σάμιουελ Ίνσαλ και Χάρολντ ΜακΚόρμικ. Ο Γουέλς έδωσε στον Κέιν στοιχεία και από τον δικό του χαρακτήρα.

Ο Γουέλς μιλά για τον επιχειρηματικό κόσμο, τον Τύπο, την πολιτική, τον καπιταλισμό, τη φαιδρότητα του χρήματος, την άνοδο και την πτώση ενός αυτοκράτορα που δεν είχε ούτε ιερό ούτε όσιο. Άλλωστε όπως λέει σε κάποιο σημείο της ταινίας, «το χρήμα είναι εύκολο να το αποκτήσεις αν ενδιαφέρεσαι μόνο γι' αυτό». Ο Γουέλς ουσιαστικά επιχειρεί να αφυπνίσει τον κόσμο για τους ανθρώπους με τεράστια εξουσία και τα όπλα τους για να χειραγωγούν τον λαό.

Η ταινία έλαβε 9 υποψηφιότητες για βραβείο Όσκαρ μεταξύ των οποίων και για Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας αλλά τελικά κέρδισε μόνο Όσκαρ Πρωτότυπου Σεναρίου. Και ήταν αναμενόμενο καθώς πολεμήθηκε άγρια από τα ΜΜΕ του Χιρστ αλλά και τους ισχυρούς του φίλους στο Χόλιγουντ.

Παρά την αποθέωση της ταινίας από τους κριτικούς, η ταινία δεν έκανε εμπορική επιτυχία. Λίγους μήνες μετά η Αμερική μπήκε στο Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο και η ταινία σχεδόν ξεχάστηκε για πολύν καιρό. Όμως το ενδιαφέρον των κριτικών και ο μύθος της, αναζωογονήθηκε, μετά τους επαίνους που έλαβε από τους Γάλλους κριτικούς, μεταξύ των οποίων και του φιλόσοφου και συγγραφέα Ζαν-Πωλ Σαρτρ, κι ακόμα περισσότερο μετά την επαναπροβολή του το 1956.

«Είναι καταπληκτικό έργο». Αυτό το σκλόγκαν στις αυθεντικές αφίσες του Citizen Kane και μπορεί να πει κανείς ότι δεν ήταν διαφήμιση αλλά η αλήθεια. Η πρώτη ταινία του πρωτοεμφανιζόμενου Orson Welles έλαβε εκπληκτικές κριτικές στην πρεμιέρα το 1941 - ο Bosley Crowther των New York Times είπε ότι «πλησιάζει το να είναι η πιο εντυπωσιακή ταινία που έγινε ποτέ στο Χόλιγουντ» - και από τότε επιλέγεται τακτικά στις λίστες των κριτικών ως η μεγαλύτερη ταινία που έγινε ποτέ. Και τώρα έχει επιλεγεί ως η μεγαλύτερη αμερικανική ταινία που έγινε ποτέ στη δημοσκόπηση των κριτικών του BBC Culture.

Ο Πολίτης Κέιν είναι μια εγκυκλοπαίδεια κινηματογραφικών τεχνικών: Μια σχολή ταινιών διάρκειας 114 λεπτών που παρέχει μάθημα μετά από μάθημα σε βαθιά εστίαση και οπίσθια προβολή, ακραίες κοντινές λήψεις και αλληλεπικαλυπτόμενο διάλογο. 

Ο ήρωας Charles Foster Kane, είναι ένας βαρόνος του Τύπου που έχει τεράστιο πλούτο και επιρροή, αλλά δεν έχει ούτε πολιτικό αξίωμα ούτε την αγάπη που τόσο λαχταρά. Έχει πολλά στοιχεία με τον μεγιστάνα του Τύπου William Randolph Hearst. Σήμερα τέτοιοι τύποι θα μπορούσαν να θεωρηθούν ο Ρούπερτ Μέρντοχ και ο Ντόναλντ Τραμπ.

Η ταινία ανοίγει με τις μελωδίες του Μπέρναρντ Χέρμαν και αμέσως βλέπουμε την ακανόνιστη σιλουέτα ενός κάστρου σε μια ομιχλώδη κορυφή. Βρισκόμαστε σε γοτθική ατμόσφαιρα τρόμου. Το κάστρο (Xanadu) θα μπορούσε να ανήκει στον Κόμη Δράκουλα. 

Στη συνέχεια, γλιστράμε στο κάστρο με ένα περίεργο μοντάζ: μια χιονοθύελλα, μια σφαίρα χιονιού, το στόμα του Κέιν καθώς αφήνει την τελευταία του λέξη πριν πεθάνει: «Rosebud» (Οι διανομείς την απέδωσαν στην ελληνικά ως Ροδανθός). Δύο λεπτά μέσα, και η ταινία δεν είναι πια ταινία τρόμου, αλλά ένα σουρεαλιστικό πείραμα, ανάμεσα στον Νταλί και τον Μπουνιουέλ.

Αυτό το κτήμα, μας λένε οι εμφανιζόμενοι, περιέχει αρκετές αντίκες για να γεμίσει «10 μουσεία», παράλληλα με τον «μεγαλύτερο ιδιωτικό ζωολογικό κήπο από τον Νώε». Αλλά τότε, καθώς καταλήγουμε σε ένα πλούσιο ντοκιμαντέρ, η ταινία αλλάζει ξανά. Υπάρχει η αναδρομή στην αγροτική παιδική ηλικία του Kane το 1871. Η ταινία αποκτά πιο ανάλαφρο όταν ο Κέιν εμφανίζεται στο κέντρο μιας δημοσιογραφικής αίθουσας ως ιδιοκτήτης του New York Inquirer. Αργότερα, η ταινία εξελίσσεται σε πολιτικό δράμα και μετά σε σκοτεινό μελόδραμα. Και, συνδυάζοντας τα διάφορα είδη μαζί, στο τέλος οι ρεπόρτερ - ντετέκτιβ που προσπαθούν να ανακαλύψουν τι σημαίνει πραγματικά το «Rosebud».

«Δεν νομίζω ότι καμία λέξη μπορεί να εξηγήσει τη ζωή ενός άνδρα», λέει ένας από τους ερευνητές που ψάχνουν την απάντηση μέσα σε αποθήκη με θησαυρούς που άφησε ο Charles Foster Kane. Στη συνέχεια, η κάμερα ταξιδεύει κι σταματά. Σε πρώτο πλάνο βλέπουμε τη λέξη «Rosebud» σε ένα έλκηθρο που έχει πεταχτεί σε κλίβανο, για να καεί. Και τότε θυμόμαστε ότι αυτό ήταν το παιδικό έλκηθρο του Κέιν, που έπαιζε λίγο πριν αποχωριστεί για πάντα από την οικογένειά του και σταλεί σε αναμορφωτήριο στις ανατολικές πολιτείες.  

Η λέξη Rosebud είναι το έμβλημα της ασφάλειας, της ελπίδας και της αθωότητας της παιδικής ηλικίας, την οποία ένας άνθρωπος μπορεί να περάσει τη ζωή του αναζητώντας να ανακτήσει. Είναι τα χαμένα παιδικά χρόνια που ο Κέιν δεν πρόλαβε να ζήσει. Και όταν τα αναζήτησε, ήταν αργά.

 «Ίσως το Rosebud ήταν κάτι που δεν μπορούσε να πάρει, ή κάτι που έχασε», λέει ο Thompson, ένας από τους δημοσιογράφους - ερευνητές που προσπαθεί να λύσει το παζλ της τελευταίας λέξης του Κέιν. Σε όλη την ταινία όμως δεν λείπουν τα παιχνίδια με τη μνήμη, μέσα από τα απανωτά φλας - μπακ.

Ο ίδιος ο Welles έπαιξε τον Κέιν από την ηλικία των 25 ετών μέχρι το θάνατο του, χρησιμοποιώντας μακιγιάζ και γλώσσα σώματος για να αποδώσει την πορεία ενός άνδρα που αιχμαλωτίζεται όλο και περισσότερο μέσα στις ανάγκες του. «Το μόνο που ήθελε από τη ζωή ήταν αγάπη. Ο μικρός Τσάρλι όμως, την έχασε την αγάπη από νωρίς», λέει ο κολλητός φίλος του (Τζόζεφ Κότεν).

Σύμφωνα με τους Βρετανούς κριτικούς ο Πολίτης Κέιν είναι κάτι περισσότερο από μια υπέροχη ταινία. Είναι μια συγκέντρωση όλων των μαθημάτων της αναδυόμενης εποχής του ήχου, ακριβώς όπως η «Γέννηση ενός Έθνους» του Γκρίφιθ συγκέντρωσε όλα όσα έμαθαν στο αποκορύφωμα του βωβού κινηματογράφου και το «2001» του Στάνλεϊ Κιούμπρικ έδειξε το δρόμο πέρα ​​από την αφήγηση. Αυτές οι κορυφές υπερασπίζονται όλες τις άλλες.

Η δομή του "Citizen Kane" είναι κυκλική. Παρακολουθούμε με αγωνία την τροχιά της ζωής του καθώς το σενάριο περνάει στο χρόνο, ενώνοντας τις αναμνήσεις εκείνων που τον γνώριζαν. Ανυπομονούμε να μάθουμε για την λέξη για τη λέξη Rosebud και βλέπουμε τον δημοσιογράφο - ερευνητή Thompson, να ανακαλύψει τι σήμαινε. Ο Τόμπσον (παίζεται από τον Γουίλιαμ Άλαντ) πρωτοστατεί στην έρευνα, αλλά το πρόσωπό του δεν φαίνεται ποτέ.

Ζητά από την αλκοολική ερωμένη του Κέιν, τον παλιό του φίλο, τον πλούσιο συνεργάτη του και τους άλλους μάρτυρες, ενώ η ταινία ταξιδεύει στο χρόνο. Ανατρέποντας τα μάτια πολλών μαρτύρων, ο Γουέλς και Μάνκιεβιτς δημιούργησαν μια συναισθηματική χρονολογική σειρά απαλλαγμένη από το χρόνο.

Εν τέλει η ταινία δείχνει πως η ζωή μας και η υστεροφημία μας αφού φύγουμε, επιβιώνουν μόνο στις αναμνήσεις άλλων, και αυτές οι αναμνήσεις υψώνονται στα τείχη που χτίζουμε και τους ρόλους που παίζουμε. Ο Κέιν κάνει όποια μεγαλομανία του έρχεται στο νου. Και στο τέλος πεθαίνει μόνος του.

Ο Γουέλς γεννήθηκε στην πόλη Κενόσα του Ουισκόνσιν το 1915. Το 1919 μετά το διαζύγιο των γονιών του μετακόμισε στο Σικάγο. Ήταν το δεύτερο παιδί του εφευρέτη Richard Hodgdon Head Welles και της πιανίστριας Beatrice Ives. Θεωρήθηκε παιδί θαύμα από μικρή ηλικία σε ασχολίες όπως το πιάνο, το σχέδιο, η υποκριτική, η ποίηση και η ταχυδακτυλουργική. Στα εννιά του χρόνια έχασε την μητέρα του και στα δεκαπέντε τον πατέρα του. Μετά τον θάνατο των γονιών του, την ανατροφή του ανέλαβε ο Maurice Bernstein, γιατρός από το Σικάγο. Το 1931 φοίτησε στο Todd School της πόλης Woodstock στο Ιλλινόις. Στα ...22 του χρόνια ίδρυσε το Mercury Theatre και έγινε ο νεότερος θιασάρχης στην ιστορία των ΗΠΑ.