Νέλσον Μαντέλα: Ο γιος της Ειρήνης

Στους καιρούς της οργής, στους καιρούς που η ανθρωπότητα μοιάζει τρομοκρατημένη από την λαίλαπα της μανίας φανατικών, στους καιρούς που κάθε στιγμή είναι και μια νέα μετωπική με τον ρατσισμό –έναν ρατσισμό που βιώνουμε όλοι και όλες ανεξάρτητα από θρησκεία, φυλή, φύλο, σωματότυπο, καταγωγή–, για να ξορκίσουμε το μίσος θα πρέπει να ξανασυναντήσουμε τις ιδέες του Μαντέλα.
Πολλές φορές για να γράψω αναρωτιέμαι: «Ποιους αφορά;» Και το διατυπώνω με ερωτηματικό, γιατί είμαστε όλοι θύματα και θύτες ενός καταδιωγμού ανθρώπων, που μοιάζει ν’ αποθεώνει τα κτηνώδη ένστικτα του ζώου που ανήκει στην κατηγορία «άνθρωπος».
Υπό αυτές τις συνθήκες, η στάση ζωής και οι ιδέες του Μαντέλα είναι πιο επίκαιρες από ποτέ.

Αναζήτησε τις αρχές του Νέλσον Μαντέλα αν είσαι: Γυναίκα πάνω από 40 που η «μηχανή του κιμά των media» με τους σαλτιμπάγκους που την εκπροσωπούν σε αποκαλεί «γριά» ή «θεία». Αν είσαι άνεργη λίγο πριν από τα πενήντα, αν είσαι εύσωμη στα 27, αν είσαι τρομοκρατημένος ομοφυλόφιλος σε μια κλειστή κοινωνία στις γειτονιές του κόσμου, αν είσαι άντρας κι έκλαψες, αν έτυχε να γεννηθείς στην Μοσούλη, αν είσαι «σοκολατένιος», ή αν είσαι αγόρι που δεν του αρέσει να πάει την πρώτη του φορά με ιερόδουλη αλλά να γνωρίσει το «γινόμαστε ένα σώμα» σε πειραματισμό με την γυναίκα που τον εμπνέει, αν είσαι μουσουλμάνος και αγάπησες καθολική, αν η γυναίκα που γουστάρεις είναι 20 χρόνια μεγαλύτερη, αν είσαι γυναίκα και αγαπάς τις γυναίκες. Αν θες να καταλάβεις τι σημαίνει «αγαπάω χωρίς προϋποθέσεις» και «διεκδίκηση ανθρώπινων δικαιωμάτων», τότε η ζωή, τα έργα και οι ημέρες του Μαντέλα θα είναι ταυτόσημα με την διεκδίκηση ειρήνης και κατάργησης διακρίσεων.

Όταν ο Μαντέλα πέθανε στις 5 Δεκεμβρίου του 2013, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Μπαν Κι Μουν έγραψε στο twitter με αφορμή την είδηση του θανάτου του: «Έφυγε ένας γίγαντας της ειρήνης και μια έμπνευση για όλους τους ανθρώπους».

Το ξεκίνημα, οι ιδέες του, το Απαρτχάιντ, η καταδίκη του σε ισόβια και η παγκόσμια αναγνώρισή του

Ο Νέλσον Μαντέλα είχε τελειώσει την Νομική και από το 1944 γίνεται μέλος του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου. Η κοινωνικοπολιτική του δράση επικεντρώνεται στην εξάλειψη της τακτικής του Απαρτχάιντ.
Όταν αναφερόμαστε στο Απαρτχάιντ, εννοούμε μια από τις πιο απεχθέστερες τακτικές της κυρίαρχης τάξης στην Νότια Αφρική, η οποία υιοθετούσε επί δεκαετίες τις διώξεις εκατομμυρίων Νοτιοαφρικανών.
Το σύστημα του Απαρτχάιντ το είχε υιοθετήσει μια μικρή ελίτ λευκών. Κατ’ αρχάς, η χώρα διαμελίστηκε κυριολεκτικά σε «ζώνες» που επικρατούσαν φυλετικές διακρίσεις, ενώ ταυτόχρονα η οικονομική δομή του εθνικού κόμματος επεδίωκε να καταχράται όλες τις πλουτοπαραγωγικές πηγές του τόπου ενισχύοντας τον ρατσισμό με μοναδικό σκοπό την αύξηση των κερδών. Οι «λευκοί», λοιπόν, είχαν υπό τον έλεγχό τους τους πλουτοπαραγωγικούς πόρους της Νότιας Αφρικής, όπως τα πλούσια ορυχεία διαμαντιών και χρυσού, αλλά και τα εργοστάσια. Στον αντίποδα αυτού του ελεεινού συστήματος εκμετάλλευσης ανθρώπων, δημιουργείται το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο, μέλος του οποίου ήταν ο Μαντέλα από το 1944.
Ο Μαντέλα, εξαιτίας των ιδεών και του αγώνα του για την κατάργηση των διακρίσεων, συλλαμβάνεται και καταδικάζεται σε ισόβια. Κατά την διάρκεια της δίκης του, λέει: «Πάλεψα ενάντια στην κυριαρχία των λευκών, πάλεψα και ενάντια στην κυριαρχία των μαύρων. Αυτό που επιθυμώ είναι το ιδανικό μιας δημοκρατικής και ελεύθερης κοινωνίας, όπου όλοι οι άνθρωποι συμβιώνουν αρμονικά και απολαμβάνουν ίσων ευκαιριών. Είναι ένα ιδανικό, το οποίο ελπίζω να ζήσω και να το πραγματοποιήσω. Αλλά, αν χρειαστεί, είναι ένα ιδανικό για το οποίο είμαι προετοιμασμένος να πεθάνω».

Όσο πιο πολύ το σύστημα επιδιώκει να εξοντώσει ψυχολογικά τον Μαντέλα, τόσο περισσότεροι είναι εκείνοι που συσπειρώνονται γύρω από έναν χαρισματικό ηγέτη που, αν και μέσα από την φυλακή, η πίστη στις αρχές του τον κάνει ν’ αρνηθεί να προδώσει τις θέσεις του με αντάλλαγμα την ελευθερία του.
Είκοσι επτά χρόνια φυλακής είναι λίγα για να κάμψουν τις αντοχές ενός ανθρώπου που αποτελεί πια παγκόσμιο σύμβολο αντίστασης κάθε καταπιεσμένου.

«Αν μιλάς σ’ έναν άνθρωπο σε μια γλώσσα που καταλαβαίνει, μιλάς στο μυαλό του. Αν του μιλάς στην δική του γλώσσα, μιλάς στην καρδιά του».

Οι διώξεις του και ο εγκλεισμός του, αντί να κάμψουν το ηθικό των οπαδών του, διογκώνουν τον θαυμασμό και την λατρεία όχι μόνο εκείνων που υπόκεινται τους εξευτελισμούς του επαχθούς Απαρτχάιντ, αλλά και όλων εκείνων που πιστεύουν στις αρχές της συμφιλίωσης, της αγάπης, της ειρήνης και της διεκδίκησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε διεθνές επίπεδο.

Η διεθνής καταξίωσή του

Αποφυλακίζεται τον Φεβρουάριο του 1990, αφού ο πρόεδρος Φρεντερίκ ντε Κλερκ αναγνωρίζει το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο και αναστέλλει τις εκτελέσεις. Από την πρώτη στιγμή της αποφυλάκισής του, ζητά από τις ξένες δυνάμεις να μειώσουν την πίεση που ασκούσαν στην νοτιοαφρικανική κυβέρνηση για συνταγματική μεταρρύθμιση.

Ο Νέλσον Μαντέλα από το κελί της φυλακής ακόμη, χωρίς να «περάσει από θάλαμο προσαρμογής», αναλαμβάνει το «τιμόνι» μιας χώρας αμέσως μετά την κατάρρευση του προηγούμενου καθεστώτος, του οποίου οι δομές, όχι μόνο στην περιοχή που ασκούσε επιρροή ο Μαντέλα, αλλά και σε πάρα πολλά μέρη του κόσμου έβρισκαν και βρίσκουν ακόμη οπαδούς.
Τα πλήθη των ανθρώπων, που τον τίμησαν με την εμπιστοσύνη και τους αγώνες τους και έχουν αποδεκατιστεί από τις ανέχειες και τις διώξεις, ξεχύνονται σε ξέφρενους πανηγυρισμούς – μόνο που έπρεπε σύντομα να «προσγειωθούν» σε μια κυνική πραγματικότητα, η οποία ήταν η μόνη που θα μπορούσε να οδηγήσει στην ομαλότητα την χώρα.

Διαπραγμάτευση

Αυτήν την μαγική τακτική υιοθέτησε ο Νέλσον Μαντέλα για να περάσει η χώρα από τον εφιάλτη στην ανάπτυξη. Ήταν απαραίτητο να διαπραγματευτεί με το Εθνικό Κόμμα για να γιατρευτούν οι πληγές και ν’ απευθυνθεί σε μια ανοιχτή κοινωνία ανθρώπων και ηγετών.
Η «σοφία» του να εμπλέξει τους ανθρώπους του απερχόμενου Ντε Κλερκ στην διαχείριση των οικονομικών της νέας τάξης πραγμάτων που επεδίωκε να εγκαταστήσει ήταν και η κίνηση που σηματοδοτούσε ότι η επικοινωνία, για τον Μαντέλα, ήταν ο εχθρός της κρίσης.
Το 1993 αποσπούν μαζί με τον Ντε Κλερκ το Νόμπελ Ειρήνης, ενώ οι πρώτες ελεύθερες εκλογές (ψηφίζουν λευκοί και μαύροι) γίνονται το 1994, με τον Μαντέλα να τις κερδίζει με συντριπτική διαφορά. Φυσικά, αν και το πολιτικό σύστημα έχει αλλάξει, οι δομές του προηγούμενου διεφθαρμένου και απόλυτα ρατσιστικού συστήματος διακυβέρνησης παραμένουν. Η αλλαγή και η μετάβαση από το απόλυτο ανελεύθερο καθεστώς σε μια διακυβέρνηση που στηρίζεται σε αρχές δικαίου και ισότητας δεν ήταν και δεν είναι απλή υπόθεση. Το ότι οι μαύροι κάτοικοι μπορούσαν πλέον να πηγαίνουν πανεπιστήμιο δεν σήμαινε ότι οι ανισότητες «μαγικά» καταργήθηκαν. Από τα κυριότερα προβλήματα του Μαντέλα ήταν να διαχειριστεί τα χρέη που είχε δημιουργήσει το προηγούμενο καθεστώς, η εγκληματικότητα και το ΑIDS.
Το 1999 ο Μαντέλα ολοκληρώνει την προεδρική θητεία του και τα ηνία της εξουσίας αναλαμβάνει ο διάδοχός του, Τάμπο Μπέκι.

Οι οικογενειακές τραγωδίες

Ο Νέλσον Μαντέλα χάνει τον έναν γιo του από AIDS, ενώ ο δεύτερος γιος του σκοτώνεται σε τροχαίο το 1969. Από τροχαίο επίσης χάνει και την δισέγγονή του.
Ο χαμός του ενός παιδιού του από AIDS τον ευαισθητοποιηθεί στην καταπολέμηση της αρρώστιας μέσω της πρόληψης αλλά και της απαλλαγής από το ενοχικό σύνδρομο όσων πάσχουν.

Κάποια από τα αποφθέγματά του

Το διαδίκτυο είναι «γεμάτο» από αποφθέγματα του «γιου της ειρήνης». Μερικά από τα πιο γνωστά είναι:

«Education is the most powerful weapon which you can use to change the world». – «Η εκπαίδευση είναι το πιο ισχυρό όπλο, το οποίο μπορείς να χρησιμοποιήσεις για να αλλάξεις τον κόσμο» – University of the Witwatersrand South Africa, 2003

«No one is born hating another person because of the color of his skin, or his background, or his religion. People must learn to hate, and if they can learn to hate, they can be taught to love, for love comes more naturally to the human heart than its opposite». – «Κανένας δεν έχει γεννηθεί μισώντας ένα άλλο πρόσωπο εξαιτίας του χρώματος του δέρματός του, της καταγωγής του ή της θρησκείας του. Οι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να μισούν, και αν μπορούν να μάθουν να μισούν, μπορούν να μάθουν και να αγαπούν, η αγάπη έρχεται πιο φυσικά στην καρδιά του ανθρώπου παρά το αντίθετο». Long Walk to Freedom.

«For to be free is not merely to cast off one’s chains, but to live in a way that respects and enhances the freedom of others». – «Για να είναι κάποιος ελεύθερος δεν αρκεί να αποτινάξει τις αλυσίδες του, αλλά και να ζήσει με έναν τρόπο που σέβεται και ενισχύει την ελευθερία των άλλων».

«I was called a terrorist yesterday, but when I came out of jail, many people embraced me, including my enemies, and that is what I normally tell other people who say those who are struggling for liberation in their country are terrorists. I tell them that I was also a terrorist yesterday, but, today, I am admired by the very people who said I was one». – «Με αποκαλούσαν τρομοκράτη χθες, αλλά όταν βγήκα από την φυλακή πολλοί άνθρωποι με αγκάλιασαν, συμπεριλαμβανομένων των εχθρών μου, και αυτό είναι ό,τι συνήθως λέω σε άλλους ανθρώπους που υποστηρίζουν ότι όσοι αγωνίζονται για την απελευθέρωση της χώρας τους είναι τρομοκράτες. Τους λέω ότι ήμουν τρομοκράτης χθες, αλλά σήμερα με εκτιμούν οι ίδιοι οι άνθρωποι που με χαρακτήρισαν έτσι». – Larry King Live, 16 May 2000

«The brave man is not he who does not feel afraid, but he who conquers that fear» – «Γενναίος δεν είναι αυτός που δεν φοβάται, αλλά αυτός που κατακτά τον φόβο του».