Μελίνα Μερκούρη: Οι πέντε ώρες κουβέντας και τα κομμένα τσιγάρα

Για την Μελίνα έχουν γραφτεί τόσα και θα γραφτούν άλλα τόσα, θα συνεχίσουν με πάθος οι Έλληνες ν’ αμφισβητούν ή να λατρεύουν την γυναίκα - ηθοποιό - πολιτικό, που την αποκαλούσαν σε διεθνές επίπεδο με το μικρό της όνομα: «Μελίνα».

Η συνάντησή μας στο σπίτι της Αθηναίων Εφήβων

Οκτώβριος 1990. Λίγοι μόνο μήνες είχαν περάσει το ξεκίνημά μου στο δελτίο ειδήσεων του ΑΝΤ1. Εκείνη την εποχή και με δεδομένο ότι τα ιδιωτικά κανάλια ήταν μόνο δύο, το Mega και ο AΝΤ1, η αναγνωρισιμότητα των όσων συναδέλφων βρεθήκαμε να παρουσιάζουμε κεντρικά δελτία ειδήσεων ήταν τεράστια.

Η Μελίνα Μερκούρη ήταν ένα τα πρόσωπα που μια δημοσιογραφική συνάντηση μαζί της θα «έδινε πάντα είδηση». Είχε ήδη διατελέσει υπουργός Πολιτισμού το 1981 έως το 1989, προσωπική φίλη του Ανδρέα Παπανδρέου παραμένει, ακλόνητη στην θέση της και στους 16 ανασχηματισμούς, και συνέχισε της θητεία της το 1993 έως και το 1994. Τότε που την συνάντησα ξεκινούσε την καμπάνια της για την διεκδίκηση της δημαρχίας της Αθήνας.

Το ραντεβού μας προγραμματίστηκε μέσω της πιο στενής της συνεργάτιδας, της Μανουέλας Παυλίδου. Την περίοδο εκείνη η Μελίνα είχε διαγνωσθεί ήδη με καρκίνο και, αν θυμάμαι καλά, είχε επιστρέψει εκείνη στην Αθήνα μετά από ένα ταξίδι της στην Αμερική, όπου και είχε ολοκληρώσει κύκλο θεραπειών για την νόσο.

Όταν ξημέρωσε η μέρα που θα πήγαινα στο ραντεβού, το άγχος μου είχε «χτυπήσει κόκκινο». Αν και έπρεπε να φτάσω σπίτι της γύρω στις δώδεκα, είχα ξυπνήσει στις έξι το πρωί εξαιτίας της υπερέντασης. Για μένα η Μελίνα αποτελούσε έναν μαγικό άνθρωπο. Οι δηλώσεις της για τα Γλυπτά του Παρθενώνα είχαν αναμεταδοθεί απ’ όλα τα δίκτυα του κόσμου. Πριν από την παγκόσμια εκστρατεία της για την Επιστροφή των Γλυπτών, έχει κερδίσει ένα βραφείο Α΄ Γυναικείας ερμηνείας στο Φεστιβάλ Καννών για την ταινία «Ποτέ την Κυριακή», προτείνεται για Όσκαρ το οποίο χάνει από την Ελίζαμπεθ Τέιλορ, ενώ κατά την διάρκεια της δικτατορίας διοργανώνει περιοδείες σε όλο τον κόσμο, για να παρακινήσει τους πάντες να στηρίξουν τον ελληνικό λαό.

Για μένα οι ενδυματολογικές της επιλογές υπήρξαν η «επιτομή τού στυλ», γεγονός που με καθήλωσε μπροστά στην ντουλάπα μου να ψάχνω κάτι περισσότερο από δύο ώρες για το «τι θα φορέσω». Τελικά, φόρεσα ένα παντελόνι, πουκαμίσα, ίσια παπούτσια, αλλά ο επόμενος «γρίφος» για μένα ήταν τι δώρο θα μπορούσα να κάνω στην συγκεκριμένη κυρία πηγαίνοντας για πρώτη φορά στο σπίτι της. Σε όλον αυτό τον λαβύρινθο σκέψεων, με ξεμπλόκαρε ο σύντροφός μου και μετά από δύο χρόνια σύζυγός μου, Κώστας Σγόντζος. Είχε συνεργαστεί μαζί της πολύ στενά, καθώς είχαν διοργανώσει το μεγαλύτερο φεστιβάλ rock στην Ελλάδα, το ιστορικό «Rock in Athens». Ο Κώστας ήταν εκείνος που με καθησύχαζε, επιμένοντας ότι θα νιώσω φίλη της μετά τα πρώτα πέντε λεπτά, και μου πρότεινε να της πάω μια αγκαλιά χρυσάνθεμα που ήταν αγαπημένα της λουλούδια.

Με την καρδιά μου να νομίζω ότι θ’ «ανατιναχθεί», χτυπάω το κουδούνι του σπιτιού της, στον περιφερειακό του Λυκαβητού. Μου άνοιξε η Μανουέλα. Το χαμόγελό της και η ευγένειά της βοήθησαν στο να μην με καθηλώσει το άγχος και...

Η Μελίνα στον καναπέ καθόταν ξυπόλητη περιμένοντάς με και κρατώντας στα χέρια της ένα ψαλίδι!

«Τζούλυ, ήρθε η Νανά, έλα!» Αυτό φώναξε πριν καν χαιρετηθούμε. Της απευθύνθηκα στον πληθυντικό για να μου επιβάλει τον ενικό, ζητώντας μου πριν καθίσω να της κάνω μια... χάρη!
«Να σου πω, κορίτσι μου γλυκό, πριν καθίσεις, γιατί το έχω περιέργεια, γύρνα να δω πώς είναι κουρεμένα τα μαλλιά σου πίσω, γιατί όταν σε βλέπω στις ειδήσεις δεν μπορώ να καταλάβω πώς σου τα έχουν κόψει πίσω!»
Θυμάμαι ότι έκανα μια στροφή γύρω από τον ευατό μου, για να δω απέναντί μου τον απερίγραπτα γλυκύτατο Ζιλ Ντασσέν να μου δίνει το χέρι του για καλωσόρισμα. Τις μετρούσα τις αναπνοές μου, ναι!
«Τζούλυ, για πες μου», ρωτάει εκείνη, «τι θα έλεγες να κάνω ένα κούρεμα σαν της Νανάς;»
«Μελίνα μου, τι με ρωτάς, δεν κάνει για σένα αυτό το στυλ, έχεις άλλα χαρακτηριστικά…»
Εγώ παραμένω όρθια και παρακολουθώ την κουβέντα του διάσημου ζευγαριού χωρίς να έχω αρθρώσει λέξη. Η Μελίνα απευθυνόμενη σε μένα και μπροστά στον Ντασέν, μου λέει: «Ξέρεις, στον Τζούλυ αρέσεις πολύ, και εγώ το έχω καταλάβει, είσαι πολύ ωραίο κορίτσι, αλλά έχει δίκιο, δεν μου πάνε εμένα τα κοντά μαλλιά. Πες στον Τζούλυ τι καφέ θέλεις να σου φτιάξει και έλα εδώ δίπλα μου…»
Δεν ξέρω αν μπορείτε να το κάνετε τώρα «εικόνα». Τότε ήμουν και μικρή και άπειρη δημοσιογραφικά και εντελώς ανυποψίαστη για μια υποδοχή από το «μαγικό» για μένα ζευγάρι. Η επιλογή πριν λιποθυμήσω ήταν μόνο μία: Να έδινα παραγγελία για τον καφέ μου σε ποιον; Στον Ζυλ Ντασέν! Ζήτησα έναν ελληνικό μέτριο και κάθισα δίπλα της.
«Ξέρεις πόσο χάρηκε τώρα που ήρθες; Γι’ αυτό και του είπα να σου κάνει καφέ. Πήρε μεγάλη χαρά. Αργότερα μπορεί να σου παίξει και στο πιάνο».
Η Μελίνα καθισμένη δίπλα μου, με τα υπέροχα πόδια της ανεβασμένα στον καναπέ, ξυπόλητη, είχε πιάσει ένα ψαλίδι και έκοβε το κάθε τσιγάρο, στα τρία.
«Νανά, ο καρκίνος έχει προχωρήσει και το ξέρω. Μου επέβαλαν να κόψω το τσιγάρο. Δεν το κάνω. Το κόβω όμως στα τρία για να μην στεναχωριέται και ο Τζούλυ. Δεν έχω κανένα παράπονο από την ζωή μου. Έκανα τα πάντα. Έζησα!» Εκείνο το «ΕΖΗΣΑ» δεν θα το ξεχάσω ποτέ. Ήταν το γρέζι της φωνής της και τα πελώρια μάτια της που δήλωναν ότι ήθελε να ζήσει μέχρι το τέλος σαν Μελίνα και όχι ως ασθενής.
«Δεν έχω μεγαλύτερη απόλαυση από το να πηγαίνουμε με τον Τζούλυ στην Ολυμπία, θα έρθεις οπωσδήποτε και εκεί, να φτιάχνω καφέ και να καπνίζω τσιγάρο βλέποντας το ηλιοβασίλεμα. Αυτό δεν θα το σταματήσω ποτέ!»
Εκείνη έκοβε τα τσιγάρα στα τρία και εγώ ήθελα μόλις έφερε ο Ντασέν τον καφέ μου ν’ άναβα τρία μαζί. Περιορίστηκα στο ένα.

«Μίλησέ μου για σένα και, επειδή μπορεί να παραξενεύεσαι που είμαι ξυπόλητη, να σου πω ότι χειρότερο από το να φοράω παπούτσια δεν έχω... Και στο υπουργείο όταν ήμουνα, ξυπόλητη κυκλοφορούσα. Όταν δεν περπατάω στον δρόμο, όποτε βρίσκω ευκαιρία τα πετάω αμέσως».
Η απόσταση ανάμεσά μας ήταν δύο παλάμες, αλλά μετά το πρώτο τέταρτο που έμοιαζε να διαρκεί εξάμηνο, μ’ έκανε να νιώσω ότι μιλάω στην «κολλητή μου». Θυμάμαι ότι βλέπαμε μαζί τις φωτογραφίες του γιου μου. Θυμάμαι ότι με ρώτησε πώς είχα πάρει την απόφαση να κάνω παιδί τόσο νωρίς, πριν δηλαδή ακόμη μπω στο πανεπιστήμιο. Ήταν σ’ εκείνο το σημείο που μου μίλησε για το πόσο είχε «σακατέψει» τον Ντασέν ο θάνατος του παιδιού του, του Τζο Ντασέν.
Θυμάμαι ότι πολύ γρήγορα η κουβέντα πέρασε στο θέμα «άντρες». Μου αποκάλυψε ότι είχε ερωτευθεί απίστευτα τον Ντασέν, αλλά δεν ήταν σίγουρη για την δική του ανταπόκριση. Ήξερε ότι ο άντρας που είχε ερωτευθεί ήταν περικυκλωμένος από τις ωραιότερες γυναίκες του παγκόσμιου σινεμά, και αυτό την γέμιζε ζήλια.

Η απόπειρα αυτοκτονίας της και η επιστροφή τού Ντασέν

Ήταν η χαρά της ζωής ν’ ακούω από την ίδια πως, λίγους μήνες μετά την αρχή της σχέσης της με τον Γάλλο σκηνοθέτη, εκείνος την άφησε στο Παρίσι, καθώς οι ανάγκες των γυρισμάτων της καινούργιας του ταινίας ήταν στο Ισραήλ. Η Μελίνα, πλημμυρισμένη από ζήλια, μοιραζόταν τους καημούς της με την πιο στενή φίλη της, την υπέροχη Δέσπω Διαμαντίδου. «Ήμουνα τόσο ερωτευμένη, Νανά, τότε, που δεν άντεχα στην ιδέα ότι ο άντρας μου θα ήταν μακριά για πολύ καιρό με όλες τις γυναίκες δίπλα του και εγώ στο Παρίσι! Ένα απόγευμα λοιπόν, του τηλεφωνώ και του δίνω το τελεσίγραφο... “Τζούλυ, αν δεν γυρίσεις πίσω σε μένα, θ’ αυτοκτονήσω!” Ήμουνα τόσο απελπισμένη και δραματική στην δήλωση αυτή, που ο Ντασέν γύρισε και παράτησε μια μεγάλη καριέρα για χάρη μου. Με τους άντρες όμως δεν χρειάζεται να είμαστε ευγενικές όταν ξεφεύγουν. Θα την κάνεις την “κατινιά”, γιατί πρέπει να την κάνεις. Αν διατηρήσεις “επίπεδο”, θα διαλυθείς...»

Η άποψή της για την σχέση του Ανδρέα Παπανδρέου και της Δήμητρας

Εκείνη την μετα-Χέρφιλντ εποχή, οι κουβέντες για το αν έπρεπε ή αν δεν έπρεπε να επισημοποιήσει την σχέση του ο Αντρέας με την Δήμητρα έδιναν υλικό για να γραφτούν τα πάντα-όλα, όπου τα θετικά σχόλια για την επιλογή του Παπανδρέου ήταν σχεδόν ανύπαρκτα. «Εγώ, Νανά μου, από την αρχή όταν μου το είπε ο Ανδρέας, γιατί ήμουν από τους πρώτους που γνώριζα, του είπα να κάνει αυτό που θέλει. Την στηρίζω την επιλογή του από την στιγμή που εκείνος νιώθει καλά. Γι’ αυτό και, όταν ζήτησε την γνώμη μου, του είπα “προχώρα και μην ακούς”».
Τα «σλάλομ» της κουβέντας που κάναμε ήταν ατελείωτα, σε σημείο να με οδηγεί στο υπνοδωμάτιό της για ν’ ανοίξει την ντουλάπα της και να μου δείξει τα ρούχα της. Μου έδειχνε τα πιο αγαπημένα της, που τα είχε αγοράσει από παζάρια! Μαζί με την Δέσπω Διαμαντίδου πήγαιναν και αγόραζαν, γιατί οι αγορές ρούχων από παζάρι ή από λαϊκή αγορά τής έδιναν τεράστια χαρά. «Βρίσκεις καταπληκτικά ρούχα, καταπληκτικά… Μια γυναίκα έξυπνη δεν χρειάζεται να έχει πολλά και ακριβά. Ψάχνω χρόνια τώρα να βρω μεταξοβαμβακερά. Όλα τα παζάρια έχουν. Αυτό που κάνει την διαφορά είναι τα παπούτσια, τ’ αξεσουάρ και ο τρόπος που μια γυναίκα σταυρώνει τα πόδια της όταν κάθεται!»
Νομίζω ότι το σταυροπόδι της Μελίνας, καθώς την είχε ευνοήσει η φύση με εκπληκτικά άκρα, ήταν ένα από τα ωραιότερα που έχω δει σε γυναίκα.
Θυμάμαι ότι, όταν κοίταξα το ρολόι μου, πλησίαζε πέντε το απόγευμα! Είχαμε μιλήσει για τα πάντα, είχα μάθει για απίθανα παρασκήνια στην ζωή της, και φυσικά είχαμε, είχε δηλαδή, αναφερθεί στις εξαντλητικές θεραπείες που την είχαν καταβάλει, αλλά γνώριζε το προσδόκιμο ζωής της με απόλυτη ακρίβεια.
Όταν έφευγα από το σπίτι της στην Αθηναίων Εφήβων και αφού ο Ντασέν είχει παίξει και στο πιάνο, της έδωσα υπόσχεση ότι θα πήγαινα να τους δω και στο σπίτι της στην Ολυμπία...

Δεν έγινε ποτέ αυτή η δεύτερη συνάντηση…
Στις 6 Μαρτίου του 1994 αφήνει την τελευταία της πνοή στο νοσοκομείο Memorial της Νέας Υόρκης. Είμαι στον ΣΚΑΪ και «μου πέφτει ο κλήρος» να μεταδώσω όλη την τελετή από την στιγμή που φτάνει η σορός της στην Αθήνα, το διήμερο λαϊκό προσκύνημα στο παρεκκλήσι της Μητρόπολης των Αθηνών. Είναι η μόνη γυναίκα πολιτικός που κηδεύτηκε με τιμές αρχηγού κράτους. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι την συνοδεύουν έως το Α΄ Νεκροταφείο όπου και ενταφιάζεται σε οικογενειακό τάφο.
Θυμάμαι σαν τώρα την στιγμή που μεταδίδω την άφιξη της σορού της στην Αθήνα. Είμαι «on camera» και η σκέψη γυρνάει αστραπιαία σ’ εκείνη την πρώτη συνάντησή μας, με τον καφέ και τα κομμένα τσιγάρα. Νομίζω ότι δεν έχω κλάψει περισσότερο μεταδίδοντας αντίστοιχα γεγονότα. Οι ρεπόρτερς του ΣΚΑΪ μεταδίδουν την διαδρομή της σορού και «ευτυχώς», είναι τέτοια η θηριώδης παραγωγή που έχει στήσει το κανάλι του Φαλήρου, που ο σκηνοθέτης με «ντύνει με πλάνα» για να διευκολύνει την κατάστασή μου. Την ημέρα του ενταφιασμού της όλα τα θέατρα στο Broadway παρέμειναν κλειστά.

Μερικοί σταθμοί της ζωής της

Δείτε και ακούστε από την ίδια την πρώτη της συνάντηση με τον θάνατο. Επεχείρησε ν’ αυτοκτονήσει όταν ήταν πολύ νέα, ένα γεγονός που ο παππούς της δεν της συγχώρεσε ποτέ.

Ο παππούς της, Σπυρίδων Μερκούρης, είχε διατελέσει για πολλά χρόνια δήμαρχος Αθηναίων.
Το 1938 γίνεται δεκτή στην Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Εκεί γνωρίζει και την Δέσπω Διαμαντίδου και γίνονται «κολλητές».
Στο θέατρο εμφανίζεται το 1944. Είναι στο θέατρο Βρετάνια με το έργο του Αλέξη Σολομού «Το μονοπάτι της Λευτεριάς».
Σταθμοί στην θεατρική της καριέρα είναι το «Λεωφορείο ο Πόθος», παράσταση για την οποία ο Χατζιδάκις έγραψε το τραγούδι «Χάρτινο το φεγγαράκι», όπως και το Θέατρο Τέχνης του Καρόλου Κουν, όπου και συνεργάζεται με τον Μυράτ, την Ειρήνη Παππά, την Άννα Συνοδινου, την Νίτσα Τσαγανέα, τον Τίτο Βανδή, τον Ντίνο Ηλιόπουλο και τον Μίμη Φωτόπουλο.
Μεγάλο σταθμό για εκείνη αποτελεί και το «Illya Darling», που ανεβάζει μαζί με τον Νίκο Κούρκουλο.
Το 1951 γίνεται μούσα του Μαρσέλ Ασάρ στο Παρίσι.
Τα χρόνια της δικτατορίας παίζει μόνο «Λυσιστράτη» σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη στο Broadway.
Την καριέρα της στο θέατρο την ολοκληρώνει το 1980 με την «Ορέστεια» στο θέατρο της Επιδαύρου.

Η σχέση της με τον Ζυλ Ντασέν

Το 1966 παντρεύονται με τον Ντασέν στο δημαρχείο της Λωζάνης. Με τον Νίκο Κούρκουλο μοναδικό Έλληνα μάρτυρα στον γάμο.

Κινηματογράφος

Πρώτος μεγάλος σταθμός το «Στέλλα» το 1955, η μοναδική ελληνική παραγωγή που συμμετέχει η Μελίνα (Καραγιάννης Καρατζόπουλος).
Το «Ποτέ την Κυριακή» τής χαρίζει το βραβείο πρώτης γυναικείας ερμηνείας του Φεστιβάλ Καννών και μια υποψηφιότητα για Όσκαρ το 1960, το οποίο βραβείο κερδίζει τότε η Ελίζαμπεθ Τέιλορ. Η ταινία «Νever on Sunday» είχε προταθεί για 4 Όσκαρ και κερδίζει το όσκαρ τραγουδιού.
Συνοπτικά θα αναφέρουμε:
1955:«Στέλλα»
1956:Συνεργάζεται με τον Ζυλ Ντασέν και γυρίζουν την ταινία «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» («Celui qui doit mourir»), βασισμένη στο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη.
1957:Γίνεται μαυρομάλλα για τον ρόλο της στην ταινία «Ο βαρώνος και η τσιγγάνα» («The Gypsy and the Gentleman»).
1958:Συμμετέχει στην κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος του Ρότζερ Βάιλαντ, «Ο νόμος», που προβλήθηκε στην Ελλάδα με τίτλο «Θηλυκός δαίμων» («La legge»).

1958-1960:Γυρίζει το «Ποτέ την Κυριακή» («Never On Sunday»), με πολλές σημαντικές διακρίσεις και το Όσκαρ Καλύτερου Τραγουδιού.
1960:«Ζήτω ο έρωτας» («Vive Henri IV... vive l’amour!»).
1961:«Η ώρα της μεγάλης κρίσεως» («Il giudizio universale»).
1962:«Φαίδρα» («Phaedra») με τον Άντονι Πέρκινς και μουσική του Μίκη Θεοδωράκη.
1963:«Οι Νικητές» («The Victors»).
1964:«Τοπ Καπί» («Topkapi») με τον Πίτερ Ουστίνοφ.
1965:«Μηχανικά Πιάνα» («Los pianos mecánicos»).
1966:«Ραντεβού στη Λισσαβόνα» («A Man Could Get Killed»), «10:30 Ένα Καλοκαιρινό Βράδυ» («10:30 P.M. Summer») με την Ρόμι Σνάιντερ.
1969:«Η βασίλισσα του Σικάγο» («Gaily, Gaily»).
1970:«Υπόσχεση την Αυγή» («Promise at Dawn»).
1973:«Η Δοκιμή» («The Rehearsal»), ντοκιμαντέρ για το Πολυτεχνείο και τα βασανιστήρια της Χούντας, με τους Σερ Λόρενς Ολίβιε, Μίκη Θεοδωράκη, Γιάννη Μαρκόπουλο κ.ά.
1974:«Μία φορά δεν φτάνει» («Once Is Not Enough»).
1976:«Πονηρές κομπίνες» («Nasty Habits»).
1978:«Κραυγή Γυναικών», με την Έλεν Μπέρστιν.

Η Μελίνα Μερκούρη έχει τραγουδήσει μεγάλους Έλληνες συνθέτες, όπως: Μάνο Χατζιδάκι, Μίκη Θεοδωράκη, Σταύρο Ξαρχάκο, Γιάννη Μαρκόπουλο, Βασίλη Τσιτσάνη, ενώ δεν έλειπαν κορυφαίες ερμηνείες της μουσικών έργων των Κουρτ Βάιλ και Μπέρτολτ Μπρεχτ. Εμφανίσεις έκανε και στην τηλεόραση, σε σειρά ντοκιμαντέρ του BBC σε επεισόδιο με τίτλο «Η Ελλάδα της Μελίνας», από όπου και ο ομώνυμος δίσκος του Σταύρου Ξαρχάκου, όπως και σε σίριαλ και εκπομπές στην γαλλική και την γερμανική τηλεόραση.

Τα πολιτιστικά επιτεύγματά της

Ένα από τα σημαντικότερα, υπήρξε η απαίτηση διεθνώς για την επιστροφή στην Ελλάδα των Μαρμάρων του Παρθενώνα, που σύλησε και απέσπασε τον προηγούμενο αιώνα ο λόρδος Έλγιν και που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο. Η ιδέα της επιστροφής των Μαρμάρων τής γεννήθηκε κατά τη δεκαετία του ’60, όταν, στα γυρίσματα της ταινίας «Φαίδρα», οι Βρετανοί ζήτησαν πληρωμή για να αφήσουν το ελληνικό συνεργείο να κινηματογραφήσει τα γλυπτά. Έθεσε το θέμα επίσημα για πρώτη φορά ως υπουργός Πολιτισμού τον Ιούλιο του 1982 στο Μεξικό, στη Διεθνή Διάσκεψη Υπουργών Πολιτισμού της UNESCO, και δεν σταμάτησε να αγωνίζεται γι’ αυτό μέχρι τον θάνατό της.
Επίσης, συνέλαβε την ιδέα και ανέθεσε την μελέτη ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας, την ενοποίηση δηλαδή του ιστορικού κέντρου της Αθήνας στον άξονα Ιερά Οδός - Πλάκα - Στύλοι Ολυμπίου Διός, για τη δημιουργία ενός αρχαιολογικού πάρκου.
Επί πλέον, είναι εκείνη που καθιέρωσε τον θεσμό των Πολιτιστικών Πρωτευουσών της Ευρώπης, που υλοποιήθηκε το 1985 με πρώτη Πολιτιστική Πρωτεύουσα την Αθήνα.

Επίσης, έγραψε και ένα βιογραφικό βιβλίο με τίτλο «Γεννήθηκα Ελληνίδα», του οποίου τα έσοδα από τις πωλήσεις διατέθηκαν για τον αντιδικτατορικό αγώνα, ως απάντηση στους δημοσιογράφους όταν της ζήτησαν να κάνει μία δήλωση για την αφαίρεση της υπηκοότητάς της από τους συνταγματάρχες: «Γεννήθηκα Ελληνίδα και θα πεθάνω Ελληνίδα».
Σύμφωνα με επιθυμία της πριν πεθάνει, ο σύζυγός της Ζυλ Ντασέν ιδρύει το Πολιτιστικό Ίδρυμα Μελίνα Μερκούρη (Πολυγνώτου 9-11 Αθήνα, http://melinamercourifoundation.com), με υποτροφίες, αλλά με στόχο την επιστροφή των κλαπέντων Γλυπτών του Παρθενώνα.
Τιμήθηκε με μετάλλια και διακρίσεις από πολλούς αρχηγούς κρατών, πανεπιστήμια (Βοστόνη, Οξφόρδη κ.ά.), διεθνείς οργανισμούς (Unesco κ.ά.), οργανώσεις, αλλά και από δήμους ολόκληρης της χώρας για την προσφορά της στην τέχνη, στον πολιτισμό, στο κοινωνικό σύνολο.