Λεκτική βία στο παιδί: Η δημιουργία ενός βίαιου ενήλικα

Αν είσαι γονιός, οφείλεις να το διαβάσεις! Πολλοί από εμάς έχουμε υποστεί λεκτική βία ως παιδιά, με αποτέλεσμα να αναγκαστούμε να παλέψουμε για να την απωθήσουμε από την ενήλικη ζωή μας. Κάποιοι δεν τα καταφέραμε…

Η κακοποίηση είναι μια ευρεία έννοια που μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Συνήθως, όταν ακούμε για κακοποίηση ανηλίκων σκεπτόμαστε αρχικά τη σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση.

Υπάρχει όμως και το είδος της λεκτικής ή συναισθηματικής κακοποίησης, η οποία δεν επιφέρει λιγότερο αρνητικές, αν όχι περισσότερο, συνέπειες στα θύματά της –ιδίως στα παιδιά– και δεν είναι λιγότερο καταστρεπτική από τις υπόλοιπες μορφές κακοποίησης.

Η συναισθηματική κακοποίηση, η οποία θέτει την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού σε κίνδυνο, μπορεί να επιτελείται μέσω της αγνόησης του παιδιού, φυσικής ή συναισθηματικής, κάτι που σημαίνει ότι ο γονιός ή ο κηδεμόνας δεν είναι παρών φυσικά ή ψυχολογικά.

Η απόρριψη του παιδιού και η άρνηση της κάλυψης των συναισθηματικών αναγκών του είναι μια ακόμη μορφή συναισθηματικής κακοποίησης. Παράλληλα, η απομόνωση του παιδιού, η εκμετάλλευσή του, η εξαπόλυση απειλών, η παραμέλησή του και η τρομοκράτησή του στοιχειοθετούν σε μεγάλο βαθμό χαρακτηριστικά της συναισθηματικής κακοποίησης. Ένα άλλο στοιχείο της κακοποίησης αυτού του είδους έχει να κάνει με τη λεκτική προσβολή του παιδιού.

Παραδείγματα συναισθηματικής κακοποίησης είναι τα ακόλουθα:

• Χαρακτηρισμοί που μειώνουν την αυτοπεποίθηση του παιδιού όπως «είσαι χαζός-ή», «είσαι άχρηστος-η» και η σύγκρισή του με άλλους συνομηλίκους, οι οποίοι τίθενται στα μάτια του παιδιού ως ικανότεροι ή καλύτεροι από το ίδιο.

• Ταπεινωτικοί χαρακτηρισμοί και βίαιες απειλές.

• Φωνές και κραυγές.

• Αδικαιολόγητες και πολύ αυστηρές τιμωρίες, χωρίς να εξηγείται στο παιδί ο λόγος για τον οποίο τιμωρείται.

• Κατηγορίες με σκοπό την παραγωγή ενοχών όπως «θα με πεθάνεις», «με έχεις σκάσει», «με έχεις τρελάνει» κ.ά.

• Απειλές εγκατάλειψης όπως «θα φύγω και θα σε παρατήσω».

• Μηδενική ή ελάχιστη ένδειξη τρυφερότητας, αγάπης και συναισθηματικής στήριξης.

Οι αιτίες που οδηγούν στη συναισθηματική και λεκτική κακοποίηση είναι ποικίλες.

Σε μεγάλο βαθμό οι γονείς που κακοποιούν συναισθηματικά τα παιδιά τους είχαν εισπράξει συναισθηματική κακοποίηση όταν και οι ίδιοι ήταν παιδιά και, θεωρώντας ίσως ορθή τη δική τους διαπαιδαγώγηση ή μη μπορώντας να ξεφύγουν από αυτή, τείνουν να επαναλαμβάνουν αυτά που υπέστησαν.

Το στρες, η δυσκολία των γονιών να διαχειριστούν τις δικές τους πηγές άγχους, η κοινωνική απομόνωση, η απουσία γονεϊκών δεξιοτήτων, η ασυμφωνία χαρακτήρων και η διάσταση μεταξύ γονέων και παιδιών, οι υπερβολικές προσδοκίες των γονιών από τα παιδιά τους, οι λανθασμένες αντιλήψεις για τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών είναι μερικοί από τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει το φαινόμενο της συναισθηματικής κακοποίησης.

Αξίζει, βέβαια, να σημειώσουμε ότι οι γονείς μπορούν να πέσουν στην παγίδα της συναισθηματικής κακοποίησης, ανεξάρτητα από το οικονομικό, εκπαιδευτικό και κοινωνικό τους προφίλ, και το γεγονός αυτό δεν σημαίνει ότι δεν τρέφουν θετικά συναισθήματα για τα παιδιά τους.

Τα αποτελέσματα της συναισθηματικής κακοποίησης είναι πολύ αρνητικά, όπως και σε κάθε άλλο είδος κακοποίησης.

Η ανασφάλεια, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η καταστροφική και αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, η κατάχρηση αλκοόλ και ναρκωτικών, η απόσυρση, η δυσκολία στην ανάπτυξη βασικών δεξιοτήτων, οι τάσεις αυτοκτονίας, η δυσκολία στη διαμόρφωση σταθερών διαπροσωπικών και εργασιακών σχέσεων, η ανικανότητα των ατόμων που έχουν κακοποιηθεί να αγαπήσουν και να εμπιστευτούν τους άλλους, η δυσκολία στη σωματική εγγύτητα, στο άγγιγμα και στην οικειότητα, και η απουσία δημιουργικότητας και ενθουσιασμού είναι κάποιες από τις συνέπειες της συναισθηματικής κακοποίησης τόσο στην παιδική ηλικία όσο και στη μετέπειτα ζωή.

Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι για τους γονείς που είναι επιρρεπείς στο να κακοποιούν συναισθηματικά τα παιδιά τους είτε τα έχουν κακοποιήσει, ώστε να βελτιώσουν τη συμπεριφορά τους, με σκοπό την αναχαίτιση της διαιώνισής της. Δεν θα πρέπει να φοβούνται να ζητήσουν συγγνώμη από το παιδί τους, αν για κάποιο λόγο έχασαν την ψυχραιμία τους και είπαν κάτι το οποίο δεν εννοούσαν.

Επιπρόσθετα, καλό θα ήταν να αποφεύγουν τον αρνητικό χαρακτηρισμό των παιδιών τους, όπως «είσαι χαζός-ή», στοιχείο που μειώνει την αυτοπεποίθηση των παιδιών. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιδιά έχουν δικαιώματα και χρήζουν σεβασμού. Όταν το παιδί προβαίνει σε μια πράξη βλαπτική ή λανθασμένη, ο γονιός θα πρέπει να συζητάει μαζί του για το λάθος του, και, αν έχει υπάρξει τιμωρία, το παιδί θα πρέπει να γνωρίζει τον επακριβή λόγο της.

Αλλά και η επιβράβευση θα πρέπει να συμπεριλαμβάνεται στις συζητήσεις μεταξύ γονιών και παιδιών και όχι μόνο η υπαγόρευση των λαθών του. Τέλος, όταν ο γονιός νιώθει ότι μπορεί να χάσει τον έλεγχο του εαυτού του και να εκνευριστεί υπερβολικά εξαιτίας μιας συμπεριφοράς του παιδιού του, μπορεί να απομονωθεί σε ένα άλλο δωμάτιο για μερικά λεπτά, αφού βεβαιωθεί βέβαια ότι το παιδί είναι ασφαλές, να μετρήσει έως το 10 και είτε να ζητήσει βοήθεια από έναν άλλο ενήλικα, είτε να πάρει βαθιές αναπνοές προτού ενεργήσει.

Η άσκηση εξουσίας προς το παιδί «γιατί έτσι» είναι πολύ επιβλαβής. Είσαι ενήλικας, σκέψου! Η ψυχούλα του είναι σαν πλαστελίνη.