ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ

Ο Καβάφης αναποδογύρισε την Ιστορία της Ποίησης, σε σημείο που να μοιάζει ότι ήταν εξώκοσμο πλάσμα, σταλμένο από το μέλλον, που ήρθε για να διαβαστεί από μια ρημαγμένη ανθρωπότητα, καθώς μεταφράστηκε σε όλες τις γλώσσες του κόσμου.
Κάθε στίχο του μπορεί και να τον επεξεργαζόταν για χρόνια μέχρι να τον στείλει για δημοσίευση, και αυτό από μόνο του φανερώνει την ιδιαίτερη κατάσταση πνευματικής οδύνης και ηδονής, την οποία είχε αναγάγει ο Καβάφης σε τρόπο ζωής.

Πριν από μερικά χρόνια, ένας Έλληνας από την Αλεξάνδρεια μου έλεγε ότι «το σπίτι του Καβάφη στην Αλεξάνδρεια καταρρέει»...
Το σπίτι αυτό, ένα μικρό διαμέρισμα στην οδό Λέψιους 10, βρισκόταν πάνω από ένα μπουρδέλο και δίπλα σε μια εκκλησία! Απίθανα σημειολογική η χωροταξική θέση του σπιτιού, καθώς τα ένστικτα, οι ανομολόγητοι έρωτες και οι πληρωμένοι οργασμοί διασταυρώνονταν με τον συμβολισμό της εκκλησίας του Αγίου Σάββα, με την κάθαρση και τον εξαγνισμό, με τον φαρισαϊσμό και την υποκρισία αυτών που εκπροσωπούν τον Θεό της αγάπης… Εκεί ήταν το καταφύγιο του Αλεξανδρινού ποιητή. Εκεί, χωρίς ραδιόφωνο, τηλέφωνο, ρεύμα, βλέποντας με τη βοήθεια κεριών, διαχειρίζεται τις μεγάλες απώλειες της ζωής του και ανακατεύει τις λέξεις σε κίτρινα χαρτιά, λέξεις που μοιάζουν σπαραγμοί της σκέψης του εκφρασμένοι με κυνισμό, απαισιοδοξία, ερωτισμό, παιδί μιας οικογένειας σακατεμένης, που ξεκίνησαν ως μεγαλοαστοί για να ξεπέσουν ολότελα μετά τον θάνατο του πατέρα του.
Σχετικά νωρίς αντιλαμβάνεται την ομοφυλοφιλία του, με την πρώτη του σχέση να συμβαίνει με τον ξάδελφό του. Ο ίδιος αναζητάει ερωτικές συνευρέσεις σε καπηλειά, κακόφημα και ξεπεσμένα μέρη. «Οι πιο απαρατήρητές μου πράξεις –και τα γραψίματά μου τα πιο σκεπασμένα– από εκεί μονάχα θα με νοιώσουν», γράφει αργότερα στα «Κρυμμένα» το 1908, υιοθετώντας ένα εντελώς αντίθετο lifestyle από εκείνο του αδελφού του, ομοφυλόφιλου επίσης, ο οποίος όμως κυκλοφορεί σε κοσμικούς κύκλους και μόνο.

Το έργο του αμφισβητείται από τον κύκλο των «Παλαμικών» στην Αθήνα και τον κατηγορούν τόσο για τον πεσιμισμό του, όσο και για μια αλλοπρόσαλλη γλώσσα που μπερδεύει τη δημοτική με την καθαρεύουσα.
Αφού δημοσιεύθηκαν τα «Παναθήναια» το 1903, με μια κριτική-ύμνο του Γρηγορίου Ξενόπουλου, καθιερώνεται. Συνδέεται με μεγάλη φιλία με τον διπλωμάτη εξάδελφο του Ίωνα, Φίλιππο Δραγούμη, ο Δημήτρης Μητρόπουλος μελοποιεί ποιήματά του, ο E.M. Forster εκδίδει το «Pharos and Pharillon» με δοκίμια και μεταφράσεις, διαδίδοντας την ποίησή του στην αγγλική κοινωνία, η Κοτοπούλη αναζητάει την παρέα του κατά τη διαμονή της στην Αλεξάνδρεια.

Το έργο του

Τα 154 ποιήματα που αναγνώρισε ο ίδιος (τα λεγόμενα «Αναγνωρισμένα»), τα 37 «Αποκηρυγμένα» ποιήματά του, τα περισσότερα νεανικά, σε ρομαντική καθαρεύουσα, τα οποία αργότερα αποκήρυξε, τα «Κρυμμένα», δηλαδή 75 ποιήματα που βρέθηκαν τελειωμένα στα χαρτιά του, καθώς και τα 30 «Ατελή», που βρέθηκαν στα χαρτιά του χωρίς να έχουν πάρει την οριστική τους μορφή. Τύπωσε ο ίδιος το 1904 μια μικρή συλλογή με τον τίτλο «Ποιήματα», στην οποία περιέλαβε τα ποιήματα: «Φωνές», «Επιθυμίες», «Κεριά», «Ένας γέρος», «Δέησις», «Οι ψυχές των γερόντων», «Το πρώτο σκαλί», «Διακοπή», «Θερμοπύλες», «Τα παράθυρα», «Περιμένοντας τους βαρβάρους», «Απιστία» και «Τα άλογα του Αχιλλέως». Η συλλογή, σε 100-200 αντίτυπα, κυκλοφόρησε ιδιωτικά.

Το 1910 τύπωσε πάλι τη συλλογή του, προσθέτοντας αλλά επτά ποιήματα: «Τρώες», «Μονοτονία», «Η κηδεία του Σαρπηδόνος», «Η συνοδεία του Διονύσου», «Ο Βασιλεύς Δημήτριος», «Τα βήματα» και «Ούτος εκείνος». Και αυτή η συλλογή διακινήθηκε από τον ίδιο σε άτομα που εκτιμούσε. Το 1935 κυκλοφόρησε στην Αθήνα, με επιμέλεια της Ρίκας Σεγκοπούλου, η πρώτη πλήρης έκδοση των (154) «Ποιημάτων» του, που εξαντλήθηκε αμέσως. Δύο ακόμη ανατυπώσεις έγιναν μετά το 1948.

Ο ίδιος είχε κατατάξει τα ποιήματά του σε τρεις κατηγορίες: τα ιστορικά, τα φιλοσοφικά και τα ερωτικά ή αισθησιακά. Τα ιστορικά ποιήματα εμπνέονται κυρίως από την ελληνιστική περίοδο, και στα περισσότερα έχει εξέχουσα θέση η Αλεξάνδρεια. Οι περίοδοι που επιλέγει είναι περίοδοι παρακμής ή μεγάλων αλλαγών και οι περισσότεροι ήρωές του είναι «ηττημένοι».

• Τα αισθησιακά ή ερωτικά ποιήματα, που είναι και τα πιο λυρικά, κυριαρχεί η ανάμνηση και η αναπόληση. Αυτό που προκαλεί τα συναισθήματα δεν είναι το παρόν, αλλά το παρελθόν, και πολύ συχνά ο οραματισμός.
• Τα φιλοσοφικά ποιήματα ονομάζονται από άλλους «διδακτικά».

Ο Ε.Π. Παπανούτσος τα διαίρεσε στις εξής ομάδες: ποιήματα με «συμβουλές προς ομοτέχνους», δηλαδή ποιήματα για την ποίηση, και ποιήματα που πραγματεύονται άλλα θέματα, όπως το θέμα των Τειχών, την έννοια του χρέους («Θερμοπύλες»), της ανθρώπινης αξιοπρέπειας («Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον»), της μοίρας («Καισαρίων»).