ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ: Ο πατέρας της Ιατρικής

Είναι ο πρωτοπόρος – φιλόσοφος – γιατρός που θεμελίωσε την ορθολογική σκέψη, επιχειρώντας ν’ απαλλάξει τους θεραπευτές ή τους θεραπευόμενους από προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες. Τα έργα που σώζονται αποτέλεσαν σημείο αναφοράς για την σύγχρονη επιστήμη, καθώς δημιούργησε και εξέλιξε την συστηματική μελέτη της Κλινικής Ιατρικής.

Ο πατέρας του, γιατρός επίσης, με καταγωγή δωρική, υπήρξε ο πρώτος δάσκαλός του. Σπούδασε ιατρική στο φημισμένο Ασκληπιείο της Κω με δασκάλους τον Ηρόδικο, τον Γοργία, τον ρήτορα Λεοντίνο, τον Δημόκριτο τον Αβδηρίτη.

Ο μεγάλος του προβληματισμός ήταν ν’απελευθερώσει ένα μεγάλο ποσοστό κόσμου από την άγνοια και την πρόληψη. Θεώρησε ότι ένας τρόπος διάδοσης των αρχών του ήταν τα ταξίδια, τα οποία του έδιναν την δυνατότητα ν’ αυξήσει τις γνώσεις του και να διαδώσει την πίστη του στον θεραπευτικό παράγοντα του καθαρού αέρα, του νερού και του ήλιου.

Σημαντικό ν’ αναφέρουμε ότι: Στην Αρχαία Ελλάδα υπήρχαν δύο ιατρικές σχολές, ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης των νόσων. Η Ιατρική Σχολή της Κνίδου επικεντρώθηκε στη διάγνωση. Όμως η ιατρική κατά την εποχή του Ιπποκράτη δεν ήξερε σχεδόν τίποτα για την ανθρώπινη ανατομία και φυσιολογία, λόγω του ελληνικού ταμπού που απαγόρευε τον τεμαχισμό των ανθρώπων. Κατά συνέπεια, η σχολή της Κνίδου απέτυχε στη διάγνωση ασθενειών.

Αντιθέτως, η Ιπποκρατική σχολή ή Σχολή της Κω είχε ως επίκεντρό της τη φροντίδα του ασθενούς και την πρόγνωση. Έτσι, ήταν πιο αποτελεσματική στην αντιμετώπιση ασθενειών και άνοιξε τον δρόμο για τη μεγάλη ανάπτυξη στην κλινική πρακτική. Για παράδειγμα, οι ασθενείς που έπασχαν από αιμορροΐδες υποβλήθηκαν σε θεραπεία από τους ιπποκρατικούς γιατρούς με προχωρημένους για την εποχή τρόπους.

Οι διάσημοι ασθενείς του

Η φήμη του ως γιατρού απλώθηκε πολύ γρήγορα και για τον λόγο αυτό πηγές αναφέρουν ότι ο Αρταξέρξης τον κάλεσε στην αυλή του, προσφέροντάς του μέσω πρέσβεων πολύτιμα δώρα. Εκείνος αρνήθηκε να φύγει απο την πατρίδα του, αν και το γεγονός αμφισβητείται απο ερευνητές σύγχρονους.

Θεράπευσε τον βασιλιά των Μακεδόνων Περδίκκα και λύτρωσε τα Άβδηρα απο τον λοιμό, όπως επίσης μετά την εξέταση που έκανε στον Δημόκριτο διέγνωσε ότι δεν ήταν διαταραγμενος ψυχικά απλώς βρισκόταν σε μια χαρούμενη διάθεση!!!

Η πρόληψη, στην οποία επέμενε, γλύτωσε τους Αργείους και τους Αθηναίους απο την εξάπλωση λοιμωδών νοσημάτων.

Η συλλογή των έργων του Ιπποκράτη ξεκίνησε οργανωμένα, κατα την διάρκεια των Αλεξανδρινών χρόνων, με εντολή του Πτολεμαίου. Από τους Έλληνες – καθώς με την συλλογή και το ξεκαθάρισμα των έργων που ανήκουν στον Ιπποκράτη έχουν ασχοληθεί πάρα πολλοί – άριστη ανάλυση έκανε ο Αδαμάντιος Κοραής στα «Περί Αερίων Υδάτων και Τόπων και Περί Διαίτης Οξέων και Αρχαίας Ιατρικής.»

Η Μέθοδος που υιοθέτησε

Στηρίχτηκε σε τρεις θεμελιώδεις αρχές: Την κλινική παρατήρηση, την εμπειρία και τον ορθολογισμό. Η νοσολογική τριαδική αρχή του: Άρρωστος, αρρώστεια και γιατρός.

Εξαιρετικά θεραπευτική λειτουργία για τον άνθρωπο που πάσχει, θεωρούσε την ανάπαυση. Πίστευε ότι στο σώμα υπάρχει μια ιδιαίτερη ζωική δύναμη, η φύσις και από αυτήν τη δύναμη εξαρτάται η συντήρηση, η ανάπτυξη, αλλά και η επαναφορά του ασθενούς από μια παθολογική κατάσταση σε μια υγιή.

ΔΙΚΑΙΩΝΕΤΑΙ ΠΛΗΡΩΣ ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ ΑΠ’ ΟΣΟΥΣ ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ ΟΤΙ Η ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΕΧΟΥΝ ΝΑ ΚΑΝΟΥΝ ΜΕ ΤΟΝ ΣΩΣΤΟ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟ ΤΟΥ ΒΙΟ- ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ.

Για τον Ιπποκράτη, η νόσος δεν εντοπίζεται στα όργανα, καθώς πίστευε ότι ο ασθενής αποτελεί ενιαία ψυχοσωματική οντότητα και ότι η αρρώστια διέπεται απο φυσικούς νόμους. Ο Γιατρός, λοιπόν, μπορεί να βοηθήσει την θεραπευτική δύναμη της φύσης, με αποτέλεσμα ν’ αντιμετωπίζεται ο άρρωστος απο μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση.

Στο σώμα, σύμφωνα με τον Ιπποκράτη, συνυπάρχουν τέσσερις χυμοί, Το αίμα, το φλέγμα, η κίτρινη και η μαύρη χολή. Η ισσοροπία της αναλογίας των χυμών συντηρεί την υγεία, ενώ η διαταραχή της (δυσκρασία) προκαλεί την αρρώστια. Η σωστή αναλογία των χυμών χαρακτηρίζεται με τον όρο «ΚΡΑΣΙΣ».

Οι Ιπποκρατικοί πίστευαν στην σημαντικότητα της κλινικής εξέτασης, η οποία πρέπει να είναι εξονυχιστική και να επαναλαμβάνεται συχνά, γιατί οι αρρώστιες δεν είναι στατικές, αλλά εξελισσόμενες κατά φάσεις, η τελευταία από τις οποίες προκαθορίζει και την έκβασή τους («λύσις» ή «κρίσις» της νόσου).

Η διάγνωση γινόταν μετά από εξαντλητική εξέταση του αρρώστου, με κριτήρια που θυμίζουν κλινικές εξετάσεις των καιρών μας. Μερικά από τα ιπποκρατικά κλινικά σημεία, όπως το «ιπποκράτειον προσωπείον» (η όψη, δηλαδή, του ετοιμοθάνατου), οι «ιπποκρατικοί δάκτυλοι» (η πληκτροδακτυλία που διαπιστώνεται συχνά σε καρδιοπνευμονικά σύνδρομα και σε συγγενείς καρδιοπάθειες) και η ιπποκράτειος σείσις (που συνοδεύει κατά κανόνα το θωρακικό εμπύημα), είναι κλασσικά, ακόμη και στη σύγχρονη ιατρική βιβλιογραφία.

Ωστόσο, επειδή οι κλινικές διαγνωστικές δυνατότητες ήταν περιορισμένες, το ενδιαφέρον της ιπποκρατικής ιατρικής επικεντρώθηκε κυρίως στην πρόληψη και την πρόγνωση, που βασιζόταν σε διάφορα κλινικά σημεία, όπως η ανισοκορία, οι ψυχροί ιδρώτες και το καθολικό οίδημα.

Ο Ιπποκράτης διέκρινε τις νόσους σε οξείες και χρόνιες (ανάλογα με την κλινική διαδρομή) και σε επιδημικές, ενδημικές και σποραδικές (ανάλογα με την κατανομή). Επίσης χρησιμοποίησε όρους όπως "έξαρση", "υποτροπή", "ανάλυση", "κρίση", "παροξυσμός", "κορύφωση" και "ανάρρωση". Ανάμεσα στις αξιόλογες κλινικές περιγραφές ξεχωρίζουν οι αναφερόμενες στην επιληψία, στον τέτανο και σε ορισμένα πνευμονικά νοσήματα.
Η θεραπευτική, σύμφωνα με τις Ιπποκρατικές αντιλήψεις, αποβλέπει στην ενίσχυση της ιαματικής δύναμης της φύσης («νούσων φύσιες ιητροί»). Ειδικότερα, οι φαρμακευτικές αντιλήψεις συνοψίζονται μέσα στην επιγραμματική φράση «ασκείν περί τα νουσήματα δύο, ωφελέειν ή μη βλάπτειν».

Ο Ιπποκράτης, δηλαδή, υποστήριζε ότι τα φάρμακα πρέπει να ωφελούν ή τουλάχιστον να μη βλάπτουν, απρόθυμος να χορηγήσει φάρμακα και να συμμετάσχει σε εξειδικευμένη θεραπεία που θα μπορούσε να αποδειχθεί εσφαλμένη.
Αντιθέτως, προτιμούσε μία γενικευμένη θεραπεία. Η εναντίωσή του στην πολυφαρμακία πιστοποιείται και από τη φράση του «πολλές φορές το καλύτερο φάρμακο είναι το κανένα φάρμακο». Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, χρησιμοποιούσε ισχυρά φάρμακα.

Χειρουργική

Η Ιπποκρατική χειρουργική δεν υστέρησε απέναντι στην κλινική νοσολογία. Η φράση «οκόσα φάρμακα ουκ ιήται σίδηρος ιήται» είναι προφητική για τη σημερινή εποχή. Από τις χειρουργικές ειδικότητες, πιο ανεπτυγμένη ήταν η ορθοπεδική. Οι ιπποκρατικοί χειρουργοί μπορούσαν να ανατάξουν εξαρθρήματα και κατάγματα και να παροχετεύουν αποστήματα. Επίσης διενεργούσαν ανατρήσεις του κρανίου, παρακεντήσεις του θώρακος και της κοιλιάς, νεφροτομές σε νεφρολιθιάσεις και εκτελούσαν ακρωτηριασμούς σε περιπτώσεις γάγγραινας των άκρων. Η αφαίρεση λίθων της ουροδόχου κύστης απαγορευόταν στους χειρουργούς, που στη διάρκεια των εγχειρήσεων χρησιμοποιούσαν διάφορα αντισηπτικά και αιμοστατικά μέσα.

Οι διδασκαλίες του Ιπποκράτη παραμένουν αντικείμενο των σημερινών μελετών στην πνευμονική ιατρική και χειρουργική!

Η Ιπποκρατική ιατρική ξεχώριζε για τον αυστηρό επαγγελματισμό της, την πειθαρχία, και την αυστηρή πρακτική. Στο έργο του με τίτλο Περί των εν τη Κεφαλή Τραυμάτων, ο Ιπποκράτης περιγράφει μία εγχείρηση στην οποία αφαιρείται ένα μέρος από το κόκαλο του κρανίου. Ένα άλλο έργο του, το «Κατ’ Ιατρείον«, αποτελεί περιγραφή ενός σύγχρονου ολόφωτου χειρουργείου. Ο Ιπποκράτης περιγράφει πώς πρέπει να χρησιμοποιείται το φυσικό και τεχνητό φως, πώς πρέπει να ετοιμάζεται ο άρρωστος, να αποστειρώνονται τα εργαλεία και τα άλλα αντικείμενα που έχουν σχέση με την εγχείρηση. Κατά συνέπεια, ο ιπποκρατικός γιατρός έδινε ιδιαίτερη προσοχή σε όλες τις πτυχές της δουλειάς του: ακολουθούσε λεπτομερείς προδιαγραφές για το φωτισμό, το προσωπικό, τα όργανα, τη στάση του ασθενούς και τις τεχνικές που πρέπει ν' ακολουθούνται σ' ένα χειρουργείο. Διατηρούσε ακόμη και τα νύχια του σε συγκεκριμένο μήκος.

Τελευταίος του σταθμός ήταν η γη των προγόνων του, η Θεσσαλία, όπου παρέμεινε ως το τέλος της ζωής του. Πέθανε στη Λάρισα το 377 π.Χ., σε ηλικία 83 ετών, και τάφηκε κάπου μεταξύ Γυρτώνος, Τυρνάβου και Λάρισας. Σύμφωνα με τον Άνθιμο Γαζή, το μνήμα του διατηρήθηκε μέχρι και το δεύτερο μ.Χ. αιώνα. Ο Σωρανός ο Εφέσιος, στο έργο του «Βίοι Ιατρών», σχετικά με τον τάφο του Ιπποκράτη αναφέρει: «τέθαπται δέ μεταξύ Γύρτωνος καί Λαρίσης καί δεικνυται άχρι δεϋρο τό μνήμα». Επίσης αναφέρει ότι για πολλά χρόνια στο μνήμα του Ιπποκράτη υπήρχε σμήνος μελισσών, των οποίων το μέλι είχε την ιδιότητα να θεραπεύει τις άφθες των παιδιών.

Στην Λάρισα, στην ομώνυμη συνοικία, υπάρχει κενοτάφιο και ο μαρμάρινος ανδριάντας του που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Γεώργιος Καλακαλλάς. Την ανέγερση του μνημείου εμπνεύστηκε ο αρχίατρος Δημήτριος Παλιούρας. Η διαδικασία ανέγερσης του μνημείου ξεκίνησε το 1966 και τα εγκαίνια έγιναν το 1978. Στο χώρο του κενοταφίου, το 1986, ιδρύθηκε Ιατρικό Μουσείο από τον Δημήτριο Παλιούρα. Στον χώρο του μουσείου εκτίθενται χάλκινες προτομές της Υγείας, του Ασκληπιού, του Απόλλωνα, του Φλέμινγκ, του Γ. Παπανικολάου και του ιδρυτή. Επίσης υπάρχει αρχείο με έγγραφα που αναφέρονται στην προσπάθεια του Δημητρίου Παλιούρα να δίνουν οι απόφοιτοι των Ιατρικών Σχολών της Ελλάδας τον όρκο του Ιπποκράτη.

Τα Έργα του:

Γενικής φύσης είναι:

• – Ο Όρκος
• – Ο Νόμος
• – Περί Αρχαίας Ιατρικής
• – Περί Ιατρού, Περί Τέχνης
• – Περί Ευσχημοσύνης
• – Παραγγελίαι και Αφορισμοί

Ανατομικά και φυσιολογικά είναι:

• – Περί Ανατομής
• – Ο Νόμος
• – Περί Καρδίας
• – Περί Σαρκών
• – Περί Αδένων
• – Περί Οστέων Φύσεως
• – Περί Γονής
• – Περί Φύσεως Παιδίου
• – Διαιτητικά
• – Περί Τροφής
• – Περί Διαίτης
• – Περί Διαίτης Υγιεινής

Γενικής παθολογίας είναι:

• – Περί Αέρων, Υδάτων, Τόπων
• – Περί Χυμών
• – Περί Κρίσεων
• – Περί Κρισίμων
• – Περί Εβδομάδων
• – Περί Φυσών

Στην προγνωστική ιατρική ανήκουν:

• – Προγνωστικόν
• – Προρρητικόν και Κωακαί Προγνώσεις

Στην ειδική νοσολογία:

• – Περί Επιδημιών
• – Περί Παθών
• – Περί Νόσων
• – Περί των Εντός Παθών
• – Περί της Ιερής Νόσου
• – Περί Τύπων των κατ' άνθρωπον

Στη Θεραπευτική ανήκουν:

• – Περί Διαίτης Οξέων Νοσιμάτων
• – Περί Υγρών Χρήσιος

Στη χειρουργική ανήκουν:

• – Κατ’ Ιατρείον
• – Περί Ελκών
• – Περί Αιμοροϊδων
• – Περί Συρίγγων
• – Περί των εν τη Κεφαλή Τραυμάτων
• – Περί Αγμών
• – Περί Άρθρων. Μολχικός

Στη μαιευτική και τη γυναικολογία τα:

• – Περί Παρθενίων
• – Περί Γυναικείας Φύσεως
• – Περί Γυναικείων Α', Β'
• – Περί Αφόρων
• – Περί Επικυήσεως
• – Περί Επταμήνου και Οκταμήνου
• – Περί Εγκατατομής Εμβρύου

Στην οφθαλμολογία ανήκει το:

• – Περί Όψεως

Στην παιδιατρική ανήκει το:

• – Περί Οδοντοφυίης

Ιπποκράτειος όρκος

Στα Νέα Ελληνικά, παρακάτω:

Ο Ιπποκράτης πιστώθηκε από τους μαθητές του Πυθαγόρα τη σύνδεση της φιλοσοφίας με την ιατρική. Επιπλέον, ήταν ο πρώτος που θεμελίωσε την επιστημονική ιατρική, όπως βεβαιώνει και ο Γαληνός ("πρώτος εξήνεγκε την τελείαν παρ' Έλλησι ιατρικήν"). Τα έργα του είναι προϊόντα έξοχης παρατήρησης, εμπειρίας και σπάνιου ορθολογισμού.

Ο Ιπποκράτης επέκτεινε τις κλινικές παρατηρήσεις στο οικογενειακό ιστορικό και στο περιβάλλον. Αυτό το γεγονός αποτυπώνεται, με συγκεκριμένα παραδείγματα, μέσα σε δύο πραγματείες του. Το ένα είναι ότι οι έννοιες του περιβάλλοντος ("Περί αέρων, υδάτων, τόπων") και της κληρονομικότητας ("Περί ιερής νόσου") είναι σχεδόν ισοδύναμες μέσα στα Ιπποκρατικά κείμενα, γεγονός που παραδέχονται οι σύγχρονες ιατροβιολογικές έρευνες. Το άλλο είναι ότι οι ανθυγιεινές συνθήκες ζωής, η ακατάλληλη διατροφή, οι διαιτητικές παρεκτροπές και η καταστροφή του περιβάλλοντος, που κατά κόρον επισημάνθηκαν πρώτα από τον Ιπποκράτη ("ηγεμονικότατον απάντων η Φύσις"), αποτελούν μερικά από τα απειλητικότερα υγειονομικά προβλήματα της σημερινής εποχής.

Η προσφορά της Ιπποκρατικής Ιατρικής στην παγκόσμια Ιατρική Επιστήμη είναι ανεκτίμητη

Η παγκόσμια αναγνώριση του Κώου σοφού ως «πατέρα της ορθολογικής Ιατρικής» αποτελεί περίτρανη απόδειξη της ανεκτίμητης αξίας του πρωτοποριακού του έργου, που επηρέασε βαθύτατα τη διαχρονική εξέλιξη της επιστημονικής ιατρικής σκέψης στα χρόνια που ακολούθησαν από τότε ως τις ημέρες μας.