Η παράδοση ταξιδεύει φορεσιά τη φορεσιά

Η μόδα θέτει τους κανόνες της ένδυσης σήμερα όμως σε παλιότερες εποχές τον πρώτο λόγο είχε η παράδοση. Οι ενδυμασίες των γυναικών ακολουθούσαν ένα συγκεκριμένο μοτίβο που επικρατούσε κατά περιοχή σε συνάρτηση πάντα με τα ήθη της εποχής, φυσικά σημαντικό ρόλο έπαιζε η άνεση και η εργονομία. Θα ανατρέξουμε λοιπόν σε παλαιότερες εποχές και από περιοχή σε περιοχή για να δούμε τα “συνολάκια” που φορέθηκαν και παρ’ όλο που δεν έμειναν στη μόδα έμειναν όμως στην ιστορία.

Η φορεσιά της Αττικής

Αλλιώς Μεσογίτικη, η φορεσιά αυτή φορέθηκε σε πολλά χωριά των Μεσογείων, αλλά και αλλού. Η Μεσογίτικη ανήκει στις φορεσιές με το σιγκούνι (το μάλλινο ύφασμα που οι γυναίκες έχουν υφάνει και επεξεργαστεί στη νεροτριβή ώστε να γίνει χοντρό και πηχτό) και διακρίνεται στην καθημερινή, στη νυφική και τη γιορτινή πρώτης και δεύτερης κοινωνικής τάξης. Οι διαφορές τους εντοπίζονται στα κεντήματα και στα υφάσματα.

Η καθημερινή φορεσιά αποτελούνταν από το μισοφόρι, το πουκάμισο (καμίσι), τον τζάκο (ζιπούνι) τα πανωμάνικα, τα κατωμάνια, το κεντητό σιγκούνι, τη ποδιά, το ζουνάρι, τοις ζάγρες (υποδήματα), το τσεμπέρι, το μαντήλι και το γκιουρντί. Οι νύφες της ανώτερης κοινωνικής τάξης φορούσαν χρυσή στολή με κύριο χαρακτηριστικό το κεντημένο με μετάξι και χρυσό πουκάμισο. Η νυφική φορεσιά έδειχνε την οικονομική κατάσταση του γαμπρού, καθώς τόσο το πουκάμισο, όσο και ο τζάκος με τα χρυσά μανίκια, αλλά και ο κεφαλόδεσμος με τα χρυσαφικά ήταν δώρα του γαμπρού. Τα κοσμήματα του στήθους και του κεφαλόδεσμου ήταν προίκα και αποτελούνταν από φλουριά τόσο από το γαμπρό, όσο και από συγγενείς, ακόμη και την ίδια τη νύφη. Τα μαλλιά τους οι γυναίκες συνήθιζαν να τα φτιάχνουν σε δύο πλεξούδες που έπεφταν στην πλάτη και από πάνω έδεναν το τσεμπέρι και στη συνέχεια το μαντήλι το λουλουδάτο.

Η φορεσιά της Ελευσίνας

Αποτελεί την παραδοσιακή ενδυμασία που επικράτησε στην περιοχή της Ελευσίνας κατά τα παλιότερα χρόνια. Εκτός από την Ελευσίνα, η συγκεκριμένη φορεσιά εντοπίζονταν σε όλα τα γύρω από την Ελευσίνα χωριά. Μοιάζει αρκετά ως προς τα κομμάτια της με αυτήν της Αττικής, όμως διαφορές εντοπίζονται στο πουκάμισο και στα κεντήματα, στον τζάκο, στη σιγκούνα και στην ποδιά. Συγκεκριμένα τα μέρη που αποτελούν τη φορεσιά είναι το μισοφόρι, το πουκάμισο, το μεταξωτό πουκάμισο με τα μανίκια, ο τζάκος με τα πανωμάνικα, τα κατωμάνικα, η τραχηλιά, η μπολιάρα, η ζώστρα (ζώνη), η ποδιά, τα παπούτσια και οι κάλτσες. Ο κεφαλόδεσμος έχει τις πλεξίδες, τα πεσκούλια, το φέσι, την κορώνα, το καπιτσάλι, την μπόλια, το μαντήλι ή τσεμπέρι και το μικρό τσεμπέρι. Τέλος τα κοσμήματα που στόλιζαν τη στολή ήταν το πλεχτό, το μικρό και το μεγάλο γιορντάνι, η αλυσίδα, το κορδόνι, οι άλυσες, οι φιόγκοι, οι κατρούμπες και τα βραχιόλια.

Η φορεσιά της Τανάγρα

Εμφανίζεται σε πολλά χωριά της Βοιωτίας. Τα χρώματα των σχεδίων δεν είναι έντονα και χαρακτηρίζονται από λιτότητα ενώ κυριαρχούν το μαύρο και το καφέ. Η φορεσιά αποτελείται από: το πουκάμισο ή φούντι, τον τζάκο με τα πανωμάνικα, τα κατωμάνικα, την τραχηλιά, τη σιγκούνα, τη ζώνη, την ποδιά, τα γουρουνοτσάρουχα και τις κουντούρες. Για γιορτινό κεφαλόδεσμο είχαν το φεσάκι, τη μπόλια, τις φούντες και τα πεσκούλια, ενώ για καθημερινό το τσεμπέρι. Από κοσμήματα εδώ έχουμε το μικρό γιορντάνι, το γιορντάνι του στήθους, το μεγάλο γιορντάνι, τις άλυσες και τα μπελεντζίκια με τις πλάκες.

Η φορεσιά της Κορινθίας

Είναι επίσης γνωστή και ως η φορεσιά της Περαχώρας και τη χαρακτηρίζουν τα ιδιαίτερα κεντήματα μοναδικά σε όλη την Πελοπόννησο και Στερεά Ελλάδα. Τα κομμάτια που τη συναποτελούν είναι το μισοφόρι, το εσωτερικό βαμβακερό πουκάμισο το οποίο δεν είχε κεντήματα. Το πουκάμισο ενώ είναι μακρύ, το ονόμαζαν κοντό, γιατί δεν είχε μανίκια, τα μανίκια προστέθηκαν αργότερα όταν καταργήθηκαν τα κατωμάνικα. Τα κεντήματα που είχε στον ποδόγυρο και στα μανίκια διέφεραν ανάλογα με την περίσταση. Επίσης είχε το δίμηνό που είναι ο κοντός μπούστος που συγκρατούσε τα πανωμάνικα, και αργότερα μαζί με αυτά καταργήθηκε από τη φορεσιά. Η τραχηλιά ήταν βαμβακερό υφαντό με μεταξωτά κεντήματα που κάλυπτε το στήθος, τα κεντήματα της είναι πολύ ιδιαίτερα σε ποικίλους χρωματισμούς και συνήθως γεωμετρικά μοτίβα. Τέλος, το σιγκούνι ήταν λευκό και μακρύ και μάλλινο.

Η φορεσιά του Σουλίου

Η περιφανή αυτή φορεσιά φοριόταν και στα 49 χωριά και τις 9 κοινότητες της επαρχίας, αλλά πλέον φοριέται μόνο από τις ηλικιωμένες. Συχνά εμφανίζεται με το όνομα καφτάνια, λόγω του καφτανιού, που είναι βασικό στοιχείο της φορεσιάς. Τα κύρια μέρη της φορεσιάς είναι η φανέλα, το πουκάμισο, το μισοφόρι, το μισοφούστανο, η φουστάνα, το καφτάνι, το ζουνάρι, η ζούνα, η ποδιά, τα τσουράπια και τα καντούρια. Τα μαλλιά τους τα έπλεκαν σε φαρδόκοσσα, την οποία στόλιζαν με το καρμπόνι και έδεναν το διστθιμέλι και τη μαγουλίκα, στολίζοντας με τα παγούνια. Στα κοσμήματα συναντάμε αλυσίδες με φλουριά, ασημένιες ή μαλαματένιες καρφίτσες, το γκερντάνι και τη μπούρλια.

Η φορεσιά της Φλώρινας

Φορέθηκε σε πολλές παραλλαγές και έτσι μπορούμε να διακρίνουμε οκτώ επιμέρους φορεσιές: η φορεσιά του Ανταρτικού, η φορεσιά της Κλαδοράχης, η φορεσιά των χωριών της λίμνης Πρέσπας, η φορεσιά των χωριών Τριανταφυλλιά, η παλιά φορεσιά του Νυμφαίου, η φορεσιά των χωριών Δροσοπηγή και Φλάμπουρο, η φορεσιά των χωριών του Αμύνταιου και η φορεσιά των χωριών Μπούφι και Ράκοβο. Όλες οι φορεσιές έχουν χαρακτηριστικό το άσπρο μάλλινο σιγκούνι και βαμβακερά πουκαμίσα, ενώ μετά το 1930 που πλέον τη φορούσαν μόνο ηλικιωμένες, πλέον το σιγκούνι και η ποδιά απέκτησαν μαύρο χρώμα. Η φορεσιά του Αντάρτικου είναι η μόνη που διασώζεται και αποτελείται από το κόσουλα, τη τραχηλιά, τα κάλτσινα, τα κοφτά, τον σαγιά, το γκιουρντί, τη πόγια, τη φούτα, τη ρεσάτσκα, τα κάλτσι, τα τσουράπια και τα πίντζι. Στον καθημερινό κεφαλόδεσμο υπήρχε η σκέπα, ενώ στον γιορτινό και νυφικό κεφαλόδεσμό το κόκκινο φέσι, η πλέντετζα, το ντουλπέν και το νάπλιτσι. Τα κοσμήματα που συνόδευαν τη στολή ήταν το κιοστέκι. η κόλαν, τα πάφτη, τα σιντζίρια και τα μεγάλα σκουλαρίκια.

Η φορεσιά των Σαρακατσάνων

Διακρίνεται σε δύο τύπους: τη μία φορούν οι Σαρακατσάνοι από τη Δυτική Μακεδονία έως και τη βόρεια Πελοπόννησο και την άλλη από την Κεντρική Μακεδονία έως τη Ροδόπη. Τα χρώματα που τη χαρακτηρίζουν κυρίως είναι το μαύρο και το λευκό. Γενικότερα, η σαρακατσάνικη φορεσιά αποτελείται από το κατασάρκι, τα χειρότια, τη φούστα με το κορμί, το πουκάμισο, την ξωτραχηλιά ή την ποδιά ή το ρούχο, τη σεγκούνα ή σιγκούνι ή το ζωστάρι ή το τσμαντάνι, το φστάνι, την καθημερινή κάπα, το κοζόκι με τα κρεμαστά μανίκια στην πλάτη, το καπί της νύφης ή τη χρυσή κοντόκοπα, τη ζώνα, τη βελεντζούλα, τα τσουράπια και τα πατούνια ή πατούνες. Στον καθημερινό κεφαλόδεσμο υπήρχε το μαντήλι ή η σκούφια και ο μποχός. Παλιότερα η νύφη για κεφαλόδεσμο φορούσε φέσι, τσιπομάντηλο, τον κούκλο και την ομπόλια. Τον συγκρατούσαν με το καρφοβέλονο. Για κοσμήματα υπήρχαν οι κομποθηλιές, το τσαπράζι, το διπλό και το μονό κιουστέκι, το θηλυκάρι, το ασημοζούναρο και το μπελετζίκι.

Η καραγκούνικη φορεσιά

Μία από τις πιο γνωστές παραδοσιακές στολές η καραγκούνικη φορεσιά συναντάται σε σκορπισμένα Καραγκουνοχώρια γενικά στο Θεσσαλικό κάμπο, στην Καρδίτσα και στα δυτικά της, βορειοδυτικά έξω από τα Τρίκαλα και την Καλαμπάκα, αλλά και βορειότερα ως τον Τύρναβο και τη Λάρισα. Ανατολικά συναντάται έως τα Φάρσαλα και νότια ως το Δομοκό. Η καραγκούνικη φορεσιά έχεις τρεις διαφορετικές παραλλαγές στην περιοχή του Θεσσαλικού κάμπου. Τη φορεσιά της Καραγκούνας από τους Σοφάδες, τον Παλαμά και των γύρω χωριών, της Καρδίτσας - Τρικάλων και τη φορεσιά των χωριών Αγία Κυριακή και Μεγάλα Καλύβια Τρικάλων. Η γυναικεία Καραγκούνικη φορεσιά αποτελούταν από τη φανέλα με τα χερότια, το πουκάμισο, την τραχηλιά, τον κοντοσαγιά (Καρδίτσα) ή χαμπλουσαγιά (Τρίκαλα) ή το καβάδι (Σοφάδες- Παλαμάς), τα καβαδομάνικα (Καρδίτσα και Τρίκαλα), τους σαγιάδες, τις ποδιές, το ζουνάρι ή τη χρυσοκέντητη ζώνη, το γκιουρντί (Καρδίτσα και Τρίκαλα) ή το σιγκούνι (Σοφάδες και Παλαμάς), τη φλοκάτα (Καρδίτσα και Τρίκαλα) ή το φλοκάτο (Σοφάδες και Παλαμάς), τα τσιρέπια και τα κορδέλια.

Η φορεσιά του Καστελόριζου

Πρόκειται για η νυφική φορεσιά της περιοχής, που τη φορούσαν καθημερινά οι παντρεμένες γυναίκες του νησιού. Η φορεσιά των κοριτσιών που δεν είχαν παντρευτεί ήταν απλή, στο πρότυπο της γυναικείας, αλλά με φτηνά υφάσματα και χωρίς στολίδια. Αποτελείται από βαμβακερό πουκάμισο με μανίκια, ένα κοντοβράτσι, στη μέση ένα φαρδύ βαμβακερό ζώσμα και από πάνω ένα βαμβακερό ή μάλλινο κοντό ζιπούνι. Στη φορεσιά συμπεριλαμβάνεται ένα μάλλινο σάλι, ενώ παπούτσια ή κάλτσες δεν φορούσαν τα κορίτσια. Η φορεσιά των κοριτσιών συμπληρώνεται με τα σκουλαρίκια, που είχαν τρεις χρυσές λίρες. Τα κύρια μέρη της νυφικής φορεσιάς είναι: το κοντοβράτσι, τα πεκάμισα, το καβάδι ή χρυσό σάκκο, το ζεπούνι, το ζώσμα, το κοντόχι, οι κάλτσες και τα πασούμια. Στο κεφάλι φορούσαν το ραξίνι, το τσακί ή κασκί και το κρέπι. Τη φορεσιά στόλιζαν χρυσά κοσμήματα, όπως οι βούκλες, το κορδόνι, τα σκουλαρίκια, η καρφίτσα, βραχιόλια και δαχτυλίδια.

Η αρχή του τέλους για τις παραδοσιακές στολές ξεκίνησε στην απελευθερωμένη πλέον Ελλάδα καθώς ο Όθωνας και η Αμαλία που ήταν οι πρώτοι που ενδιαφέρθηκαν για θέματα μόδας. Η Αμαλία δημιούργησε ένα ρομαντικό φόρεμα για την Αυλή του παλατιού, το οποίο έγινε η εθνική ελληνική φορεσιά που είναι ακόμα γνωστή ως το φόρεμα της Αμαλίας. Ακολουθεί το στυλ Biedermeier, με ένα χαλαρό, λευκό βαμβακερό ή μεταξωτό πουκάμισο, συχνά διακοσμημένο με δαντέλα στο λαιμό και στα φαρδιά μανίκια. Πάνω από το φόρεμα φοριέται ένα πλούσια κεντημένο σακάκι ή γιλέκο, συνήθως από βελούδο σε σκούρο μπλε χρώμα. Η φούστα έφτανε μέχρι τον αστράγαλο και ήταν από μετάξι, συνήθως σε γαλάζιο χρώμα. Συμπληρώνονταν με ένα μαλακό καπέλο ή φέσι με μια μακρά, χρυσή μεταξωτή φούντα, παραδοσιακά φορεμένη από έγγαμες γυναίκες και μερικές φορές με ένα μαύρο πέπλο για την εκκλησία. Το φόρεμα αυτό έγινε το συνηθισμένο ένδυμα όλων των χριστιανών γυναικών, τόσο στα κατεχόμενα όσο και στα απελευθερωμένα βαλκανικά εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.