Η ΝΟΤΙΟΑΦΡΙΚΑΝΙΚΗ ΜΕΤΑΛΛΑΞΗ ΤΟΥ ΙΟΥ ΑΛΛΑΖΕΙ ΔΡΑΜΑΤΙΚΑ ΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

Φτου και από την αρχή; Η Νοτιοαφρικανική μετάλλαξη του κορωνοϊού μάς στέλνει πίσω, πολύ πίσω, στην εποχή της Γιουχάν, τότε που εμφανιζόταν για πρώτη φορά ο ιός. Την απαισιόδοξη αυτή εκτίμηση κάνει ο συνήθως συγκρατημένος καθηγητής λοιμωξιολογίας, Νίκος Σύψας. H διεθνής επιστημονική κοινότητα ζητά πίστωση χρόνου και περισσότερα επιστημονικά στοιχεία για να αποφανθεί για την επικινδυνότητα ή όχι της νέας εξέλιξης. Η ουσία είναι ότι η μετάλλαξη αυτή εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο και αλλάζει τα δεδομένα στη μάχη εναντίον του ιού.

Ο ασθενής «μηδέν» με τη νέα μετάλλαξη στη χώρα μας είναι 36χρονος ιερέας στην Ξηροκρήνη Θεσσαλονίκης. Δεν ταξίδεψε στο εξωτερικό, αλλά εικάζεται, χωρίς να είναι απολύτως βέβαιο, ότι «άρπαξε» τον ιό στα συσσίτια της εκκλησίας των Αγίων Πάντων, όπου σιτίζονται και πολλοί Αφρικανοί. Η περίπτωσή του προβληματίζει και ανησυχεί τους γιατρούς, καθώς είχε κολλήσει από... κανονικό κορωνοϊό τον περασμένο Οκτώβριο. Ανέρρωσε γρήγορα αλλά, παρά τα αντισώματα που ανέπτυξε ο οργανισμός του, στις 16 Ιανουαρίου βρέθηκε και πάλι θετικός και μάλιστα με τη νοτιοαφρικανική μετάλλαξη.

Από την έναρξη της πανδημίας, καταγράφηκαν χιλιάδες μεταλλάξεις, ενώ μόνο στη χώρα μας μετρήθηκαν 870. Ωστόσο, οι τρεις πιο επικίνδυνες θεωρούνται της Νοτίου Αφρικής, της Βρετανίας και της Βραζιλίας. Οι τρεις αυτές μεταλλάξεις έχουν θορυβήσει τις υγειονομικές υπηρεσίες των κρατών, αλλά και τις φαρμακευτικές εταιρείες που παρασκευάζουν τα εμβόλια.

Σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, από τη γονιδιωματική ανάλυση 200 δειγμάτων που αναλύθηκαν και αφορούν στην περίοδο 12-27 Ιανουαρίου 2021 και προέρχονται από τις Πύλες Εισόδου, την Αττική, τη Θεσσαλονίκη, τη Χαλκιδική, την Πιερία και την Πάτρα, αναδείχθηκαν συνολικά 108 στελέχη με μεταλλάξεις ειδικού ενδιαφέροντος (variants of concern). Από αυτά, 107 δείγματα ήταν θετικά για το νέο στέλεχος VOC 202012/01 (Lineage Β.1.1.7/UK) και ένα δείγμα ήταν θετικό για το νέο στέλεχος 20H/501Y.V2 (Lineage B.1.351/South Africa).

Η Νοτιοαφρικανική μετάλλαξη

Το στέλεχος, 501Y.V2, το οποίο πρωτοεντοπίστηκε στη Νότια Αφρική τον περασμένο Οκτώβριο, φέρει μεταλλάξεις που αλλάζουν την πρωτεΐνη-ακίδα της επιφάνειας του ιού και έχει φανεί στο εργαστήριο ότι μειώνουν την αποτελεσματικότητα των μονοκλωνικών αντισωμάτων που χορηγούνται με το εμβόλιο ενάντια στον SARS-CoV-2.

Το συγκεκριμένο στέλεχος υπολογίζεται ότι είναι 50% πιο μεταδοτικό, ενώ πιθανολογείται ότι διαφεύγει την ανοσία σε ένα στα πέντε άτομα που είχαν μολυνθεί με τον νέο κορωνοϊό στο παρελθόν, σύμφωνα με μελέτη ερευνητών της Σχολής Υγιεινής και Τροπικής Ιατρικής του Λονδίνου.

Όπως ανέφερε ο καθηγητής και μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων, Χαράλαμπος Γώγος, υπάρχουν δεδομένα για το νοτιοαφρικανικό στέλεχος ότι τα αντισώματα σε άρρωστους που προϋπήρχαν από προηγούμενες νοσήσεις που δόθηκαν in vitro (στο εργαστήριο) δεν μπορούσαν σε 50% να αδρανοποιήσουν το συγκεκριμένο στέλεχος, άρα τίθεται ένα θέμα με τα μονοκλωνικά αντισώματα που έχουν συγκεκριμένη στόχευση αν τα δώσουμε να μην πιάσει τον δεύτερο ιό.

Σύμφωνα με τον κ. Νίκο Σύψα, για τη μετάλλαξη αυτή υπάρχουν ισχυρότατες ενδείξεις ότι τα εμβόλια είναι λιγότερο αποδοτικά. «Όχι καθόλου, αλλά πολύ λιγότερο», επεσήμανε χαρακτηριστικά.

Όπως εξήγησε, αυτό οι επιστήμονες το γνωρίζουν από δυο μεγάλες κλινικές μελέτες στο πεδίο που υπάρχουν, της Johnson και της Novamax, που γίνονται στη Νότιο Αφρική και έδειξαν με μεγάλη σαφήνεια ότι το εμβόλιο είναι πολύ λιγότερο αποτελεσματικό. «Συγκριμένα, αυτά τα δύο εμβόλια είναι περίπου 90% στην Αγγλία και Βόρεια Αμερική και 50% ή και κάτω από 50% στη Νότιο Αφρική. Άρα μιλάμε για μεγάλη πτώση, αλλά παρόλα αυτά κάπως προστατεύουν», είπε χαρακτηριστικά.

Όπως ο ίδιος τόνισε, αν επικρατήσει το στέλεχος της Νοτίου Αφρικής στην Ελλάδα, είναι προφανές ότι η προηγούμενη νόσηση δεν μας παρέχει ανοσία. Έχουμε έναν καινούργιο ιό και τα εμβόλια δεν μας καλύπτουν. Δεν ξεκινάμε ακριβώς από το μηδέν, αλλά πολύ κοντά στο μηδέν. «Είναι ένας καινούργιος ιός που δεν τον γνωρίζουμε και ίσως μας μολύνει περισσότερο από τον παλιό».

Επισήμως η επικίνδυνη μετάλλαξη έχει εντοπιστεί στην Μποτσουάνα, την Γκάνα, την Κένυα, την περιοχή Μαγιότ της Γαλλίας στον Ινδικό Ωκεανό, τη Ζάμπια και σε 24 χώρες εκτός Αφρικής, ωστόσο λόγω των ελλείψεων στις εργαστηριακές υποδομές εικάζεται ότι η μετάλλαξη έχει μεταδοθεί στις περισσότερες χώρες της ηπείρου.

«Οι μεταλλάξεις μεταδίδονται εύκολα και μοιραία θα παρακολουθήσουμε την εξάπλωσή τους σε όλο τον κόσμο», δήλωσε ο καθηγητής Μικροβιολογίας Σχολής Δημόσιας Διοίκησης παν. Δυτικής Αττικής, Αλκιβιάδης Βατόπουλος, και πρόσθεσε: «Αυτό που είδαμε στη Θεσσαλονίκη είναι η κορυφή του παγόβουνου, που συνήθως υπάρχει και δεν βλέπουμε».

«Το σημαντικό μήνυμα είναι όσο περισσότερο κυκλοφορεί ο ιός, όσο τα μέτρα πρόληψης παραμένουν ατελή και όσο καθυστερεί ο εμβολιασμός, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να εμφανιστούν μεταλλάξεις οι οποίες και ανθεκτικές είναι και διασπείρονται πιο γρήγορα. Πρόκειται για μία μάχη του ιού απέναντι στον άνθρωπο», κατέληξε.

Ο πρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας, Παναγιώτης Αρκουμανέας, σημείωσε πως «όταν βρίσκεις το πρώτο (σ.σ. κρούσμα) βρίσκεις και το δεύτερο».

Οι εταιρείες και τα εμβόλια

Η νοτιοαφρικάνικη μετάλλαξη 501.V2 παρουσιάζει πολλές μεταλλάξεις στην ακίδα πρωτεΐνης και ειδικότερα στην εξωτερική γλυκοπρωτεΐνη του βασικού στελέχους του ιού, που αποτελεί τον πρωταρχικό στόχο του ανοσοποιητικού συστήματος. Μεταξύ αυτών, υπάρχουν η «N501Y», που υπάρχει ήδη στην αγγλική παραλλαγή, αλλά και η «K417N», και ειδικά η «E484K», η οποία ανησυχεί ιδιαίτερα την επιστημονική κοινότητα.

Η συγκεκριμένη παραλλαγή είναι ακόμη πιο μεταδοτική από εκείνη της Βρετανίας, η οποία είναι κατά 70% πιο μεταδοτική από το βασικό στέλεχος του ιού, αλλά και πιο ανθεκτική στα εμβόλια και τις θεραπείες αντισωμάτων, σύμφωνα με ομάδα ερευνητών στις ΗΠΑ.

Βασικό ερώτημα που απασχολεί την επιστημονική κοινότητα είναι εάν η ορμητική εξάπλωση του 501Y.V2 αντισταθμίζεται από τη δραστικότητα της υφιστάμενης ανοσίας στον πληθυσμό.

Η Moderna ανακοίνωσε πρόσφατα ότι επιταχύνει τις προσπάθειές της για τη βελτιστοποίηση του εμβολίου της κατά του κορωνοϊού, ώστε να παρέχει προστασία και από την πρόσφατη μετάλλαξη που εντοπίστηκε στη Νότια Αφρική. Λιγότερο αποτελεσματικό, αλλά επαρκές, το εμβόλιο έναντι της νοτιοαφρικανικής μετάλλαξης, δηλώνει η εταιρεία.

Στην ίδια περίπου κατεύθυνση κινείται και η Johnson & Johnson, η οποία δηλώνει πως το εμβόλιό της είναι λιγότερο αποτελεσματικό στη νοτιοαφρικανική μετάλλαξη.

Pfizer και BioNTech θεωρούν το εμβόλιό τους αποτελεσματικό κατά των μεταλλάξεων της Βρετανίας και της Νότιας Αφρικής. Όπως ανέφεραν σε ανακοίνωσή τους οι εταιρείες, μελέτες του Πανεπιστημίου του Τέξας έδειξαν ότι το εμβόλιο καλύπτει το μεταλλαγμένο στέλεχος του ιού, αν και τα μέχρι τώρα αποτελέσματα των μελετών, όπως τονίζουν, δεν έχουν συμπεριλάβει όλο το φάσμα των μεταλλάξεων της αφρικανικής χώρας.

Ίσως οι εταιρείες θα έπρεπε να εξετάσουν μια αλλαγή στη σύνθεση των εμβολίων το φθινόπωρο, σύμφωνα με τον ανοσολόγο Trevor Bedford του Πανεπιστημίου Ουάσινγκτον.

Περιμένουμε περισσότερα κρούσματα

Ο καθηγητής και μέλος της επιτροπής Λοιμωξιολόγων, Χαράλαμπος Γώγος, προειδοποίησε πως πρέπει να είμαστε έτοιμοι για περισσότερα μεταλλαγμένα κρούσματα. Σημαντικό, όπως ανέφερε, είναι να κάνουμε το γρηγορότερο δυνατό τους εμβολιασμούς.

Όσον αφορά το εμβόλιο της Pfizer και της Moderna, ο καθηγητής είπε ότι καλύπτει τις μεταλλάξεις από τη Βρετανία, όμως για τη νοτιοαφρικανική δεν έχουμε τέτοια δεδομένα.

Για το εμβόλιο της AstraZeneca εξήγησε ότι μετά τα 65 έτη υπάρχει πρόβλημα στην ανοσιακή απάντηση και ο εμβολιασμός δεν είναι τόσο αποτελεσματικός όσο στις μικρότερες ηλικίες. Το εμβόλιο είναι αποτελεσματικό 70-90% μέχρι 65 ετών. Όπως είπε, «ξέρουμε ότι μπορεί να δράσει αποτελεσματικά μέχρι εκείνη την ηλικία, περιμένουμε όμως να καταθέσει νέα δεδομένα και για τις ηλικίες άνω των 65 ετών».

Συναγερμός στη Βρετανία

Η Βρετανία ενισχύει την εκστρατεία πραγματοποίησης μαζικών διαγνωστικών τεστ σε ολόκληρη τη χώρα, περιλαμβανομένου του Λονδίνου, μετά τον εντοπισμό αυξανόμενου αριθμού κρουσμάτων που συνδέονται με τη νοτιοαφρικανική παραλλαγή του κορωνοϊού.

Το βρετανικό υπουργείο Υγείας ανακοίνωσε ότι συνιστάται σε κάθε άτομο ηλικίας άνω των 16 ετών σε περιοχές του Λονδίνου, στην κεντρική, την ανατολική, τη νοτιοανατολική και τη βορειοδυτική Αγγλία να κάνει αυτήν την εβδομάδα τεστ, ανεξαρτήτως αν παρουσιάζει συμπτώματα.

Η Υγειονομική Υπηρεσία της Αγγλίας έχει εντοπίσει 105 κρούσματα της παραλλαγής του κορωνοϊού που εντοπίσθηκε αρχικά στη Νότια Αφρική από τις 22 Δεκεμβρίου. Όλα τα κρούσματα και οι επαφές έχουν ιχνηλατηθεί, σύμφωνα με το βρετανικό υπουργείο Υγείας.

Ο καθηγητής Βιολογίας, James Naismitn, του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης σημείωσε πως «δεν είναι καλά τα νέα» από τη Νότια Αφρική, αλλά συμβούλευσε να μη δημιουργείται πανικός.

Τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού πιθανώς θα χρειαστούν ανασχεδιασμό φέτος, προκειμένου να παρέχουν αποτελεσματικότερη προστασία έναντι της νέας «νοτιοαφρικανικής» μετάλλαξης Β1351, καθώς φαίνεται ότι η τελευταία μπορεί να «ξεφύγει» από τα αντισώματα που εξουδετερώνουν προηγούμενες παραλλαγές του ιού. Επίσης, όσοι μολύνθηκαν ήδη από τον κορωνοϊό και πέρασαν την Covid-19 ίσως να μην έχουν επαρκή προστασία αντισωμάτων έναντι αυτής της νέας παραλλαγής του ιού SARS-CoV-2.

Ο καθηγητής Ανοσολογίας του Imperial College, Danny Altmann, του Λονδίνου χαρακτήρισε «ενοχλητικά» τα νοτιοαφρικανικά ευρήματα και είπε ότι μπορεί να έχουν επιπτώσεις για τα εμβόλια. Το ερώτημα που τίθεται, ανέφερε, είναι κατά πόσο η νέα μετάλλαξη υποσκάπτει την προστασία των σημερινών εμβολίων και, όπως εκτίμησε, αυτό πράγματι ισχύει για τη νοτιοοαφρικανική παραλλαγή, αλλά πιθανώς όχι για τη βρετανική.

Στη Ν. Αφρική

Στη Νότια Αφρική υπάρχουν ενδείξεις για επαναμολύνσεις με στελέχη της ομάδας 501Y.V2 σε όλη τη χώρα και η ικανότητα του ιού να μολύνει περιοχές με υψηλά επίπεδα προηγούμενης έκθεσης οφείλεται μάλλον στην ικανότητα διαφυγής από την ανοσία που έχει αναπτυχθεί σε προηγούμενα στελέχη του ιού. Αποτελεί ενδιαφέρον ότι τα στελέχη που βρέθηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Βραζιλία φέρουν κάποιες από τις ίδιες μεταλλάξεις στην εξωτερική γλυκοπρωτεΐνη του ιού.

Οι ερευνητικές ομάδες της Νότια Αφρικής θα μελετήσουν την ομάδα 501Y.V2 με ορό από άτομα που συμμετείχαν σε δοκιμές εμβολίων COVID-19 και παρόμοιες μελέτες βρίσκονται σε εξέλιξη σε εργαστήρια ανά την υφήλιο.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα μιας ανεξάρτητης ομάδας, διαπιστώθηκε ότι οι μεταλλάξεις στην περιοχή αλληλεπίδρασης του υποδοχέα της ομάδας 501Y.V2 προκάλεσαν μέτρια μείωση της αποτελεσματικότητας των αντισωμάτων από άτομα που είχαν εμβολιαστεί με τα εμβόλια Pfizer ή Moderna. Παρ’ ότι το εύρημα αυτό είναι σημαντικό, πρέπει να ελεγχθεί και η επίδραση των υπόλοιπων μεταλλάξεων της πρωτεΐνης spike.

Τα δεδομένα από τις τρέχουσες κλινικές μελέτες αλλά και τα αποτελέσματα του εμβολιασμού που διεξάγεται σε πολλές περιοχές πρέπει να είναι σε θέση να διερευνήσουν την αποτελεσματικότητα των εμβολίων έναντι των διαφορετικών στελεχών. Αρκετά εμβόλια είναι σε φάση κλινικών δοκιμών στη Νότια Αφρική και οι ερευνητές θα παρακολουθούν αν τυχόν η μειωμένη δραστικότητά τους οφείλεται στα στελέχη 501Y.V2.

Η βρετανική μετάλλαξη

Ενδιαφέροντα δεδομένα έχουν προκύψει επίσης και για τα στελέχη της ομάδας B.1.1.7., που παρουσιάζουν ταχεία εξάπλωση στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ερευνητές της εταιρείας BioNTech διαπίστωσαν ότι οι μεταλλάξεις στην πρωτεΐνη spike του Β.1.1.7 είχαν μικρή επίδραση στον ορό από 16 άτομα που είχαν εμβολιαστεί με το εμβόλιο της εταιρείας Pfizer. Μια άλλη ερευνητική ομάδα από το Πανεπιστήμιο Cambridge του Ηνωμένου Βασιλείου μελέτησε την επίδραση του ίδιου εμβολίου από ορούς 15 ατόμων που είχαν λάβει την πρώτη δόση του εμβολίου. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι οροί 10 ατόμων ήταν λιγότερο αποτελεσματικοί έναντι του B.1.1.7 σε σύγκριση με άλλα στελέχη του SARS-CoV-2. Εκτιμάται ότι πιθανόν δεν υπάρχει μείωση της αποτελεσματικότητας του εμβολίου άμεσα, αλλά ίσως στο μέλλον όταν τα επίπεδα αντισωμάτων μειώνονται με την πάροδο του χρόνου.