Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΤΕΧΝΕΣ

Η Ελληνική Επανάσταση συγκίνησε πολλούς καλλιτέχνες, σε όλο τον κόσμο, με αποτέλεσμα πίνακες ζωγραφικής να απαθανατίζουν σκηνές των αγωνιστών και των φιλελλήνων, βιβλία να καταγράφουν τα ντοκουμέντα της εποχής, κινηματογραφικές ταινίες να γυρίζονται με θέμα διάφορες μορφές ή γεγονότα του μεγάλου λυτρωτικού αγώνα.

Βιβλίο

Στο θέμα της συγγραφής βιβλίων ο αριθμός είναι μεγάλος. Θα ξεχωρίσουμε όμως τα «Απομνημονεύματα» του Μακρυγιάννη, τα «Απομνημονεύματα» του Κολοκοτρώνη, τα «Απομνημονεύματα» του Φωτάκου, απ’ όπου αντλούμε πολλά στοιχεία κατά την εποχή που διαδραματιζόταν ο αγώνας. Σπουδαίοι συγγραφείς όπως ο Αδαμάντιος Κοραής κατέγραψαν σελίδες της ιστορικής Επανάστασης. Πέρα όμως από αυτά, πολλοί συγγραφείς καταπιάστηκαν μετέπειτα με τις ημέρες του μεγάλου απελευθερωτικού αγώνα, όπως οι Μαντάς, Κρεμμυδάς, Τριανταφυλλόπουλος, Βερέμης, Κολλιόπουλος, Μιχαηλίδης, Κρεμμυδάς, Πετρόπουλος, Καμπούρογλου, Κόκκινος, Περαιβός, Τρικούπης, Κορδάτος, Χέρτσβεργ, κ.ά. Κυκλοφόρησαν επίσης και παιδικά βιβλία με θέμα την Ελληνική Επανάσταση και τους ήρωές της.

«Είμαστε όλοι Έλληνες. Οι νόμοι μας, η λογοτεχνία μας, η θρησκεία μας, οι τέχνες μας έχουν τις ρίζες τους στην Ελλάδα».

(Πέρσι Σέλλεϋ)

Με την Ελληνική Επανάσταση του 1821 ωστόσο ασχολήθηκαν και οι ξένοι, καθώς το φιλελληνικό κίνημα είχε φουντώσει και πολλοί διανοούμενοι του εξωτερικού ήθελαν να σκύψουν πάνω από την Ελλάδα, απαλύνοντας τις πληγές της. Ο Ολιβιέ Βουτιέ, ο François-René de Chateaubriand, ο Claude Denis Raffenel, ο Thomas Gordon, ο George Finlay, ο Johann Ludwig Wilhelm Müller, ο Percy Bysshe Shelley, ο George Gordon Byron, ο Friedrich Schiller κ.ά. Πολλοί ήταν και οι Ρώσοι που ασχολήθηκαν και έγραψαν για την Ελληνική Επανάσταση, με την αρχή να κάνει ο Πούσκιν, και ν’ ακολουθούν οι Θεόδωρος Γκλίνκα,, Παύλος Κατένιν, Νικόλας Γκνιέντιτς, Κοντράτ Ριλέγιεφ, Βίλγκελμ Κιουχελμπέχερ, Βλαδίμηρος Ραγιέφσκι, Αλέξανδρος Οντογιέφσκι, Αλέξανδρος Μπαραντίνσκι, Γ. Μπάτενκωφ, Νικόλαος Γιαζίκωφ, Αλέξανδρος Πολεζάγιεφ, Π. Βιάζεμσκι, Α. Μπεστούζεφ, κ.ά.

Γενικά η Ελληνική Επανάσταση του 1821 κίνησε το παγκόσμιο ενδιαφέρον, όπως εξάλλου έγινε τόσο με την Αμερικανική Επανάσταση όσο και με τη Γαλλική. Ποιήματα, πεζογραφήματα, αναλύσεις, μελέτες, δημοσιεύματα… ων ουκ έστιν αριθμός, δεν φτάνει μια ζωή για να τα μελετήσει κάποιος σε βάθος. Η ουσία είναι ότι υπήρξαν και εξακολουθούν να υπάρχουν, καθώς η παραγωγή τους και με νέες εκδόσεις δεν σταμάτησε ποτέ. Και μπορεί ο καθένας να τα αναζητήσει είτε σε βιβλιοπωλεία, είτε στο διαδίκτυο.

«O Έλλην του 1821» (Γιώργος Φυτάλης, Συλλογή Θανάση και Μαρίνας Μαρτίνου)

Κινηματογράφος

Ο ελληνικός κινηματογράφος ανέδειξε κάποιες κινηματογραφικές ταινίες, από τις οποίες άλλες σημείωσαν επιτυχία και άλλες όχι. Ας τις δούμε με χρονολογική σειρά παραγωγής:

1. Το Χάνι της Γραβιάς και αι τελευταία ημέραι του Οδυσσέως Ανδρούτσου (1928)

Σκηνοθέτης ο Δημήτρης Καμινάκης και πρωταγωνιστές διάφοροι ερασιτέχνες ηθοποιοί της Θεσσαλονίκης: Μαίρη Τσικούδη, Ελένη Καρύκη, Μαρίκα Βύτου, Αντζουλίνα Ποζέλλι, Μιχαήλ Μάσιος, Γ. Σαββόγλου και Σαραβάκος. Το σενάριο βασίστηκε στις αφηγήσεις του φιλέλληνα Εδουάρδου Τρελώνυ (Edward John Trelawny) και αφορούσε στη ζωή και το τραγικό τέλος του Οδυσσέα Ανδρούτσου.

2. Το λάβαρο του ’21 (1929)

Σκηνοθέτης ο Κώστας Λελούδας. Πρωταγωνιστές η σύζυγός του Λέα Λελούδα και ο Μάνος Κατράκης σε πρώτη κινηματογραφική εμφάνιση. Έπαιζαν, επίσης, ο Δημήτρης Μπατής, ο Γιώργος Μούγιος, ο Νίκος Γεωργαλάς, ο Παύλος Καταπόδης, ο Λ. Δαδιανός, ο Παναγιώτης Παπαδόπουλος και ο Μπουλάνος.

3. Εξόρμησις (1945)

Σκηνοθέτης ο Γιάννης Χριστοδούλου σε σενάριο Γιώργου Τζαβέλλα. Πρόκειται για μια σύντομη αναπαράσταση της ελληνικής ιστορίας από το 1821 μέχρι το 1944, με πρωταγωνιστή τον Κώστα Μπαλαδήμα.

4. Ο Γενίτσαρος (1953)

Ο Μιχάλης Νικολινάκος (Μισέλ Νικόλ) είναι ο γενίτσαρος της ταινίας, στη δεύτερη κινηματογραφική του εμφάνιση. Σκηνοθέτης ο Κώστας Δρίτσας και συνθέτης ο Αργύρης Κουνάδης.

5. Ζάλογγο το κάστρο της Λευτεριάς (1959)

Ο Στέλιος Τατασόπουλος γύρισε αυτήν την ταινία με θέμα τους Σουλιώτες και τις Σουλιώτισσες στο Ζάλογγο, σε μουσική Μάνου Χατζιδάκι.

6. Η λίμνη των στεναγμών (1959)

Σε σενάριο εμπνευσμένο από το ποίημα του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη «Κυρά Φροσύνη». Σκηνοθέτης ο Γρηγόρης Γρηγορίου και συνθέτης ο Τάκης Μωράκης. Πρωταγωνιστούν η Ειρήνη Παπά, ο Ανδρέας Μπάρκουλης, ο Τζαβαλάς Καρούσος και η Μιράντα Κουνελάκη.

7. Μπουμπουλίνα (1959)

Σκηνοθέτης ο Κώστας Ανδρίτσος σε σενάριο του Νέστορα Μάτσα και του Κώστα Ασημακόπουλο. Παίζουν η Ειρήνη Παπά, ο Ανδρέας Μπάρκουλης και ο Λευτέρης Βουρνάς.

8. Ο Αλή πασάς και η κυρά Φροσύνη (1959)

Σκηνοθέτης ο Στέφανος Στρατηγός. Παίζουν ο Μιχάλης Νικολινάκος, ο Διονύσης Παπαγιαννόπουλος και η Γκέλυ Μαυροπούλου.

9. Ο Τσακιτζής (1960)

Σκηνοθέτης ο Κώστας Ανδρίτσος σε σενάριο Νίκου Φώσκολου. Παίζουν ο Ανδρέας Μπάρκουλης, η Γκέλυ Μαυροπούλου και ο Στέφανος Στρατηγός.

10. Τα σαράντα παλληκάρια (1961)

Σκηνοθέτης ο Γιώργος Πετρίδης. Παίζουν ο Ανδρέας Ντούζος, ο Κώστας Καζάκος και ο Κώστας Ρηγόπουλος.

11. Οι υπερήφανοι (1962)

Σκηνοθεσία-σενάριο του Ανδρέα Λαμπρινού. Παίζουν ο Γιάννης Βόγλης και η Αλεξάνδρα Λαδικού.

12. Σταυραετοί (1963)

Σκηνοθέτης ο Παναγιώτης Κωνσταντίνου σε σενάριο Νίκου Φώσκολου. Πρωταγωνιστούν η Μάρθα Βούρτση, ο Ανδρέας Ζησιμάτος, ο Γιώργος Καμπανέλλης και ο Γιάννης Βόγλης.

13. Ενωμένοι στη ζωή και στο θάνατο (1964)

Σκηνοθεσία του Ηλία Μαχαίρα, βασισμένη στο θεατρικό έργο του Σπυρίδωνος Περεσιάδη «Εσμέ, Η Τουρκοπούλα». Παίζουν ο Ανδρέας Μπάρκουλης και η Μάρλεν Παπούλια.

14. Η έξοδος του Μεσολογγίου (1965)

Σκηνοθεσία του Δημήτρη Δούκα. Παίζουν ο Μάνος Κατράκης, η Δάφνη Σκούρα, ο Τζαβαλάς Καρούσος και η Ίλυα Λιβυκού.

15. Καλάβρυτα 1821 (1970)

Και αυτή η ταινία βασίστηκε στο θεατρικό έργο του Σπυρίδωνος Περεσιάδη «Εσμέ, Η Τουρκοπούλα». Παίζουν η Άννα Ιασωνίδου, ο Παύλος Λιάρος και ο Σπύρος Παππάς.

https://www.eltube.gr/watch.php?vid=3ef6c7570

16. Ο Αστραπόγιαννος (1970)

Σκηνοθέτης ο Νίκος Τζήμας, σενάριο ο Πέτρος Μακεδών, σε μουσική του Μίμη Πλέσσα. Με τους Νίκο Κούρκουλο, Λαυρέντη Διανέλλο, Νίκη Τριανταφυλλίδη, Ελένη Ζαφειρίου, Νίκο Γαλανό κ.ά.

17. Μαντώ Μαυρογένους (1971)

Σκηνοθεσία Κώστα Καραγιάννη, σενάριο Κώστα Καραγιάννη και Νίκου Καμπάνη. Πρωταγωνιστούν οι Τζένη Καρέζη, ο Πέτρο Φυσσούν, ο Άλκης Γιαννακάς, Λαυρέντης Διανέλλος, Σταύρος Ξενίδης κ.ά.

18. Παπαφλέσσας (1971)

Σκηνοθεσία Ερρίκου Ανδρέου, σκηνογράφος ο Διονύσης Φωτόπουλος σε σενάριο Πάνου Κοντέλη. Παίζουν οι Δημήτρης Παπαμιχαήλ, Κάτια Δανδουλάκη, Στέφανος Στρατηγός, Αλέκος Αλεξανδράκης κ.ά.

19. Ελευθερία ή θάνατος (1972)

Σκηνοθεσία και σενάριο Πάρις Χατζηκυριάκος, σε διασκευή του ποιήματος του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη «Αστραπόγιαννος» (εναλλακτικός τίτλος της ταινίας «Λαμπέτης ο γιος του Αστραπόγιαννου»). Παίζουν ο Κυριάκος Δανίκας, ο Γιώργος Τζώρτζης, Νικητοπούλου Τζένη κ.ά.

20. Σουλιώτες (1972)

Σκηνοθέτης ο Δημήτρης Παπακωνσταντής, παραγωγός ο Τζέιμς Πάρις, σενάριο ο Πάνος Κοντέλης. Πρωταγωνιστούν οι Χρήστος Πολίτης, Κάτια Δανδουλάκη, Λαυρέντης Διανέλλος, Αλέκα Κατσέλη, Στέφανος Στρατηγός κ.ά.

21. Η δίκη των δικαστών (1974)

Σκηνοθεσία και σενάριο ο Πάνος Γλυκοφρύδης, με συνθέτη τον Χρήστο Λεοντή. Πρωταγωνιστούν Νίκος Κούρκουλος, Μάνος Κατράκης, Δημήτρης Μυράτ, κ.ά.

22. Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι (2012)

Σκηνοθεσία και σενάριο Γιάννης Σμαραγδής. Παίζουν οι Σεμπάστιαν Κοχ, Χουάν Ντιέγκο Μπότο, Εβγκένι Στίτσκιν, Μαρίσσα Τριανταφυλίδου, Κατρίν Ντενέβ, Τζον Κλιζ, Άκης Σακελλαρίου, Λάκης Λαζόπουλος.

23. Έξοδος 1826 (2017)

Σκηνοθεσία και σενάριο ο Βασίλης Τσικάρας. Παίζουν οι Λεωνίδας Κακούρης, Δημήτρης Παπαδόπουλος, Μαρία Ανδρούτσου.

24. Πολιορκία (2019)

Σκηνοθεσία και σενάριο ο Βασίλης Τσικάρας. Παίζουν οι Νταίζη Σεμπεκοπούλου, Δημήτρης Παπαδόπουλος, Λευτέρης Δημηρόπουλος.

25. Cliffs of Freedom (2019)

Σκηνοθεσία ο Van Ling. Παίζουν οι Christopher Plummer, Billy Zane, Costas Mandylor, Simon Kassianides κ.ά.

«Η Ελλάς ευγνωμονούσα» (Θεόδωρος Βρυζάκης)

Ζωγραφική

Η ζωγραφική είναι μια τέχνη που αναδεικνύει κάθε στιγμή του πολιτισμού αλλά και ιδεών σε έναν τόπο, ελκύοντας όμως δημιουργούς απ’ όλο τον κόσμο. Ένα τόσο σοβαρό γεγονός όπως ήταν η Ελληνική Επανάσταση του 1821 δεν άφησε ασυγκίνητους τους εκπροσώπους αυτής της Τέχνης. Πίνακες ζωγραφικής κατέκλυσαν τον κόσμο, όπου γης, τόσο μεγάλη η ανταπόκριση, τόσο και το ενδιαφέρον, με αποτέλεσμα σπουδαίοι ζωγράφοι να αποτυπώνουν στα έργα τους τη λαχτάρα των Ελλήνων για τη λευτεριά τους, μετά από 400 χρόνια σκλαβιάς. «Η ιστορία ημών θέλει γραφή. Θέλετε την γράψει και την εμψυχώσει διά των εικόνων σας. Οι ήρωές μας αποθνήσκουν και ματαίως οι απόγονοί μας θέλουν ζητεί επιπνοίας ηρωισμού και φιλοπατρίας εις το ήθος των…». Με αυτές τις φράσεις ο Ιωάννης Κωλέττης παρότρυνε τους ζωγράφους της εποχής του «καταγράψουν» στους πίνακες στιγμές της Ελληνικής Επανάστασης. Πρόκειται για την «ιστορική ζωγραφική», όπως την είχε ονομάσει πολύ νωρίτερα ο Λεόν Μπατίστα Αλμπέρτι, στην πραγματεία του «Περί ζωγραφικής» το 1435.

Σε αυτήν την «ιστορική ζωγραφική» στρατεύτηκαν και Έλληνες ζωγράφοι, οι οποίοι με τα έργα τους μετέδωσαν σε όλο τον Δυτικό κόσμο μηνύματα και στιγμές της Επανάστασης του 1821. Ανάμεσά τους οι αδελφοί Γεώργιος Μαργαρίτης, με το γνωστό έργο του «Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης ορμά έφιππος προς την Ακρόπολη», αλλά και ο αδελφός του Φίλιππος Μαργαρίτης με τα έργα του «Ο καπετάν-Γκούρας», «Γυναίκα από τα Ψαρά» κ.ά., ο Θεόφιλος με τα έργα του «Αθανάσιος Διάκος», «Ο θάνατος του Μπότσαρη» κ.ά., ο Παναγιώτης Ζωγράφος με τα έργα του «Πόλεμος των Βασιλικών», «Πόλεμος της Τριπολιτζάς», «Μάχη και πρώτη πολιορκία των Αθηνών» και «Η πολιορκία των Αθηνών από τον Κιουταχή» κ.ά., ο Θεόδωρος Βρυζάκης με τα έργα του «Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της Επανάστασης», «Η έξοδος του Μεσολογγίου», «Αποχαιρετισμός στο Σούνιο», «Προσωπογραφία Αναγνωστόπουλου», «Στα στενά των Δερβενακίων», «Δυο πολεμιστές», «Η Ελλάς ευγνωμονούσα».

Επίσης ο Νικηφόρος Λύτρας με τα έργα του «Η πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη», «Το ψαριανό μοιρολόι» κ.ά., ο Νικόλαος Γύζης με τα έργα του «Κρυφό σχολειό», «Τα αρραβωνιάσματα» – αν και σήμερα η ιστορική αλήθεια αυτών των έργων του αμφισβητείται.

«Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» (Ευγένιος Ντελακρουά)

Πλούσια η συλλογή Ελλήνων ζωγράφων με θέμα τους την Ελληνική Επανάσταση, αλλά δεν είναι λιγότεροι οι ξένοι καλλιτέχνες της «ιστορικής ζωγραφικής» που αποτύπωσαν στον καμβά τους στιγμές από τη δόξα της Επανάστασης του 1821. Ανάμεσά τους βρίσκουμε τον Γάλλο φιλέλληνα Louis Dupré με προσωπογραφίες των αγωνιστών, όπως «Νικολάκης Μητρόπουλος», «Δημήτριος Μαυρομιχάλης», «Ο Φώτο Πίκος από το Σούλι» κ.ά. Με προσωπογραφίες ασχολήθηκε και ο ο Δανός ζωγράφος Adam Fiedel, που έζησε στην Ελλάδα από το 1821 μέχρι το 1824, με έργα του όπως «Θεόδωρος Κολοκοτρώνης», «Ανδρέας Μιαούλης», «Μαντώ Μαυρογένους», «Μπουμπουλίνα», κ.ά.

Τον πίνακα «Έλληνες με καριοφύλια» υπογράφει ο L. Muller, ενώ ο Γάλλος Ary Scheffer τις «Σουλιώτισσες Γυναίκες».

«Σουλιώτισσες Γυναίκες» (Ary Scheffer)

Πίνακες ζωγραφικής άφησαν επίσης οι επίσης οι ζωγράφοι Peter Von Hess, François-Émile de Lansac, Auguste Vinchon, Louis Garneray, Ludovico Lipparini, ο Γερμανός αξιωματικός του στρατού Karl Krazeisen –ο οποίος αν και ερασιτέχνης ζωγράφος έφτιαξε πολλές προσωπογραφίες όπως του Μακρυγιάννη– και πολλοί άλλοι.

Ο Γάλλος ρομαντικός ζωγράφος Ευγένιος Ντελακρουά ασχολήθηκε με τη Γαλλική Επανάσταση του 1789, και την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Είναι ο πλέον αποδοτικότερος στην «ιστορική ζωγραφική» και πολλά από τα έργα του βρίσκονται σε ξένα μουσεία, όπως «Η σφαγή της Χίου» (Λούβρο), «Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» (Μπορντώ), «Η μάχη του Γκιαούρη και του Χασάν» (Art Institute of Chicago), κ.ά. Ο θάνατός του σημάδεψε και το τέλος της «ιστορικής ζωγραφικής».

«Η Σφαγή της Χίου» (Ευγένιος Ντελακρουά)

Γλυπτική

Η Γλυπτική ως τέχνη των Εικαστικών κατά κύριο λόγο ασχολήθηκε αργότερα με την Επανάσταση του 1821, καθώς μουσεία αλλά και πλατείες μικρότερων και μεγαλύτερων πόλεων αλλά και πανεπιστημιακά ιδρύματα φιλοξένησαν αγάλματα και ανδριάντες των ηρώων της Ελληνικής Επανάστασης.