ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ: Ο ΟΡΚΟΣ, Η ΜΥΗΣΗ, Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ

Η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας

Η Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε το 1814 -κατά πάσα πιθανότητα τη 14η Σεπτεμβρίου- στην Οδησσό από τρεις Έλληνες. Ο πρώτος από τους ιδρυτές υπήρξε ο Νικόλαος Σκουφάς από την Άρτα. Ο δεύτερος ήταν ο Εμμανουήλ Ξάνθος από την Πάτμο, και ο τρίτος ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Γιάννενα. Και οι τρεις ήταν μικρέμποροι ή κατά καιρούς γραμματείς εμπόρων. Καίριο ρόλο στην ίδρυση της Εταιρείας θεωρείται ότι διαδραμάτισε και ένα τέταρτο πρόσωπο, ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος.

Οι ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας, μέλη της ελληνικής διασποράς, αν και ζούσαν σε μια πόλη μακριά από την Ελλάδα, αφιέρωσαν τον χρόνο τους και αψήφησαν κάθε προσωπικό κίνδυνο, εργαζόμενοι για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Οι άνδρες, επηρεασμένοι από τις επαναστατικές ιδέες του κινήματος του Διαφωτισμού, αποφάσισαν τη σύσταση μιας μυστικής οργάνωσης, με το όνομα Φιλική Εταιρία, που έμελλε να παίξει σημαντικότατο ρόλο στην εξέγερση των Ελλήνων κατά του οθωμανικού ζυγού.

Ο σκοπός της ίδρυσής της

Σκοπός της Φιλικής Εταιρείας ήταν η γενική επανάσταση των Ελλήνων για την «ανέγερσιν και απελευθέρωσιν του Ελληνικού Έθνους και της Πατρίδoς μας», όπως μας πληροφορεί ο ίδιος ο Ξάνθος. Και αναφέρει στα «Aπομνημονεύματά» του: ...δια να ενεργήσωσι μόνοι των ό,τι ματαίως από πολλού χρόνου ήλπιζον από την φιλανθρωπίαν των χριστιανών βασιλέων».

Η πορεία ανάπτυξης της Φιλικής Εταιρείας

Η ανάπτυξη της Φιλικής Εταιρίας κατά το διάστημα 1814-1816 απαριθμούσε 20 άτομα, αλλά στη συνέχεια η εξέλιξή της υπήρξε εντυπωσιακή. Έως τα μέσα του 1817 αναπτύσσεται κυρίως μεταξύ των Ελλήνων της Ρωσίας και της Μολδοβλαχίας, αλλά και πάλι τα μέλη της δεν υπερβαίνουν τα 30.

Οι ιδρυτές της, για να προσελκύσουν έναν μεγαλύτερο αριθμό μελών, άφηναν εντέχνως να εννοηθεί ότι τόσο ο Ιωάννης Καποδίστριας, δεύτερος υπουργός εξωτερικών της Ρωσίας (μαζί με τον Καρλ Νέσελροντ), όσο και ο ίδιος ο τσάρος Αλέξανδρος Α’ ήταν μέλη της Αόρατης ή Ανώτατης Αρχής της Εταιρείας, που καθοδηγούσε τα μέλη των κατώτερων βαθμών

Έτσι από το 1818 σημειώνονται αθρόες μυήσεις. Κατά το 1820 εξαπλώνεται σε όλες σχεδόν τις περιοχές της Ελλάδας και τις περισσότερες ελληνικές παροικίες του εξωτερικού. Χιλιάδες υπολογίζονται οι μυημένοι, μολονότι είναι γνωστά μόνο 1.096 ονόματα. Τους πρώτους μήνες του 1821 τα μέλη της αριθμούν δεκάδες χιλιάδες. Η οργάνωση είχε υπερβεί τα ίδια της τα όρια.

Η Φιλική Εταιρεία φρόντιζε και για την συγκέντρωση χρημάτων, με τα οποία αγόραζε όπλα και άλλου είδους πολεμικό υλικό, και εξόπλιζε καράβια με κανόνια και πληρώματα. Όμως πάνω από όλα φρόντιζε για τη μύηση όσο το δυνατόν περισσοτέρων Ελλήνων για την εθνική εξέγερση.

Η διαδικασία της μύησης

Η διαδικασία της μύησης ήταν περίπλοκη, και οι υποψήφιοι έπρεπε να περάσουν από πολλά στάδια για να στρατολογηθούν. Η μύηση ξεκινούσε με τους συστημένους ως πρώτη βαθμίδα, και για να περάσουν στην επόμενη αυτή των «ιερέων» ακολουθούσαν ένα συγκεκριμένο πρωτόκολλο. Καταρχήν υπήρχε λεπτομερής παρακολούθηση του χαρακτήρα τους, τα ιδανικά, ο πόθος για την ελεύθερη πατρίδα, για να διαπιστωθεί πόσο έκαιγε μέσα τους η φλόγα για ελευθερία, και να κριθεί ο βαθμός αφοσίωσης.

Όποιος περνούσε αυτήν τη διαδικασία, και κρινόταν κατάλληλος για να πάρει τον βαθμό του ιερέα, τον αναλάμβανε ο μυητής. Στην αρχή διεξαγόταν ένας σημαντικός διάλογος ανάμεσά τους, κατά τη διάρκεια του οποίου ο μυητής του έθετε καίριες ερωτήσεις για τη σχέση του με τη Φιλική Εταιρεία, για το ότι μπορούσε να χάσει και τη ζωή του για τα ιδεώδη της, για το πόσο αισθανόταν έτοιμος και ικανός να προχωρήσει. Εάν οι απαντήσεις ήταν ικανοποιητικές, του ανακοίνωνε ότι επρόκειτο να περάσει στη βαθμίδα των Ιερέων και χώριζαν για να ξανασυναντηθούν την επόμενη νύχτα.

Ο υποψήφιος έφερνε ένα μικρό κίτρινο κερί που του είχε ζητηθεί από πριν και πήγαιναν σ' ένα ασφαλές σπίτι. Εκεί ο μυητής έπαιρνε ένα εικόνισμα και το έστηνε στο τραπέζι. Μπροστά από το εικόνισμα άναβαν το κερί. Μέσα στην επιβλητική ατμόσφαιρα του μισοσκόταδου ο μυητής τον ρωτούσε με επισημότητα για τελευταία φορά:

«Μήπως δεν στοχάζεσαι τον εαυτόν σου εις αρκετήν δύναμην; Έχεις ακόμη καιρό να παραιτηθείς... Από τον δεσμόν όπου εμβαίνεις μόνον o θάνατος θα ημπορεί να σε λυτρώσει! Σε ολίγoν κάθε μεταμέλειά σου θα είναι ασυγχώρητος!»

«Το εστοχάστηκα και στέργω», έπρεπε να είναι η απάντηση που αναμενόταν από τον υποψήφιο και εάν την έδινε, τότε συνεχιζόταν η μυητική διαδικασία.

Ο όρκος των μυημένων

Αμέσως μετά ο μυητής έπαιρνε το κερί και το έδινε στον υποψήφιο που το κρατούσε με το αριστερό χέρι, ενώ γονάτιζαν και οι δύο, έκαναν τον σταυρό τους και ασπάζονταν την εικόνα. Σε αυτήν τη θέση ο μυητής διάβαζε το «τον μεγάλο όρκο" και ο μυούμενος τον επαναλάμβανε με κάθε σεβασμό της ιερής εκείνης στιγμής.

«Ορκίζομαι ενώπιον του αληθινού Θεού, ότι θέλω είμαι επί ζωής μου πιστός εις την Εταιρείαν κατά πάντα. Να φανερώσω το παραμικρόν από τα σημεία και τους λόγους της, μήτε να σταθώ κατ΄ουδένα λόγον ή αφορμή του να καταλάβωσι άλλοι ποτέ, ότι γνωρίζω τι περί τούτων, μήτε εις συγγενείς μου, μήτε εις πνευματικόν ή φίλον μου.

Ορκίζομαι ότι εις το εξής δεν θέλω έμβει εις καμμίαν εταιρείαν, οποία και αν είναι, μήτε εις κανέναν δεσμόν υποχρεωτικόν. Και μάλιστα, οποιονδήποτε δεσμόν αν είχα, και τον πλέον αδιάφορον ως προς την Εταιρείαν, θέλω τον νομίζει ως ουδέν.

Ορκίζομαι ότι θέλω τρέφει εις την καρδίαν μου αδιάλλακτον μίσος εναντίον των τυράννων της πατρίδος μου, των οπαδών και των ομοφρόνων με τούτους, θέλω ενεργεί κατά πάντα τρόπον προς βλάβην και αυτόν τον παντελή όλεθρόν των, όταν η περίστασις το συγχωρήσει.

Ορκίζομαι να μη μεταχειριστώ ποτέ βίαν δια να αναγνωρισθώ με κανένα συνάδελφον, προσέχων εξ εναντίας με την μεγαλυτέραν επιμέλειαν να μην λανθασθώ κατά τούτο, γενόμενος αίτιος ακολούθου τινός συμβάντος, με κανένα συνάδελφον.

Ορκίζομαι να συντρέχω, όπου εύρω τινά συνάδελφον, με όλην την δύναμιν και την κατάστασίν μου. Να προσφέρω εις αυτόν σέβας και υπακοήν, αν είναι μεγαλύτερος εις τον βαθμόν και αν έτυχε πρότερον εχθρός μου, τόσον περισσότερον να τον αγαπώ και να τον συντρέχω, καθ΄όσον η έχθρα μου ήθελεν είναι μεγαλυτέρα.

Ορκίζομαι ότι καθώς εγώ παρεδέχθην εις Εταιρείαν, να δέχομαι παρομοίως άλλον αδελφόν, μεταχειριζόμενος πάντα τρόπον και όλην την κανονιζομένην άργητα, εωσού τον γνωρίσω Έλληνα αληθή, θερμόν υπερασπιστήν της πατρίδος, άνθρωπον ενάρετον και άξιον όχι μόνον να φυλάττη το μυστικόν, αλλά να κατηχήση και άλλον ορθού φρονήματος.

Ορκίζομαι να μην ωφελώμαι κατ΄ουδένα τρόπον από τα χρήματα της Εταιρείας, θεωρών αυτά ως ιερό πράγμα και ενέχυρον ανήκον εις όλον το Έθνος μου. Να προφυλάττωμαι παρομοίως και εις τα λαμβανόμενα εσφραγισμένα γράμματα.

Ορκίζομαι να μην ερωτώ κανένα των Φιλικών με περιέργειαν, δια να μάθω οποίος τον εδέχθη εις την Εταιρείαν. Κατά τούτο δε μήτε εγώ να φανερώσω, ή να δώσω αφορμήν εις τούτον να καταλάβη, ποίος με παρεδέχθη. Να αποκρίνομαι μάλιστα άγνοιαν, αν γνωρίζω το σημείον εις το εφοδιαστικόν τινός.

Ορκίζομαι να προσέχω πάντοτε εις την διαγωγήν μου, να είμαι ενάρετος. Να ευλαβώμαι την θρησκείαν μου, χωρίς να καταφρονώ τας ξένας. Να δίδω πάντοτε το καλόν παράδειγμα. Να συμβουλεύω και να συντρέχω τον ασθενή, τον δυστυχή και τον αδύνατον. Να σέβομαι την διοίκησιν, τα έθιμα, τα κριτήρια και τους διοικητάς του τόπου, εις τον οποίον διατριβώ.

Τέλος πάντων ορκίζομαι εις Σε, ω ιερά πλην τρισάθλια Πατρίς ! Ορκίζομαι εις τας πολυχρονίους βασάνους Σου. Ορκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν και χύνουν τα ταλαίπωρα τέκνα Σου, εις τα ίδια μου δάκρυα, χυνόμενα κατά ταύτην την στιγμήν, και εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου ότι αφιερώνομαι όλως εις Σε. Εις το εξής συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου. Το όνομά σου ο οδηγός των πράξεών μου, και η ευτυχία Σου η ανταμοιβή των κόπων μου. Η θεία δικαιοσύνη ας εξαντλήσει επάνω εις την κεφαλήν μου όλους τους κεραυνούς της, το όνομά μου να είναι εις αποστροφήν, και το υποκείμενόν μου το αντικείμενον της κατάρας και του αναθέματος των Ομογενών μου, αν ίσως λησμονήσω εις μίαν στιγμήν τας δυστυχίας των και δεν εκπληρώσω το χρέος μου. Τέλος ο θάνατός μου ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου, δια να μη λησμονώ την αγνότητα της Εταιρείας με την συμμετοχήν μου».

Με το πέρας του όρκου ο μυητής ακουμπούσε το δεξί του χέρι στον ώμο του μυούμενου και δήλωνε με κάθε επισημότητα:

«Ενώπιον του αοράτου και πανταχού παρόντος αληθινού Θεού,. του καθ' αυτό δικαίου, του εκδικούντος την παράβασιν και παιδεύοντος την κακίαν, καθιερώνω κατά τους κανόνας της Φιλικής Εταιρείας τον (ονοματεπώνυμο) εκ πατρίδος (τόπος καταγωγής), ετών (ηλικία) και επαγγέλματος (τάδε) και δέχομαι τούτον ιερέα, καθώς εδέχθην τούτον εις την Εταιρείαν των Φιλικών».

Η άρνηση του Καποδίστρια και η συμμετοχή του Υψηλάντη

Αργότερα οι ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας αποφάσισαν να μεταφέρουν τη βάση της από την Οδησσό στην Κωνσταντινούπολη, πρωτεύουσα τότε της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αυτή υπήρξε μια ζυγισμένη απόφαση που έμελλε να παίξει καθοριστικό ρόλο μετέπειτα. Συν τοις άλλοις, στην Κωνσταντινούπολη υπήρχε μια μεγάλη και ακμάζουσα ελληνική παροικία, αλλά αποτελούσε και σημαντικό πέρασμα, εμπόρων και ναυτικών, άρα είχαν την ευκαιρία, να «κοινωνήσουν», να μυήσουν στο όραμα αυτό περισσότερους Έλληνες.

Στην Κωνσταντινούπολη ζούσε τότε και ο μεγαλέμπορος Παναγιώτης Σέκερης, που υπήρξε θείο δώρο, καθώς μετά τη μύηση στήριξε οικονομικά την Εταιρεία στα κρίσιμα χρόνια της ύπαρξής της, βάζοντας πολύ σημαντικό λίθο για να κατακτήσουν οι αγωνιζόμενοι Έλληνες το όραμά τους.

Προκειμένου οι ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας να μυήσουν περισσότερους συμπατριώτες τους στον αγώνα για ελευθερία, απευθύνθηκαν στον Ιωάννη Καποδίστρια, τότε Υπουργό Εξωτερικών της Ρωσίας, με τον Εμμανουήλ Ξάνθο να κάνει δύο μυστικές συναντήσεις μαζί του στην Αγία Πετρούπολη.

Ο Ιωάννης Καποδίστριας δεν απάντησε θετικά στην τιμητική πρόταση, καθώς θεωρούσε -κυρίως- πως κάθε άμεση εμπλοκή του στο επαναστατικό εγχείρημα θα οδηγούσε αναπόφευκτα στην κατάπνιξη της εθνικής εξέγερσης από τα υπόλοιπα μέλη της Ιερής Συμμαχίας, πλην της Ρωσίας.

Τελικά, η ηγεσία ανατέθηκε στον Αλέξανδρο Yψηλάντη, 28 ετών τότε, ανώτερο αξιωματικό του ρωσικού στρατού. Ο Αλ. Υψηλάντης, γόνος διάσημης ελληνικής οικογένειας, δέχθηκε την προσφορά και ανέλαβε τη μεγάλη ευθύνη προς το έθνος, στις 12 Απριλίου 1820.