Ερνέστος Τσίλλερ: Ο αρχιτέκτονας που στόλισε την Αθήνα

Έφερε πρώτος στην Ελλάδα τον τεχνητό εξαερισμό και την κεντρική θέρμανση. Μεταμόρφωσε την Αθήνα του 19ου αιώνα από χωριό σε ευρωπαϊκή πόλη, προσδίδοντάς της την αρχιτεκτονική ταυτότητα και αισθητική που η πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους χρειαζόταν και συνδέοντάς την με το αρχαίο παρελθόν της. Αντικατέστησε τα παντζούρια με ρολά στα μαγαζιά της Αθήνας και κόσμησε τα κτίρια του με χυτοσιδηρά κιγκλιδώματα με σχέδια εμπνευσμένα από τη μυθολογία. Ο Ερνέστος Τσίλλερ είναι ο πρώτος αρχιτέκτονας που χρησιμοποίησε σιδηρά υποστυλώματα στην οικοδομή.

Γνωρίζατε ότι ήρθε στην Ελλάδα σε ηλικία 24 ετών ώστε να επιβλέψει την ανέγερση της Ακαδημίας (σε σχέδια του Δανού εργοδότη του Θεόφιλου Χάνσεν); Μάλιστα, πολύ γρήγορα κατάφερε να μπει στα αθηναϊκά σαλόνια και να γίνει ο αγαπημένος αρχιτέκτονας της αστικής τάξης. Με την υποστήριξή της, κατόρθωσε να δημιουργήσει έργα ανάλογης ποιότητας με εκείνα που χτίζονταν στην Βιέννη και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η εύνοια του βασιλιά και η ανάθεση σε αυτόν της μελέτης των θερινών ανακτόρων στο Τατόι, στους Πεταλιούς και αργότερα του ανακτόρου του Διαδόχου προσελκύει όπως είναι φυσικό πλήθος μεγαλοαστών που του αναθέτουν τα μέγαρά τους ή τις εξοχικές τους επαύλεις.

Το 1872 διορίστηκε καθηγητής του Πολυτεχνείου, απ' όπου όμως απολύθηκε, το 1883, λόγω της άρνησής του να συγκαλύψει τις οικονομικές καταχρήσεις που καθυστερούσαν την ανέγερσή του Ζαππείου.[14] Το 1884 διορίστηκε διευθυντής Δημοσίων Έργων.

Λίγο γνωστό είναι ότι ο διαπρεπής Γερμανός ασχολήθηκε εντατικά με την αρχαιολογία. Ανακάλυψε πρώτος την ακριβή θέση του Παναθηναϊκού Σταδίου, ενώ την περίοδο 1864 - 1869 πραγματοποίησε ανασκαφές στο στάδιο, την έκταση του οποίου είχε αγοράσει (!) για τον συγκεκριμένο σκοπό. Πραγματοποίησε επίσης αρχαιολογικές έρευνες για την ανεύρεση της Τροίας καθώς και αρκετές μελέτες για τα υδατοφράγματα Αττικής, το Θέατρο του Διονύσου, την αρχιτεκτονική δομή του Παρθενώνα κ.α. Σχεδίασε τα λείψανα των αετωμάτων και είναι από τους πρώτους που κατέγραψαν την πολυχρωμία στα αγάλματα και στα αρχιτεκτονικά μέλη του Θησείου, του Ερεχθείου, του Ναού της Αφαίας, στην Αίγινα και αλλού.

Ποιος ήταν και πώς ξεκίνησε;

Ο δαιμόνιος αρχιτέκτονας γεννιέται στις 22 Ιουνίου 1837 στο Oberloessnitz της Σαξωνίας. Ο πατέρας του ήταν εργολάβος και είχε άλλα εννέα αδέρφια. Τρεις αδελφοί ακόμα ακολούθησαν το επάγγελμα του αρχιτέκτονα. Το 1855 γίνεται δεκτός στην Βασιλική Σχολή της Αρχιτεκτονικής του Πολυτεχνείου της Δρέσδης και αποφοιτά από εκεί το 1858. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του εργάζεται για ένα διάστημα στη Βιέννη στο γραφείο του Δανού αρχιτέκτονα Θεόφιλου Χάνσεν. Η γνωριμία μαζί του θα καθορίσει την καριέρα του. Το 1861 ξεκίνησε τετραετές ταξίδι στις ιταλικές πόλεις Βερόνα, Ρώμη, Βενετία, Πομπηία, η αισθητική των οποίων, φυσικά, τον καθόρισε. Το 1864 εγκαταστάθηκε πάλι στη Βιέννη, όπου και εργάστηκε για μια τετραετία στο γραφείο του Χάνσεν.

Από το 1861, ο Τσίλλερ είχε φθάσει στην Αθήνα ως εκπρόσωπος του Χάνσεν, για να αναλάβει την επίβλεψη της κατασκευής της Ακαδημίας Αθηνών.
Παντρεύεται την Ελληνίδα πιανίστα Σοφία Δούδου με την οποία κάνει πέντε παιδιά. Παραμένει στη χώρα μέχρι τον θάνατό του, το Νοέμβριο του 1923. (Το μνήμα του βρίσκεται στο πρώτο νεκροταφείο Αθηνών.)
Στα πρώτα χρόνια της παραμονής του στη χώρα, ο νεαρός αρχιτέκτονας περιοδεύει την Ελλάδα για να γνωρίσει τους αρχαιολογικούς της θησαυρούς. Μετά την έξωση του Όθωνα, τα έργα στην Ακαδημία διακόπτονται και ο Τσίλερ θα επιστρέψει για ένα μικρό διάστημα στη Βιέννη.
Το 1868 επανέρχεται στην Ελλάδα και το 1872 διορίζεται καθηγητής στο Σχολείο των Τεχνών, τον πρόδρομο του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Οι παραγγελίες από μεγαλοαστούς για κύριες ή εξοχικές κατοικίες διαδέχονται η μια την άλλη. Ο Τσίλερ έχει πια καθιερωθεί! Παράλληλα, σχεδιάζει σειρά δημοσίων και δημοτικών κτιρίων και ναών.
Ίσως δε γνωρίζετε το Εθνικό (Βασιλικό) Θέατρο της Αθήνας, το Μουσείο της Ολυμπίας, το Χημείο, η Αγορά του Πύργου, το ναό του Αγίου Λουκά Πατησίων, το Ναό της Φανερωμένης στο Αίγιο… Μάθετε ότι ήταν ο Τσίλερ που τα σχεδίασε. Μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει ακόμα δυνατή η πλήρης καταλογογράφηση του συνόλου του έργου του, τόσο μεγάλο είναι αυτό.

Η οικία του σπουδαίου αρχιτέκτονα διατηρείται ακόμα και σήμερα στην οδό Μαυρομιχάλη (μεταξύ Ακαδημίας και Σόλωνος), ενώ διατηρούσε και εξοχική κατοικία στην οδό Πεσμαζόγλου 12 στην Κηφισιά. Στην Εθνική Πινακοθήκη φυλάσσεται το αρχείο Τσίλερ, το οποίο αγοράστηκε το 1961 από τον Μαρίνο Καλλιγά και διαθέτει γύρω 400 σχέδια καθώς διάφορα άλλα τεκμήρια από τη ζωή του.

Η συμβολή του στη νεοελληνική αρχιτεκτονική

Ανεξάρτητα όμως από το πλήθος των κτιρίων που μελέτησε, τα οποία πρέπει να ξεπερνούν τα 600, ο Τσίλλερ αποτελεί για τη νεοελληνική αρχιτεκτονική ένα ιδιαίτερα σημαντικό κεφάλαιο. Το αρχιτεκτονικό του έργο, που εκτείνεται χρονικά στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου, χαρακτηρίζεται από δημιουργική πνοή και από αίσθηση καλλιτεχνικής ελευθερίας. Αυτή η κλασικιστική στην αρχή αίσθηση θα σφραγίσει τη φάση του ώριμου αθηναϊκού νεοκλασικισμού για να προχωρήσει προς τον εκλεκτισμό και το ρομαντισμό κυρίως στις ιδιωτικές κατοικίες. Στην αρχιτεκτονική όμως των δημόσιων κτιρίων θα διατηρήσει το ελληνικό πνεύμα του κλασικισμού, ενώ αντίστοιχα στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική θα προσπαθήσει να διαφυλάξει τη βυζαντινή παράδοση.
Ο Τσίλλερ ,ουσιαστικά, επισημοποίησε τη σύνδεση της Αναγέννησης με την Αρχαιότητα, με διακριτές εκλεκτικιστικές τάσεις όπως την εφάρμοσε πρώτος ο δάσκαλός του Theophil Hansen. Η προσωπική συμβολή του έγκειται στον συνδυασμό ελληνικών δομικών και διακοσμητικών στοιχείων με την αναγεννησιακή αρχιτεκτονική ώστε να εξυπηρετηθούν οι ιδεολογικές ανάγκες της τότε ελληνικής κοινωνίας. Είναι σημαντικό ότι κατόρθωσε να δημιουργήσει έργα ανάλογης ποιότητας με εκείνα που χτίζονταν στην Βιέννη και στην υπόλοιπη Ευρώπη.

Όμως, σε αντίθεση με τον δάσκαλό του, ο Τσίλερ δημιούργησε το έργο του στην ηλιόλουστη Αττική και όχι στον ομιχλώδη βορρά. Το μέγεθος της Αθήνας επέβαλλε διαφορετικές κλίμακες και αναλογίες από αυτές των πρωτευουσών του βορρά, ώστε να είναι σύμφωνες με τα αισθητικά, φυσικά και ιστορικά δεδομένα του τόπου. Προσαρμόστηκε, αφουγκράστηκε και, τελικά, έδωσε έναν ευρωπαϊκό χαρακτήρα που δεν ξένιζε καθόλου. Έτσι, ο ίδιος θεωρείται ένας σημαντικός διαμορφωτής του ελληνικού κλασικισμού.

Τα πιο γνωστά του έργα:

Το Προεδρικό μέγαρο (Ανάκτορα)

Το μεγαλοπρεπές κτήριο έχει, πια, συμπληρώσει έναν αιώνα ζωής και αυτό από μόνο του κάτι λέει. Η ανάθεση της ανεγέρσεως των Ανακτόρων είχε ως όρο το σχεδιασμό ενός κτιρίου, το οποίο δεν θα ήταν μεγαλοπρεπές, ούτε κατά τα πρότυπα των ευρωπαϊκών ανακτόρων.
Τα ανάκτορα έπρεπε να συγγενεύουν μορφολογικά με τις μεγαλοαστικές κατοικίες της εποχής και να εκπροσωπούν την άρχουσα κοινωνική τάξη της χώρας.
Το Προεδρικό Μέγαρο είναι ένα τριώροφο νεοκλασικό κτίριο, με λιτή και αυστηρή πρόσοψη που ακολουθεί τους νόμους της συμμετρίας. Το κύριο σώμα πλαισιώνεται από δύο πτέρυγες που προεξέχουν ελαφρά. Στο δεύτερο όροφο μία σειρά από διπλά παράθυρα αφήνουν ενδιάμεσα κενά όπου διακρίνονται ανάγλυφα εραλδικά σύμβολα, παραστάσεις των τεσσάρων εποχών, τα μονογράμματα Κ και Σ (Κωνσταντίνος και Σοφία), καθώς και πρόσωπα της ελληνικής μυθολογίας.

Στη στέψη του κτιρίου, ο Τσίλλερ έχει τοποθετήσει αγάλματα. Αν και όλες οι όψεις του κτιρίου είναι απλές, προεξέχει το ιωνικό πρόπυλο της κυρίας εισόδου προς την οδό Ηρώδου του Αττικού. Τόσο στην πρόσοψη όσο και στην κάτοψη το ανάκτορο του Διαδόχου παρουσιάζει σημαντικές ομοιότητες με τα σχέδια του Θ. Χάνσεν για τα Ανάκτορα του Πειραιά που δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ.

Η Aκαδημία Aθηνών

Tο μέγαρο της Aκαδημίας Aθηνών αποτελεί το ένα από τα μέρη της "αρχιτεκτονικής τριλογίας", Mουσείο (Eθνική Bιβλιοθήκη) - Πανεπιστήμιο - Aκαδημία, που σχεδίασε το 1859 ο Χάνσεν. Kατά τη διετία 1859-1861, η οικοδόμηση του κτιρίου της Aκαδημίας προχώρησε με ταχείς ρυθμούς.

Στο μεταξύ, στις αρχές του 1861, η εκτέλεση των αρχιτεκτονικών σχεδίων του Hansen είχε ανατεθεί στον μαθητή του, τον Τσίλερ. Στις 20 Mαρτίου του 1887 ο Ernst Ziller, ως πληρεξούσιος των κληρονόμων του Σίμωνος Σίνα, παρέδωσε στον τότε Πρωθυπουργό Xαρίλαο Tρικούπη το μέγαρο της αποκαλουμένης τότε "Σιναίας Aκαδημίας".

Το Μέγαρο Σλήμαν

Στον αριθμό 10 της οδού Πανεπιστημίου, βρίσκεται το Ιλίου Μέλαθρον (Μέγαρο Σλήμαν) όπου σήμερα στεγάζεται το Νομισματικό Μουσείο. Ήταν η κύρια κατοικία του Ερρίκου Σλήμαν και της οικογένειας του και κτίστηκε το διάστημα 1878-1879. Ο Τσίλερ υπήρξε στενός του φίλος. Το όνομα του σημαίνει «μέγαρο της Tροίας» και σχετίζεται με την αποκάλυψη της αρχαίας πόλης από τον Σλήμαν. Αποτέλεσε μία από τις πιο εντυπωσιακές ιδιωτικές κατοικίες της τότε Αθήνας, σε αναγεννησιακό ρυθμό προσαρμοσμένο στις διατάξεις του ώριμου κλασικισμού.

Το Μέγαρο του Ανδρέα Συγγρού (σημερινό κεντρικό κτήριο Υπ. Εξωτερικών)

Η κατοικία κτίσθηκε κατά παραγγελία του τραπεζίτη Ανδρέα Συγγρού, τα έτη 1872-1873 και βασίστηκε στην μελέτη του Τσίλερ.
Η έπαυλη της οποίας τα σχέδια τροποποιήθηκαν κατά την κατασκευή από τον ίδιο τον ιδιοκτήτη, κτίσθηκε στο μικρό για την εποχή διάστημα των δύο ετών. Την κατασκευή επέβλεψε ο μηχανικός του Στρατού, ο Νικόλαος Σούτζος.
Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον κράμα του αθηναϊκού κλασικισμού και του ευρωπαϊκού ρομαντισμού.

Το Δημαρχείο της Ερμούπολης Σύρου

Η περίμετρός του είναι ορθογωνική, διαστάσεων 40 Χ 70μ. περίπου. Η κάτοψη είναι συμμετρική ως προς τον κεντρικό άξονα και περιέχει δύο αίθρια. Το ισόγειο είναι διαμορφωμένο σε καταστήματα. Μνημειώδης σκάλα οδηγεί από την πλατεία στον πρώτο όροφο. Ιδιαίτερα αξιόλογη είναι η πλούσια ζωγραφική διακόσμηση του εσωτερικού.
Το κτήριο κατασκευάσθηκε κατά την περίοδο 1876-1891, μετά από μελέτη του Τσίλερ. Πρόκειται για μια δύσκολη κατασκευή, κατά τη διάρκεια της οποίας άλλαξαν πολλά. Ο Τσίλερ, για ακόμη μία φορά, εργάσθηκε σκληρά.

Το Δημοτικό Θέατρο Πατρών

Το κτίριο του Δημοτικού Θεάτρου "Απόλλων" ανηγέρθη το 1872 βάσει σχεδίων του Τσίλερ. Είναι κτίριο με χαρακτηριστικά δείγματα νεοκλασικής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα. Κατασκευάστηκε ως θέατρο και είναι, μέχρι σήμερα, στην κεντρική πλατεία της Πάτρας.

Άλλα σημαντικά έργα του στην Αθήνα

Ο αριθμός των έργων του ξεπερνά τα 500, όμως, όπως προείπαμε, ακριβής αριθμός έργων δεν υπάρχει έως σήμερα. Κτίρια που σχεδίασε ο Έρνεστ Τσίλερ είναι μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα:

· Ιλίου Μέλαθρον, κατοικία του Ερρίκου Σλήμαν (1878-1881) (σήμερα στεγάζει το Νομισματικό Μουσείο Αθηνών)

· Βασιλικό Θέατρο (σήμερα Εθνικό Θέατρο) (1895-1901)

· Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Οικοδομήθηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Λούντβιχ Λάνγκε.

· Μέγαρο Σταθάτου (1895)

· Μέγαρο (έπαυλη) του Ανδρέα Συγγρού (1872-1873) στο κτήμα Αναβρύτων, μεταξύ Αμαρουσίου και Κηφισιάς

· Έπαυλη του Νικολάου Θων (Thon), η οποία δεν υπάρχει πια αλλά διασώζεται στο εσωτερικό του περιβόλου της έπαυλης ο ναός του Αγίου Νικολάου, ένα περίκεντρο νεοκλασικό εκκλησάκι με ημισφαιρικό θόλο, που οικοδομήθηκε περί το 1900, το οποίο όμως δεν σχεδιάστηκε από τον Τσίλερ, αλλά από τον Αναστάσιο Μεταξά.

· Η πρώτη βασιλική έπαυλη στο Τατόι (1872-1874) (καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1916)

· Μέγαρο Μελά (1874) στην οδό Αιόλου, το μεγαλύτερο Αθηναϊκό ιδιωτικό κτίριο της εποχής, του οποίου η ανέγερση κόστισε 1.000.000 δραχμές.

· Δημοτικό Θέατρο Αθηνών, στην Πλατεία Κοτζιά, που γκρεμίστηκε το 1940.

· Nαός του Αγίου Λουκά Πατησίων (1865-1870). H πρώτη εκκλησία - έργο του Τσίλερ κτίστηκε σε νεορωμανικό ρυθμό, εμφανή κυρίως στον τρούλο.

· Ναός Αγίου Γεωργίου Ορφανοτροφείου Χατζηκώνστα (Μεταξουργείου), 1899-1901. Εκκλησία νεο-ρωμανικού ρυθμού, με τους χαρακτηριστικούς πυργίσκους στις εξωτερικές ακμές.

· Διοικητήριο της Σχολής Ευελπίδων, που σήμερα είναι Σχολή Εθνικής Άμυνας. (1889)

· Παλαιό Χημείο (1887). Σχεδιάστηκε και κτίστηκε σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα του Βερολίνειου Χημείου Zarstrau και την έγκριση του διάσημου χημικού Hofmann.

· Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (1887-1897), τετραώροφο νεοκλασικό μέγαρο στη γωνία των οδών Χαριλάου Τρικούπη και Φειδίου.

· Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο (1905), τριώροφο νεοκλασικό μέγαρο στη λεωφόρο Αλεξάνδρας.

· Μέγαρο Δεληγεώργη (1890), τριώροφο μέγαρο μεταξύ των οδών Πινδάρου, Ακαδημίας και Κανάρη, εκλεκτικιστικού ρυθμού.[22]

· Petit Palais (Ιταλική Πρεσβεία), 1885. Μέγαρο στη γωνία της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας με την οδό Σέκερη.

· Αιγυπτιακή Πρεσβεία (1885). Nεοκλασικό μέγαρο στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, αρχικά γνωστό ως Μέγαρο Ψύχα

· Ξενοδοχείο «Μέγας Αλέξανδρος» (1889), στη δυτική γωνία της διασταύρωσης της οδού Αθηνάς με την πλατεία Ομονοίας. Αρχικά ήταν τριώροφο, με αγάλματα στη στέψη, τα οποία αφαιρέθηκαν όταν προστέθηκε ο τέταρτος όροφος (μετά το 1920).

· Πολυκατοικία Πεσμαζόγλου (1900). Επιβλητικό τετραώροφο μέγαρο εκλεκτικιστικού ρυθμού στη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, με όψη και προς την οδό Ηρώδου Αττικού. Η προς την οδό Ηρώδου Αττικού δυτική πτέρυγα του μεγάρου κατεδαφίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1960.

· Κινηματοθέατρο «Αττικόν» (1899-1901). Η αρχική εκλεκτικιστική φάση του κτιρίου οικοδομήθηκε σε σχέδια του Τσίλερ. Δέχθηκε σημαντική επέμβαση (1914 - 1920) σε ρυθμό νεομπαρόκ όταν οικοδομήθηκε, σε τμήμα του, το κινηματοθέατρο «Αττικόν».

· Ξενοδοχείο «Μπάγκειον» (1890-1894). Τετραώροφο (αρχικά τριώροφο) κτίριο στην ανατολική γωνία της διασταύρωσης της οδού Αθηνάς με την πλατεία Ομονοίας

Σήμερα, ο Τσίλλερ έχει δώσει… ακουσίως το όνομά του σε ένα από τα πιο σύγχρονα ξενοδοχεία της Αθήνας, το οποίο στεγάζεται σε κτήριο του 1895, με τις σύγχρονες παρεμβάσεις του Κώστα Βλαχογιάννη. (Ziller’s, Μητροπόλεως 54)

Πηγές: Πηγές: greekarchitects.gr, wikipedia.gr , lifo.gr, ernstziller.blogspot.com