Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ: «Αν είχα μείνει στην Ελλάδα, δεν θα ήμουν ούτε βοηθός καθηγητή»

Είναι αδύνατον να περιορίσω σε μερικές χιλιάδες λέξεις την ζωή και τον εξαιρετικό τρόπο που περιγράφουν τις συναντήσεις της με την Ιστορία. Αναφέρομαι σε μια εμβληματική γυναικεία προσωπικότητα: στην κυρία Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ.

Οι σκέψεις μου σκόρπιες για το με ποιον τομέα της συγκλονιστικής ζωής της να καταπιαστώ, με τον θαυμασμό μου να επικεντρώνεται στην θηριώδη μνήμη της, στους τίτλους σπουδών της, στον ρόλο της ως γυναίκας, συζύγου, μητέρας, και φίλης ηγετικών μορφών του τελευταίου αιώνα.
Έτσι όπως κυριολεκτικά είμαι «χαμένη» στις αναφορές για εκείνη που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο, σκέφτομαι ότι ένα Σαββατοκύριακο δικό της, «δύο ζωές δικές μας».

Από τις πρώτες μνήμες της στα στενά δρομάκια του Βύρωνα, μέχρι την υποδοχή της στον Λευκό Οίκο ως πρύτανις των πανεπιστημίων των Παρισίων και την παρασημοφόρησή της από την βασίλισσα Ελισσάβετ, έχει ως μότο ζωής: «Τα πόδια στην γη, αλλά τα μάτια στον ουρανό».

Αποδέχεται δημοσίως ότι αν δεν ήταν ο άντρας της πιθανόν να μην είχε καταφέρει να επιβιώσει, καθώς της «τράβηξαν το χαλί πολλές φορές».
Στην Αθήνα μπορεί το σπίτι της να είναι σε μια μεσο-λαϊκή γειτονιά όπως αυτή του Βύρωνα, αλλά στο Παρίσι βρίσκεται στον ακριβότερο δρόμο, που δεν είναι η Αvenue Foch, αλλά η Rue Guynemer, πάνω στον κήπο του Λουξεμβούργου. Ομολογεί ότι οι σχέσεις τού άντρα της με ανθρώπους εξουσίας και την αφρόκρεμα της διανόησης την βοήθησαν. Ήταν πολύ φίλος με την Σιμόν ντε Μποβουάρ, με τον συγγραφέα Κλωντ Ρουά, με τον Αραγκόν και άλλους. «Μπήκα εύκολα στην γαλλική κοινωνία και από φίλους που είχα πριν από τον άνδρα μου, γιατί παντρεύτηκα μεγάλη, 33 χρόνων».

Την θαυμάζω απεριόριστα! Με το διαχρονικό εφηβικό στυλ της, το κοντό αγορίστικο μαλλί, την απουσία οποιασδήποτε επιτήδευσης, το πηγαίο χιούμορ της, υιοθετεί χρόνια τώρα ένα μινιμαλιστικό ενδυματολογικό ύφος και επιλέγει στις δημόσιες εμφανίσεις και συνεντεύξεις κοσμήματα τόσο ιδιαίτερα που αποδεικνύουν την υψηλή αισθητική της.

Η κυρία Γλύκατζη-Αρβελέρ δεν έχει καμία σχέση με το διοικητικό έγγραφο που εμφανίζει την ηλικία της. Η οξύτητα της σκέψης της, η καθαρότητα του λόγου της, η αυτοπεποίθησή της που προκύπτει αναμφίβολα από την απόλυτη γνώση του γνωστικού αντικειμένου στο οποίο αφιέρωσε την ζωή της (αναφέρομαι στις μελέτες της για το Βυζάντιο), οι τίτλοι των σπουδών της, αλλά και η αφοσίωση σε συνδυασμό με τον σεβασμό που αναφέρεται στον άντρα της ζωής της, αποδεικνύουν ότι η συγκεκριμένη κυρία θ’ αποτελεί διαχρονικό σύμβολο συνδυασμού θηλυκότητας - επιστημοσύνης και ανεξαρτησίας ταυτόχρονα.
Ο Μάνος Χατζιδάκις την ερωτεύεται και εξομολογείται στον Μίκη Θεοδωράκη τα συναισθήματά του για εκείνη, ενώ η ίδια δεν είχε καταλάβει το παραμικρό. Από γυναίκες Ελληνίδες θαυμάζει την Μαριάννα Λάτση για την παιδεία της, ενώ διατηρούσε πολύ στενές φιλικές σχέσεις με τον Νίκο Κούρκουλο.

Η συνάντησή της με την προδοσία

Την προσωπικότητά της την καθορίζει η περίοδος της Κατοχής και η Αντίσταση. Ανήκε στην ΕΠΟΝ και αγωνιζόταν πάντα από την πρώτη γραμμή. Σπίτι της γυρνούσε μόνο για να πλυθεί. Η Αντίσταση, όπως εξομολογείται, την έκανε να υποστηρίζει ότι καλύτερα να πεθάνεις όρθιος παρά να ζεις γονατιστός: «Η Ιστορία δεν με νίκησε!»
Ταγματασφαλίτες την συλλαμβάνουν και την πηγαίνουν στο Γουδή. Την είχε προδώσει ο καλύτερός της φίλος…

Η γυναίκα που είδε την Ιστορία να… δημιουργείται

Αναφέρεται στον Μάιο του ’68:
«Είδα την Ιστορία να δημιουργείται. Να διαδηλώνουν χιλιάδες παιδιά, κι ούτε ένα θύμα. Τον Σαρτρ, να του λένε: “Προδότη, έξω!” Τις κόκκινες σημαίες, χωρίς πλέον σφυροδρέπανο. Πήγαιναν οι καθηγητές στην Σορβόννη για να μην μπει η αστυνομία και αρχίσει να κτυπά. Εκεί τέθηκαν οι βάσεις για τα καινούργια μαθήματα και τον τρόπο διδασκαλίας, εκεί η όλη εργασία για το “μετά”. Έζησα το πέρασμα: τα παιδιά, αντί να δέχονται τα πράγματα, να τα δημιουργούν. Ήταν η μεγάλη στιγμή της Ευρώπης».

Οι αντιστάσεις της στο φλερτ και στον έρωτα

Ομολογεί ότι, όταν είσαι νέα καθηγήτρια σε περισσότερα από 2.000 παιδιά, το να σ’ ερωτευτούν αγόρια και κορίτσια είναι το πλέον πιθανό: «Εκείνη την περίοδο υπέφερα…»

Η ανησυχία της για την Ελλάδα

«“Μόνον οι Έλληνες εις την υφήλιο διεξάγουν ηρωικώς πόλεμον εμφύλιον”. Τον ορισμό για το έθνος τον έδωσε ο Δημάρατος μιλώντας για το ομόθρησκο, το όμαιμο, το ομόγλωσσο, το ομόηθες. Το όμαιμο, βεβαίως, δεν υπάρχει, γιατί έχουμε τέτοιες εισβολές, που έκαναν τον Ελύτη να γράψει: “Kι η πατρίδα μια τοιχογραφία μ’ επιστρώσεις διαδοχικές φράγκικες ή σλαβικές, που αν τύχει και βαλθείς για να την αποκαταστήσεις πας αμέσως φυλακή και δίνεις λόγο”».

Το κύρος της διεθνές, υπήρξε Πρύτανης της Ακαδημίας του Παρισιού και Καγκελάριος των πανεπιστημίων της Γαλλίας για περισσότερο από 10 χρόνια. Όταν διετέλεσε Πρύτανης του πανεπιστημίου της Σορβόννης γνωρίζει τον σύζυγό της Ζακ Αρβελέρ, με τον οποίο αποκτά μία κόρη.

Οι ιδέες της ταυτισμένες πάντα με την αριστερά, με την ίδια να δηλώνει σε συνέντευξή της ότι: «Γεννήθηκα αριστερή. Όταν πέθανε ο Στάλιν έκλαψα σαν να έχανα δικό μου άνθρωπο. Κομμουνίστρια δεν ήμουν ποτέ! Το έλεγα μόνο στον Καραμανλή για να τον πειράζω. Αριστερή ήμουν πάντα!»

Οι δυνατές φιλίες της με τον Χρήστο Λαμπράκη, τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Νίκο Κούρκουλο, τον Μίκη Θεοδωράκη, τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Φρανσουά Μιτεράν είναι γνωστές στους περισσότερους.

Οι έρευνές της και οι μελέτες της για τους Βυζαντινούς χρόνους νομίζω ότι είναι και θα παραμείνουν αξεπέραστες. Σήμερα και ως πρόεδρος του Πολιτιστικού Κέντρου των Δελφών δηλώνει με απόλυτο αυθορμητισμό στην συνέντευξή της που παραχώρησε στο «ΒΗΜagazino»: «Στα ενενήντα περπατώ, στα εκατό θα φτάσω, και μόνο τότε θα σκεφτώ αν πρέπει να γεράσω».

Παρακολουθώ χρόνια τώρα τις συνεντεύξεις της και ένα από τα κυρίαρχα στοιχεία είναι η διάθεση αυτοσαρκασμού που την διακρίνει. Ο αυθορμητισμός της, δείγμα της απόλυτης αυτοπεποίθησης που εκπέμπει, την έχει κάνει περιζήτητη από πάρα πολλούς συναδέλφους για συνέντευξη. Αυτοσαρκάζεται! Αποθεώνει την ομορφιά της αδελφής της και περιγράφει τον εαυτό της σαν ένα μικροσκοπικό, μίζερο και γρουσούζικο πλάσμα…

Από τις πολλές συναντήσεις της με δημοσιογράφους, θα επιλέξω κάποια αποσπάσματα που φανερώνουν τον τρόπο σκέψης της.
Ένα από τα πιο επίκαιρα θέματα που απασχολούν όχι μόνο την Ελλάδα αλλά και τον κόσμο ολόκληρο είναι το ζήτημα του ρατσισμού. Η ίδια, απαντώντας σε ερώτηση στο «ΒΗΜagazino», θεωρεί ότι είμαστε εξαιρετικά ρατσιστές:

«Έχετε δει κανέναν μορφωμένο να συναναστρέφεται κάποιον αγράμματο ή έναν πολύ πλούσιο τον απένταρο; Όχι. Οι συμπαγείς κοινωνικές ομάδες με τα σύνορά τους, λοιπόν, είναι ο πρώτος ρατσισμός. Έπειτα, έχουμε την ετερότητα. Αν είναι θρησκευτική, η δυσκολία είναι μεγάλη. Αν είναι και εθιμική, γίνεται μεγαλύτερη, για να γιγαντωθεί με την διαφορά της γλώσσας. Δεν μπορεί, επομένως, η συμπαγής ταυτότητα των γηγενών να δεχτεί εύκολα την επιμιξία και να βρει κοινό σημείο με τον πολιτισμό του άλλου, αν και είναι το μόνο μοίρασμα που σε κάνει πλουσιότερο. Παγκόσμιο αγαθό που το καταναλώνεις, χωρίς να το στερείς από κανέναν…»

Για την Ευρώπη και το μέλλον

«Κάποτε, ο Ντελόρ μού είχε πει ότι στην Ευρώπη κάθε δυσκολία βοηθά για να γίνει κάτι καλύτερο. Ήμουν υπέρ του Brexit εγώ, γιατί διατείνομαι ότι όλες οι δυσκολίες δημιουργήθηκαν από τις τρικλοποδιές των Άγγλων. Ο κίνδυνος είναι ένας: οι κύκλοι. Ο κύκλος των πλουσίων χωρών και των υπολοίπων».

Τα πρώτα της βιβλία τα θυμάται «ένα-ένα», για τον απλούστατο λόγο ότι τ’ αγόρασε με δικά της χρήματα. «Τα Θεία Δώρα» του Παπαντωνίου. Μετά αγόρασε «Τα χελιδόνια» του Δροσίνη. Στην συνέχεια αγόρασε έναν Σολωμό και μετά –θα ’ταν Γ΄ Γυμνασίου– τον «Δωδεκάλογο του Γύφτου».

Η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ είναι απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Μετά την αποφοίτησή της εργάστηκε ως ερευνήτρια στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, ενώ μετακόμισε στο Παρίσι το 1953 για να συνεχίσει τις σπουδές της. Δύο χρόνια μετά την άφιξή της, διορίσθηκε στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας (CNRS), ενώ το 1964 έλαβε τον τίτλο της διευθύντριας του Κέντρου και το 1967 αυτόν της καθηγήτριας στην Σορβόννη. Στο μεταξύ τιμήθηκε με τον τίτλο του Docteur des Lettres. Διετέλεσε Διευθύντρια του Κέντρου Ιστορίας και Πολιτισμού του Βυζαντίου και της Χριστιανικής Αρχαιολογίας, εξελέγη Αντιπρύτανις (1970-1973) και το 1976, Πρύτανις στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris I). Είναι Πρόεδρος της Επιτροπής Ηθικής του Εθνικού Κέντρου για την Επιστημονική Έρευνα (Γαλλία), του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου των Δελφών (Ελλάδα) και Επίτιμη Πρόεδρος της Διεθνούς Επιτροπής Βυζαντινών Σπουδών. Επίσης, διετέλεσε Πρόεδρος του Πανεπιστημίου Παρισίων, Πρύτανις των Πανεπιστημίων των Παρισίων, και Πρόεδρος του Κέντρου Georges Pompidou-Beaubourg.