ΕΠΑΝΕΝΩΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ

Η τοποθέτηση του Μάκη Βορίδη στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης θεωρήθηκε από τα μεγαλύτερα φάουλ του Κυριάκου Μητσοτάκη. Και η αλήθεια είναι πως, ειδικά το πρώτο εξάμηνο της κυβερνητικής του θητείας, πέρασε και δεν ακούμπησε. Προχώρησε ορθώς κάποιες πρωτοβουλίες, που είχε αφήσει ο Σταύρος Αραχωβίτης για την τραπεζική χρηματοδότηση του αγροτικού χώρου και τη συμφωνία με την Κίνα, η οποία ήταν επιτυχία της Ολυμπίας Τελιγιορίδου, και κάποιες συμφωνίες με ασιατικές αγορές, αλλά δεν ολοκλήρωσε την προσπάθεια Κόκκαλη για τα κόκκινα δάνεια. Η πρώτη αξιόλογη παρέμβαση του Μάκη Βορίδη έγινε το περασμένο καλοκαίρι, αναζωπυρώνοντας το ενδιαφέρον για τη γεωργική έρευνα πάνω στις ελληνικές ποικιλίες.

Όμως, με την εκπνοή του 2020, αφήνει δύο σημαντικές παρακαταθήκες: η πρώτη αφορά στο βέτο για τον τρόπο σήμανσης προϊόντων, που κυοφορούνταν στην ΕΕ μαζί με άλλες δύο χώρες και θα κατέστρεφε ολοκληρωτικά τα ΠΟΠ προϊόντα μας (ελιά, φέτα, παραδοσιακά γλυκά κ.ά.), που η παρασκευή τους περιλαμβάνει ζάχαρη κι αλάτι. Η σημαντικότερη όμως είχε να κάνει με την επανένωση των δύο συνεταιριστικών οργανώσεων, που προέκυψαν από τη διάλυση της ΠΑΣΕΓΕΣ, και ήταν μία μεγάλη πληγή, που είχε δημιουργήσει απόστημα στον ελληνικό αγροτικό χώρο.

Αυτό δεν τον απαλλάσσει από το τελευταίο μπάχαλο με το τσεκ –που ολόκληροι αγροτο-κτηνοτροφικοί και μερίδα του αλιευτικού κλάδου έμειναν χωρίς στήριξη τον καιρό της πανδημίας– καθώς λόγω της διαφωνίας του για την κάνναβη το μεγαλύτερο μέρος της επιχειρηματικής δραστηριότητας πήγε στις καλένδες κι ότι η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική (2021-7), όπως έχει διαμορφωθεί μέχρι σήμερα, παρ’ ότι δεν είναι μόνο δική του η ευθύνη, αλλά ανάγεται και σε μεσαία στελέχη. Κι αυτό δημιουργεί πολλά ερωτηματικά για το αγροτικό μέλλον της χώρας. Πιστώνεται μεν θετικά τη βελτίωση της νομοθεσίας για όσους κακοποιούν τα ζώα, αλλά είναι αδιανόητη η διάθεσή του να φύγουν τα ζώα συντροφιάς από την αρμοδιότητα του υπουργείου του, που έχει τους κτηνιάτρους, για να κάνουν βόλτα στο Εσωτερικών, αφήνοντας την πολιτική να υπερισχύσει της επιστήμης.

Ξεχωρίζοντας τις αμιγώς πολιτικές του απόψεις από τις αγροτικές, τα παρατράγουδα με τη large βασιλόπιτα και κρίνοντας με καθαρά αγροτικούς όρους, η απόφαση επανένωσης του συνεταιριστικού κινήματος στις 11 Δεκέμβρη 2020 είναι ένα σημαντικό θετικό γεγονός. Χαιρετίστηκε λοιπόν το πρώτο βήμα, η σύσταση της Εθνικής Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών (ΕΘ.Ε.Α.Σ.), στη θέση της πάλαι ποτέ Πανελλήνιας Συνομοσπονδίας Ενώσεων Γεωργικών Συνεταιρισμών (ΠΑ.Σ.Ε.ΓΕ.Σ), ως αποτέλεσμα του νόμου, που έφερε ο Μάκης Βορίδης τον Φλεβάρη του 2020. Είναι σαφές πως υπήρξε το κατάλληλο timing, αλλά είχε καθοριστική συμβολή και ο νυν υπουργός, ο οποίος έδειξε από την αρχή της θητείας ενδιαφέρον για τους συνεταιρισμούς και τις διεπαγγελματικές οργανώσεις. 

Οι συνεταιρισμοί και ο αγροτικός κλήρος

Κι ευτυχώς εισακούστηκαν οι μετριοπαθείς φωνές από το συνεταιριστικό κίνημα, που ήθελαν επανένωση μεταξύ των δύο κορυφαίων συνεταιριστικών οργανώσεων «ΣΑΣΣΟΕ» και «ΝΕΑ ΠΑΣΕΓΕΣ», που προέκυψαν από το σπάσιμο της πάλαι ποτέ ΠΑΣΕΓΕΣ. Παρά την απαξίωσή τους τις τελευταίες δεκαετίες, οι συνεταιρισμοί είναι ό,τι πιο σημαντικό είχαμε για την ανάπτυξη ολόκληρων περιοχών της υπαίθρου αλλά και την παρουσία τοπικών, παραδοσιακών προϊόντων στις αγορές.

Η Ελλάδα έχει μικρά μεγέθη: μικρό κλήρο, λιγοστό όγκο παραγωγής, δύσκολο γεωγραφικό ανάγλυφο, υποχρηματοδότηση, αποβιομηχάνιση, χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης των παραγωγών, πληθυσμιακή γήρανση του αγροτικού πληθυσμού, έλλειψη οργάνωσης, υψηλό κόστος παραγωγής και γείτονες με πολύ χαμηλούς φορολογικούς συντελεστές. Επομένως, οι συνεταιρισμοί και οι Ομάδες Παραγωγών είναι η μοναδική ελπίδα κι αναγκαιότητα για να βελτιωθούν τα μεγέθη και να υπάρξει ανταγωνιστικότητα στην εγχώρια και τις διεθνείς αγορές.

Ας μην ξεχνάμε πως μέχρι σήμερα έχουμε συνεταιρισμούς τριών και τεσσάρων ταχυτήτων ανάλογα με τον τζίρο, την ποιότητα των προϊόντων ή το αποτύπωμά τους στις τοπικές κοινωνίες αλλά και τη δύναμή τους στην εγχώρια αγορά ή τις εξαγωγές. Η πώληση της Αγροτικής Τράπεζας ήταν ένα μεγάλο πλήγμα για τον αγροτικό χώρο, ενώ διάφορα συγκυριακά φαινόμενα (γρίπη χοίρων, γρίπη πουλερικών, τρελές αγελάδες κ.ά.), μεγάλες φωτιές, πλημμύρες, ξηρασίες και παγετοί ή γεγονότα που επηρέασαν την αγορά (τιμές ζωοτροφών, ευρωπαϊκό εμπάργκο στη Ρωσία, ή ακόμη και η πρόσφατη πανδημία) δημιούργησαν ασφυξία και στον αγροτικό χώρο. Το ελληνικό διατροφικό έλλειμμα μειώθηκε από 2 σε περίπου 1 δισ. ευρώ λόγω των αυξημένων εξαγωγών και των μειωμένων εισαγωγών, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι οι κλάδοι είχαν την ίδια θετική εξέλιξη.

Οι λαϊκές αγορές κατέρρευσαν, υπήρξαν δυσχέρειες τροφοδότησης λόγω της πανδημίας, ενώ το κόστος μεταφοράς, παρά την καθίζηση του πετρελαίου, αυξήθηκε.

Τα Αμπελάκια και οι ναυτικοί συνεταιρισμοί 

Ο πρώτος ελληνικός γεωργικός συνεταιρισμός ιδρύθηκε στα Αμπελάκια της Λάρισας το 1778, επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Για κάποιες δεκαετίες ήταν φωτεινό παράδειγμα, δίνοντας ξακουστό κόκκινο νήμα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και φέρνοντας πλούτο, τεχνογνωσία και μία σειρά από κοινωνικές δράσεις στην περιοχή. Η πτώχευση της τράπεζας της Βιέννης σε συνδυασμό με τα συνθετικά νήματα έφεραν την κάθοδο και τη σύνθλιψη του συνεταιριστικού κινήματος των Αμπελακίων. Αντίθετα, οι ναυτικοί συνεταιρισμοί παρέμειναν κι έδωσαν ώθηση στη ναυτιλία μας, φέρνοντας πλούτο στα νησιά και κανόνια για την Επανάσταση του 1821, αλλά και δυναμική στις θάλασσες, η οποία μας ακολουθεί μέχρι σήμερα.

Με σύγχρονους όρους πάλι η Θεσσαλία, η οποία έχει μεγαλύτερο κάμπο και συγκέντρωση αγροτών, πρωτοστάτησε. Το σύγχρονο αγροτικό κίνημα ξεκινά το 1900 με τη συμβολή δύο φωτισμένων ανθρώπων στη Μαγνησία, που ιδρύουν αγροτικό συνεταιρισμό στον Αλμυρό. Με τη συμβολή των Δ. Γρηγοριάδη και τον Ν. Μιχόπουλου εγκαινιάζεται μία νέα περίοδος με την κοινή για τους αγρότες θεριζοαλωνιστική μηχανή. Ο νόμος Μιχαλακόπουλου επί Βενιζέλου θ’ αλλάξει μια για πάντα τη συνεταιριστική οικονομία της χώρας με τον νόμο 602/1915.

Η καταστροφή της Σμύρνης και η είσοδος των Σμυρνιών προσφύγων στην Ελλάδα θα δώσει ώθηση και δυναμική στο συνεταιριστικό κίνημα, που γνωρίζει κατά περιόδους μεγάλη άνθηση, αξιοποιώντας το μικροκλίμα και αναδεικνύοντας τα τοπικά προϊόντα, πολλά εκ των οποίων πια έχουν συνδεθεί τα τελευταία χρόνια με το ελληνικό ξενοδοχειακό πρωινό. Η γνώση της αγοράς από τους Σμυρνιούς θα δημιουργήσει ένα λαμπρό συνεταιριστικό οικοσύστημα, που θα βελτιώσει τα γεωργικά μεγέθη της χώρας και θα ανοίξει δρόμους στις εξαγωγές.

Ο ρόλος της ΠΑΣΕΓΕΣ

Η ΠΑΣΕΓΕΣ ιδρύεται το 1935 ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου και θ’ αποτελέσει επί δεκαετίες τον συντονιστικό φορέα μεταξύ των συνεταιριστικών οργανώσεων της χώρας, υποστηρίζοντας με ομιλίες, διαλέξεις, εκπαιδεύσεις, συνέδρια, παροχή υπηρεσιών τους παραγωγούς-συνεταιριστές, τις οργανώσεις τους αλλά και τους παραγωγούς. Μέσω της ΠΑΣΕΓΕΣ με την είσοδο στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα υπάρχει σημαντική τεχνική υποστήριξη και παρακολούθηση των μεγεθών του αγροτικού χώρου και σημαντική παρέμβαση, που βελτιώνει το εισόδημα των Ελλήνων παραγωγών. Διαχρονικά, ανεξάρτητα από τα πρόσωπα, που άλλοτε λειτούργησαν υπέρ και άλλοτε σε απόλυτη αντίθεση με τα συμφέροντα των αγροτών αλλά με βάση τις προσωπικές επιδιώξεις, ο ρόλος της ΠΑΣΕΓΕΣ ήταν θετικός στον αγροτικό χώρο. Βεβαίως, τα ελληνικά κόμματα βαρύνονται για σημαντικές παθογένειες του συνεταιριστικού κινήματος. Δεν είναι τυχαίο ότι ταλαιπωρήθηκαν πολλές φορές συνεταιριστές κι οι οικογένειές τους, αλλά και συνεταιριστικοί υπάλληλοι για αμαρτίες προηγούμενων.

Το νομικό πλαίσιο άλλαξε ελάχιστες φορές μετά τη μεταπολίτευση, αφού ο νόμος Ανδρέα Μιχαλακόπουλου, που φτιάχτηκε από τον γεωπόνο Σωκράτη Ιασεμίδη πάνω στο γερμανο-αυστριακό μοντέλο, με τις όποιες κατά καιρούς τροποποιήσεις δούλεψε επί δεκαετίες και μάλιστα πολύ καλά. Έκτοτε ακολούθησαν κάμποσοι συνεταιριστικοί νόμοι. Τομή ήταν ο νόμος του 1985, αλλά δυστυχώς δεν λειτούργησε το σώμα ελεγκτών που προέβλεπε. Σημαντική προσπάθεια έγινε από τον Γιώργο Ανωμερίτη. Με τον νόμο 4015/2011 βγήκαν από τη μέση χιλιάδες συνεταιρισμοί-κουφάρια, αλλά λόγω προβλημάτων γενικότερα στην ελληνική δημόσια διοίκηση η εφαρμογή του μαζί με τα ξερά έκαψε και χλωρά. Σ’ αυτά όλα ήρθαν να προστεθούν τα πρόστιμα που είχαν επιβληθεί από την ΕΕ την περίοδο Χατζηγάκη και όχι μόνο, αλλά και η μανία ορισμένων στελεχών της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ να βλέπουν το συνεταιριστικό κίνημα ως κομματικό τους βιλαέτι.

Η ΠΑΣΕΓΕΣ και κυρίως συγκεκριμένα πρόσωπα, δικαίως ή αδίκως, είχαν κάνει πολλούς εχθρούς. Πολλοί ορέγονταν τους ρόλους της ή δεν έβλεπαν με καλό μάτι το γεγονός ότι επιχειρεί ν’ αλώσει τα συμφέροντά τους. Έτσι, πολλές φορές κι οι ίδιοι οι αγρότες δεν κατάφεραν να καταλάβουν ότι δίχως τέτοιο θεσμό, που θα έπρεπε να βελτιωθεί κι όχι να πεταχτεί στα αζήτητα, η δική τους φωνή θα είναι περιορισμένων δυνατοτήτων. Γιατί, κακά τα ψέματα, στην Ευρώπη λειτουργούν λόμπι. Κι αν δεν υπάρχει γνώση, παρακολούθηση, επαφή, τότε οι όποιες προσπάθειες πάνε στα σκουπίδια.

Τα τελευταία χρόνια το συνεταιριστικό κίνημα, με αφορμή και το σύστημα χορήγησης επιδοτήσεων, σπάραξε χωριζόμενο σε δύο αντιμαχόμενες πλευρές, με αξιόλογα στελέχη, ένθεν κακείθεν. Οι αλληλοκατηγορίες έδιναν κι έπαιρναν μέσω αγροτικών εφημερίδων και ιστοσελίδων, με συνεντεύξεις, ρεπορτάζ, χτυπήματα πάνω και κάτω από τη ζώνη για το ποιος θα εκπροσωπεί και θ’ αναλάβει ρόλο-κλειδί στο συνεταιριστικό κίνημα της Copa Cogeca ή θα έχει ισχυρότερη φωνή. Η προηγούμενη διοίκηση με τον Τζανέτο Καραμίχα βγήκε στη σέντρα επί δικαίων κι αδίκων, μολονότι οι αποφάσεις ήταν συλλογικές. 

Η προπαγάνδα, τα μικροσυμφέροντα, οι εσωτερικοί ανταγωνισμοί, η κομματικοποίηση, η μόνιμη καχυποψία για χρηματισμό, η ασχετοσύνη μερικών συνεταιριστών, η προσπάθεια των κομμάτων να ελέγξουν το συνεταιριστικό κίνημα, ή και να φύγει η παλαιά φρουρά, οδήγησαν σε μία εμφυλιοπολεμική σύρραξη άνευ προηγουμένου. Ο νόμος Αποστόλου επί ΣΥΡΙΖΑ δεν έφερε την άνοιξη, διότι κάποιοι και κοινοβουλευτικοί στο κόμμα της Κουμουνδούρου, που δεν είχαν επαφή με τον αγροτικό χώρο, δεν αντιλαμβάνονταν ότι ο συνεταιρισμός έχει κοινωνικό περιεχόμενο αλλά, αν δεν λειτουργεί με όρους αγοράς, αργά ή γρήγορα θα διαλυθεί. Επιπλέον, ότι κανείς δεν μπαίνει σε συνεταιρισμό, αν έχει μόνο υποχρεώσεις κι όχι δικαιώματα.

Ο νόμος Βορίδη για τους συνεταιρισμούς ψηφίστηκε τον Φλεβάρη του 2020. Δυστυχώς, λόγω και των εσωτερικών αντιδράσεων στη ΝΔ, δεν προβλέφθηκε χρηματοδότηση. Έτσι όμως εξισώνονται οι μικροί συνεταιρισμοί και οι μεγάλοι για τα έξοδα παραστάσεως. Ο νόμος Σκανδαλίδη 4015 προέβλεπε μία υποτυπώδη χρηματοδότηση μέσω ΕΛΓΑ. Η παρέμβαση αυτή ήταν σωστή ως προς την οικονομική της διάσταση, αλλά λάθος ως προς τη νομική διατύπωση. Οι αγρότες πλήρωναν όλοι την εισφορά, ενώ θα έπρεπε ο πόρος ν’ αφορά μόνο στους συνεταιρισμένους παραγωγούς.

Η ΠΑΣΕΓΕΣ, οι αγρότες και η χρηματοδότηση

Η μονοδιάστατη προσέγγιση και τα διαρκή χτυπήματα προς την ΠΑΣΕΓΕΣ και κυρίως προς τον επί 12ετίας πρόεδρό της δεν ωφέλησαν καθόλου τους αγρότες, οι οποίοι νόμιζαν ότι, αν έπεφτε αυτό το κάστρο, θα είχαν καλύτερη μεταχείριση από την αγορά. Ίσα-ίσα, έφεραν διχασμό και μείωσαν τη δυναμική, ενώ δημιούργησαν και μεγάλη δυσχέρεια ώστε να έχει συνομιλητή το υπουργείο με το αγροτοσυνεταιριστικό κίνημα. Στις επιτροπές της Βουλής δεν ήξεραν ποιον να καλέσουν, στην Ευρώπη δεν ενημερώνονταν όλοι το ίδιο, υπήρξε διχασμός και αλληλοκατηγορίες για το θέμα της ευφυούς γεωργίας κι ένας διαγωνισμός, για τον οποίο ιδιωτική εταιρεία έχει καταθέσει μήνυση κατά του ΟΠΕΚΕΠΕ, που διαχειρίζεται τις επιδοτήσεις.

Το 2020 κλείνει με την υπογραφή καταστατικού της Εθνικής Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών «ΕΘΕΑΣ», όπως ονομάζεται η νέα νομική μορφή της ΠΑΣΕΓΕΣ ως ιστορική της συνέχεια, στην οποία συμμετέχουν και οι δύο πλευρές, συγκροτώντας άνω του 51% των συνεταιριστικών οργανώσεων με βάση τον τζίρο τους.

Συγκεκριμένα, στην προσωρινή συντονιστική επιτροπή συμμετέχουν οι: Χρήστος Γιαννακάκης, πρόεδρος του Αγροτικού Συνεταιρισμού “Venus Growers”, Παύλος Σατολιάς, πρόεδρος του Αγροτικού Συνεταιρισμού Καλαβρύτων, Ανδρέας Δημητρίου, πρόεδρος του Αγροτικού Πτηνοτροφικού Συνεταιρισμού Ιωαννίνων «Η Πίνδος», Γεώργιος Τσάτσας, πρόεδρος Ομάδας Παραγωγών Αγροτικού Συνεταιρισμού Πέλλας, Θωμάς Κουτσουπιάς, πρόεδρος της Ένωσης Αγρινίου, Σπύρος Αντωνόπουλος, πρόεδρος της ΕΑΣ Αργολίδας «ΡΕΑ», Νίκος Μηνάς, πρόεδρος του Αγροτικού Συνεταιρισμού Καλυβίων, Θανάσης Σωτηρόπουλος, πρόεδρος του Παναιγιάλειου ΠΕΣ, Νίκος Προκοβάκης, πρόεδρος ΑΕΣ Λακωνίας. Καθένας εξ αυτών έχει το δικό του ειδικό βάρος εκπροσωπώντας σημαντικά προϊόντα της ελληνικής γης, που έχουν κι εξαγωγικό αποτύπωμα.

Καίτοι ανήκουν στην παλαιά φρουρά, τα περισσότερα από τα παραπάνω στελέχη είναι γνωστά για τη δουλειά που έχουν κάνει, κι είναι σαφές ότι έχουν σημαντικό αποτύπωμα στις τοπικές κοινωνίες και γνώση και της αγοράς ή και των εξαγωγών. Η συγκεκριμένη εξέλιξη με βάση το άρθρο 38 του νόμου 4673/20 δίνει προοπτική στο συνεταιριστικό κίνημα για έναν ισχυρό φορέα, που θα μπορεί να προχωρήσει στη διάδοση και την προώθηση της συνεταιριστικής ιδέας, η οποία σε παλαιότερες δεκαετίες είχε δώσει ώθηση στην ανάπτυξη της υπαίθρου, στη βελτίωση της θέσης των αγροτών και στην ανάπτυξη του κύκλου εργασιών και την εξωστρέφεια της αγροτικής οικονομίας.