Ανακαλύπτουμε τις ρίζες των Ελλήνων

Η Ελλάδα είναι ένα μωσαϊκό πολιτισμού και ανθρώπων. Πολλοί πέρασαν από εδώ, κάποιοι έμειναν και κάποιοι έφυγαν, όμως όλοι άφησαν το σημάδι τους. Μπορεί να μην είναι πλέον και τόσο εμφανές, αλλά κάθε περιοχή της Ελλάδας έχει και τη δική της μοναδική παράδοση, καθώς επίσης και μοναδικούς ανθρώπους. Είναι πολλές οι πληθυσμιακές ομάδες που συντελούν σήμερα το σύνολο των ελλήνων. Επειδή λοιπόν τα ίχνη της καταγωγής του καθενός μπορεί να χάθηκαν στον χρόνο, ψάξαμε και βρήκαμε ξανά τις ρίζες των ελλήνων. Βλάχοι, Ηπειρώτες, Πόντιοι, Καραγκούνηδες, Θράκες, Τσάκωνες, Σαρακατσάνοι, Αρβανίτες και άλλοι συμπληρώνουν το πολύχρωμο βιτρό του ελληνικού λαού.

Βλάχοι

Οι Αρμάνοι, γνωστοί στην Ελλάδα κυρίως ως Βλάχοι, είναι μία λατινόφωνη πληθυσμιακή ομάδα τα μέλη της οποίας κατοικούν κυρίως στην Ελλάδα, στην Αλβανία και στην Π.Γ.Δ.Μ.. Μητρική γλώσσα των Αρμάνων είναι η βλάχικη. Η γλώσσα αυτή είναι το σύνολο των μη συστηματοποιημένων βλαχικών διαλέκτων που ομιλούνται στα νότια Βαλκάνια και είναι λατινογενούς προέλευσης. Στην Ελλάδα ένα μέρος της λατινόφωνης αυτής πληθυσμιακής ομάδας συνεχίζει μέχρι σήμερα να μιλά παράλληλα με την Ελληνική και τη μητρική βλαχική, το μεγαλύτερο ωστόσο μέρος των ατόμων βλαχικής καταγωγής μιλάει πλέον μόνο ελληνικά. Στην γλώσσα τους οι βλαχόφωνοι αυτοπροσδιορίζονται ως Αρμάνοι ή «Ρεμένοι», ενώ στα ελληνικά και τις περισσότερες γλώσσες του κόσμου ετεροπροσδιορίζονται ως «Βλάχοι». Οι διάφορες απόψεις περί καταγωγής των Βλάχων που έχουν κατά καιρούς διατυπωθεί είναι οι εξής:

Καταγωγή από Ρωμαίους: Οι Βλάχοι προέρχονται από Ρωμαίους, μέλη των Ρωμαϊκών Λεγεώνων, οι οποίοι παντρεύτηκαν ντόπιες γυναίκες, εγκαταστάθηκαν σε ορεινά περάσματα και σταδιακά έγιναν κτηνοτρόφοι.

Καταγωγή από τις περιοχές της Ρουμανίας: Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, που είναι η επικρατούσα μεταξύ των Ρουμάνων ιστορικών, οι Αρμάνοι εγκατέλειψαν την «πατρίδα» τους βόρεια του Δούναβη κάπου μεταξύ 6ου και 10ου αιώνα και κατέβηκαν νοτιότερα προς αναζήτηση καλύτερων βοσκοτόπων.

Καταγωγή από αρχαίους Θράκες: Πελασγούς, Ιλλύριους ή και άλλα μη-ελληνικά φύλα: Οι Βλάχοι, σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, είναι απόγονοι κάποιου αρχαίου θρακικού λαού, όπως των Βησσών, ή μείγμα των διάφορων μη-ελληνικών φυλών της ευρύτερης περιοχής της Μακεδονίας.

Καταγωγή από ελληνικούς πληθυσμούς: Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, οι Βλάχοι κατάγονται από αυτόχθονες Έλληνες γλωσσικά επηρεασμένους από τους Ρωμαίους και ήταν φύλακες των συνόρων της αυτοκρατορίας και υπηρετούσαν ως μισθοφόροι στις τάξεις των ρωμαϊκών λεγεώνων. Ως πιθανή κοιτίδα των βλάχων θεωρείται η περιοχή της Ρωμαϊκής Εγνατίας οδού όπου και συγκεντρώνονται οι περισσότεροι βλαχόφωνοι πληθυσμοί ακόμη και σήμερα.

Καταγωγή από τα βόρεια Βαλκάνια: Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, οι Βλάχοι προήλθαν από περιοχές της σημερινής Σερβίας, όπου το λατινικό στοιχείο επικρατούσε του ελληνικού, όπως αποδεικνύεται από τον μεγάλο αριθμό επιγραφών στα λατινικά.

Όσον αφορά το σήμερα, οι Βλάχοι ζουν διασκορπισμένοι σε πολλά σημεία, σημειώνουν μεγάλη επιτυχία στο εμπόριο και την κτηνοτροφία και διαφυλάττουν ζωντανή την ελληνική παράδοσή τους, μέσα από τους κυκλικούς χορούς, την μουσική (κλαρίνο, λαούτο, ντέφι) και τα ήθη και έθιμά τους.

Ηπειρώτες

Είναι η ομάδα πληθυσμού με τον πιο περιορισμένο χώρο μετακινήσεων, λόγω μορφολογίας εδάφους, και περιλαμβάνει γενικά τους Σαρακατσάνους της Ηπείρου. Οι Ηπειρώτες ξεχειμώνιαζαν συνήθως, στη Νότιο Ήπειρο και στα παράλια της Θεσπρωτίας. Το καλοκαίρι κατευθύνονταν προς τη δυτική πλευρά της Πίνδου έως τα όρη της Βορείου Ηπείρου.

Η Ήπειρος κατοικήθηκε από τους παλαιολιθικούς χρόνους. Οι κάτοικοι εκείνης της εποχής ήταν κυνηγοί και ποιμένες και κατασκεύασαν μεγάλους τύμβους για να θάψουν τους ηγέτες τους. Οι τύμβοι αυτοί είχαν παρόμοια χαρακτηριστικά με εκείνους που κατασκευάστηκαν αργότερα από τους Μυκηναίους. Το στοιχείο αυτό έχει υποστηριχθεί από την αρχαιολογική κοινότητα ότι αποτελεί απόδειξη της συγγένειας μεταξύ Ηπειρωτών της παλαιολιθικής και νεολιθικής εποχής και Μυκηναίων της μετέπειτα εποχής του Χαλκού. Στην Ήπειρο βρέθηκαν και πολλοί οικισμοί και ευρήματα της καθαυτού Μυκηναϊκής εποχής. Τα πιο σημαντικά από αυτά βρέθηκαν στο Νεκρομαντείο του Αχέροντα ποταμού και στο Μαντείο της Δωδώνης (του Δωδωναίου Δία). Οι Δωριείς εισέβαλαν στην Πελοπόννησο δια μέσου της Ηπείρου και της Μακεδονίας στο τέλος της 2ης χιλιετίας π.Χ. (περίπου 1100 με 1000 π.Χ.), όμως οι λόγοι αυτής της μετακίνησης δεν έχουν διασαφηνιστεί. Ενώ πολλοί κάτοικοι της περιοχής μετανάστευσαν προς νότο, εκείνη την εποχή εμφανίστηκαν στην Ήπειρο οι τρεις βασικές φυλές της, σύμφωνα και με τους ιδρυτικούς μύθους των φυλών αυτών. Τα φύλα αυτά ήταν:

Χάονες: Εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Αρχαίας Ηπείρου, και συγκεκριμένα στα βορειοδυτικά της. Υποστηρίζεται ότι η ελληνική μειονότητα της Βορείας Ηπείρου είναι απόγονοι των αρχαίων Χαόνων.

Μολοσσοί: Εγκαταστάθηκαν στην Ήπειρο κατά τη διάρκεια των Μυκηναϊκών χρόνων. Οι Μολοσσοί ανήκαν στο Κοινό των Ηπειρωτών, έως ότου τάχθηκαν εναντίον της Ρώμης στον Τρίτο Μακεδονικό Πόλεμο (171–168 π.Χ.). Το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό, και οι εκδικητικοί Ρωμαίοι υποδούλωσαν 150.000 από τους κατοίκους τους και προσάρτησαν την περιοχή στη Ρωμαϊκή Δημοκρατία.

Θεσπρωτοί: Ήταν αρχαίο ελληνικό φύλλο εγκατεστημένο στην περιοχή της Ηπείρου. Ο Όμηρος αναφέρεται συχνά στην Θεσπρωτία, την γη δηλαδή των Θεσπρωτών, η οποία είχε φιλικές σχέσεις με την Ιθάκη και το Δουλίχι.

Μακεδόνες: Υπάρχει τεκμηριωμένη συνεχής ελληνική παρουσία στην Μακεδονία από την αρχαιότητα, η οποία σημάδεψε την περιοχή, παράλληλα με την παρουσία πολλών άλλων ομάδων που πέρασαν από το έδαφός της μέσα στους αιώνες, όπως οι Ρωμαίοι, Θρακιώτες, Πέρσες, Λατίνους, Σλάβοι και Οθωμανοί. Σήμερα, λόγω της μακράς και πλούσιας ιστορίας της περιοχής, εξακολουθούν να υπάρχουν μερικές μικρές γλωσσικές κοινότητες αρμάνιων και σλαβόφωνων. Αυτές οι κοινότητες χρησιμοποιούν τις διάφορες διαλέκτους τους σε ορισμένες κοινωνικές καταστάσεις, ενώ αναγνωρίζονται ως Έλληνες.

Οι Μακεδόνες έχουν τη δική τους ιδιαίτερη πολιτιστική κληρονομιά, η οποία χαρακτηρίζεται ως υποομάδα του εθνικού ελληνικού πολιτισμού. Η συντριπτική πλειοψηφία των Μακεδόνων μιλά μια παραλλαγή της ελληνικής γλώσσας, που ονομάζεται Μακεδονική (Μακεδονίτικα) ή Βορειοελλαδίτικα. Ανήκει στη βόρεια ομάδα διαλέκτων, με φωνολογικές και λίγες συντακτικές διαφορές που διακρίνονται από τα τυπικά Ελληνικά που μιλιούνται στη νότια Ελλάδα. Οι Μακεδόνες έχουν επίσης μια χαρακτηριστικότερη βαρύτερη έμφαση, που αναγνωρίζει εύκολα έναν ομιλητή ότι έρχεται από τη Μακεδονία.

Καραγκούνηδες

Οι Καραγκούνηδες της νοτιοδυτικής Θεσσαλίας ήταν εξελληνισμένοι Αρβανίτες, οι οποίοι στις αρχές του 14ου αιώνα είχαν εποικίσει την περιοχή και την υπόλοιπη κεντρική Ελλάδα. Πρόκειται για μια ενότητα του Ελληνικού αγροτικού πληθυσμού με ευδιάκριτα, κυρίως στο παρελθόν, κοινωνικά και πολιτιστικά γνωρίσματα, η οποία κατοικεί κατ’ εξοχήν στη δυτική λεκάνη της Θεσσαλικής πεδιάδας στους νομούς Καρδίτσας και Τρικάλων. Οι Καραγκούνηδες είναι Έλληνες με ένα ιδιαίτερο λαϊκό πολιτισμό ομοιογενή και εξωτερικά διακριτό, όμως δεν είναι βέβαιο και κανείς δεν ξέρει με επιστημονική ακρίβεια, πότε, πώς και γιατί διαφοροποιήθηκαν από τους άλλους Έλληνες και κάτω από ποιες συνθήκες ανέπτυξαν τον πολιτισμό τους. Τους Καραγκούνηδες μπορεί να τους συναντήσει κάποιος στον κάμπο της Καρδίτσας και των Τρικάλων. Δεν έφυγαν ποτέ από τον κάμπο και η καθημερινή ασχολία ήταν η καλλιέργεια της γης και η ιππασία.

Πόντιοι

Πόντιοι ονομάζονται οι Έλληνες που κατάγονται από την περιοχή του Πόντου, δηλαδή τα νότια παράλια της Μαύρης θάλασσας, από τη σημερινή βορειοανατολική Τουρκία όπως επίσης και από την ΕΣΣΔ. Η παρουσία Ελλήνων στην περιοχή του Πόντου ανάγεται από την αρχαιότητα μέχρι τους νεότερους χρόνους οπότε η πλειονότητά τους, οι χριστιανοί Πόντιοι, μεταφέρθηκε στην Ελλάδα με την ανταλλαγή πληθυσμών που ακολούθησε τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922. Όσοι Πόντιοι είχαν μεταναστεύσει στην Ρωσική Αυτοκρατορία ή είχαν διαφύγει στην ΕΣΣΔ, μετά από ένα σύντομο διάστημα ακμής που ακολουθήθηκε από σκληρούς διωγμούς από το σταλινικό καθεστώς, αναγκάστηκαν να μετεγκατασταθούν στην Ελλάδα μετά την κατάρρευση της Ένωσης. Γλώσσα των περισσότερων Ποντίων ήταν, και ομιλείται ακόμη από σημαντική μερίδα τους, η ποντιακή. Παρ' όλο που διατηρεί στοιχεία της αρχαίας ιωνικής διαλέκτου της Μιλήτου, τα οποία ανάγονται μέχρι την εποχή του Ομήρου, η διάλεκτος αυτή προέρχεται από την ελληνιστική εποχή. Στα 2600 χρόνια ζωής της, η ποντιακή διάλεκτος, πέρα από τις επιδράσεις της ελληνιστικής κοινής και της μεσαιωνικής κοινής Ελληνικής, δέχτηκε επιδράσεις από το λεξιλόγιο των Γενουατών και των Βενετσιάνων της Τραπεζούντας, των Περσών, των Γεωργιανών και των Τούρκων. Ωστόσο οι ξένες λέξεις αυτές εξελληνίστηκαν και εντάχθηκαν στο κλιτικό σύστημα της ελληνικής γλώσσας.

Οι Πόντιοι χαρακτηρίζονται από τα έντονα στοιχεία παράδοσης και εθίμων που μετέφεραν από την πατρίδα τους. Οι χοροί, η ποντιακή διάλεκτος και κάποια από τα έθιμα διατηρούνται μέχρι και σήμερα. Σήμερα, σε ορισμένες περιοχές της Τουρκίας, ιδιαίτερα στις περιοχές Τόνγιας και Όφεως, ομιλείται ακόμη η ποντιακή διάλεκτος και χορεύονται οι ποντιακοί χοροί από μουσουλμάνους Ποντίους, απογόνους των εξισλαμισμένων Ποντίων οι οποίοι είχαν εξαιρεθεί, λόγω θρησκεύματος, από την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923.

Θράκες

Οι Θράκες ήταν ένα σημαντικό Ινδοευρωπαϊκό φύλο που κατοικούσε μεγάλη έκταση στην Κεντρική και Νοτιοανατολική Ευρώπη. Συνόρευαν με τους Σκύθες στο βορρά, τους Κέλτες και τους Ιλλυριούς στη δύση, τους Έλληνες στο νότο και τη Μαύρη Θάλασσα στην ανατολή. Οι Θράκες αναφέρονται για πρώτη φορά στην Ιλιάδα του Ομήρου, ως σύμμαχοι των Τρώων κατά των Τρωικό Πόλεμο. H καταγωγή των Θρακών παραμένει ασαφής, λόγω απουσίας γραπτών ιστορικών πηγών. Στοιχεία για τους πρωτοθράκες στην προϊστορική περίοδο στηρίζονται σε αντικείμενα υλικού πολιτισμού. Διαιρεμένοι σε ξεχωριστές φυλές οι Θράκες δεν κατάφεραν να συγκροτήσουν πολιτική οργάνωση με διάρκεια μέχρι που ιδρύθηκε το κράτος των Οδρυσών τον 5ο αιώνα π.Χ. Στις ορεινές περιοχές ζούσαν πολεμικές και άγριες Θρακικές φυλές, όπως και οι Ιλλυριοί, ενώ οι λαοί στις πεδιάδες θεωρούντο πιο ειρηνικοί. Οι Θράκες κατοίκησαν τμήματα των αρχαίων επαρχιών: Θράκη, Μοισία, Μακεδονία, Δακία, Μικρά Σκυθία, Σαρματία, Βιθυνία, Μυσία, Παννονία και άλλες περιοχές στα Βαλκάνια και στη Μικρά Ασία.

Τσάκωνες

Είναι πληθυσμιακή ομάδα, τα μέλη της οποίας μιλούν μία ξεχωριστή νεοελληνική διάλεκτο, την Τσακωνική. Είναι εγκατεστημένοι στην ανατολική Πελοπόννησο, στην επαρχία Κυνουρίας. Οι Τσάκωνες προέρχονταν από πληθυσμούς της Λακωνίας που κατέφυγαν στα ορεινά του Πάρνωνα κατά τη διάρκεια των Αβαρο-Σλαβικών επιδρομών στην Πελοπόννησο στα τέλη του 6ου αιώνα. Στην προέλευσή τους οφείλεται και το όνομα Τσάκωνες το οποίο αποτελεί παραφθορά του Λάκωνες. Έδρα της ορεινής τους κοινότητας έγινε ο Πραστός, ενώ το πρώτο χωριό των Τσακώνων για το οποίο εμφανίζονται αναφορές στα τέλη του 13ου αιώνα είναι η Καστάνιτσα. Οι Τσάκωνες ήταν κυρίως κτηνοτρόφοι και χτίστες. Ως χτίστες μάλιστα απέκτησαν μεγάλη φήμη και έγιναν περιζήτητοι ακόμα και μακριά από τον τόπο τους. Έδωσαν το παρών στην επανάσταση του 1821, κατά τη διάρκεια της οποίας κάηκε από τα στρατεύματα του Ιμπραήμ η πρωτεύουσά τους, ο Πραστός, το 1826. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, πολλοί Τσάκωνες μετακινήθηκαν στις κοντινές παραθαλάσσιες περιοχές με αποτέλεσμα νέα πρωτεύουσά τους να γίνει το Λεωνίδιο. Η τοπική διάλεκτος δεν στηρίχθηκε από την ελληνική πολιτεία και ο αριθμός των ομιλητών της άρχισε να φθίνει. Σήμερα υπάρχουν λίγοι κυρίως ηλικιωμένοι ομιλητές της Τσακώνικης διαλέκτου. Αν και οι κάτοικοι των Τσακωνοχωρίων είναι 8.122, σύμφωνα με την απογραφή του 2001, οι ομιλητές της διαλέκτου υπολογίζονται σε λιγότερους από 2.500. Οι περισσότεροι είναι ομιλητές του νότιου ιδιώματος της διαλέκτου και συναντώνται κυρίως στον Τυρό, τα Πέρα Μελανά, τα Σαπουνακαίικα και την Βασκίνα.

Σαρακατσάνοι

Οι Σαρακατσάνοι είναι ελληνική νομαδική φυλή που βρίσκεται διασκορπισμένη σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα. Σήμερα, η συντριπτική πλειοψηφία των Σαρακατσάνων έχει εγκαταλείψει το νομαδικό βίο και ζει μόνιμα στα χωριά όπου ασχολείται με την κτηνοτροφία, ενώ οι απόγονοί τους έχουν εγκατασταθεί σε μεγάλο βαθμό στα μεγάλα αστικά κέντρα. Μικρός αριθμός Σαρακατσάνων βρίσκεται επίσης στη Βουλγαρία και την ΠΓΔΜ. Οι Σαρακατσάνοι, είχαν και έχουν εντυπωσιακή ομοιογένεια, στη γλώσσα, στα ήθη, τα έθιμα και τον τρόπο ζωής. Διακρίνονταν σε τέσσερις κύριες ομάδες πληθυσμού ανάλογα με τη γεωγραφική τους θέση.

Κασσανδρινοί: Είναι οι Σαρακατσάνοι της Μακεδονίας. Οι Κασσανδρινοί ξεχειμώνιαζαν συνήθως στη χερσόνησο της Κασσάνδρας, στη Χαλκιδική, καθώς και στις νότιες πεδιάδες του Αξιού και του Στρυμόνα. Το καλοκαίρι κατευθύνονταν προς τους ορεινούς όγκους του Βερμίου, του Βόρα, της Τζένας, του Περιστερίου της Βαβούνας (τώρα ανήκει στην Π.Γ.Δ.Μ.) έως τα όρη Κερκίνη, Φαλακρό, Παγγαίο και τη Δυτική Ροδόπη.

Μωραΐτες: Είναι οι Σαρακατσάνοι της Κεντρικής και Νοτίου Ελλάδος. Οι Μωραΐτες ξεχειμώνιαζαν, συνήθως, σε μια περιοχή που εκτείνεται από τη Θεσσαλία και Νότιο Πιερία έως τη Στερεά Ελλάδα, την Εύβοια και την Πελοπόννησο. Το καλοκαίρι κατευθύνονταν προς τους ορεινούς όγκους της Στερεάς Ελλάδος, Νοτίου Πίνδου και Αγράφων έως τα όρη Χάσια και το Βέρμιο, καθώς επίσης και τους ορεινούς όγκους της Βορείου Πελοποννήσου.

Πολίτες: Είναι η ομάδα πληθυσμού που περιλαμβάνει συνολικά τους Σαρακατσάνους της Θράκης. Οι Πολίτες ξεχειμώνιαζαν, συνήθως, στα πεδινά παράλια της Ανατολικής Θράκης πλησίον της Κωνσταντινούπολης καθώς και στα πεδινά παράλια της Δυτικής Θράκης. Το καλοκαίρι κατευθύνονταν προς τους ορεινούς όγκους της Ανατολικής Ροδόπης έως τα όρη της Στράντζας και την οροσειρά του Αίμου.

Αρβανίτες

Οι Αρβανίτες είναι πληθυσμιακή ομάδα της Ελλάδας οι οποίοι μιλούν τα αρβανίτικα, μια αλβανική διάλεκτο με έντονες επιρροές από τα μεσαιωνικά αλβανικά. Οι Αρβανίτες κατάγονται από πληθυσμούς οι οποίοι μετακινήθηκαν κυρίως στη νότια και κεντρική Ελλάδα από την σημερινή Βόρεια Ήπειρο κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, ιδίως μεταξύ του 13ου και 16ου αιώνα λόγω διάφορων κοινωνικοπολιτικών συνθηκών της εποχής. Σημαντικός ήταν ο ρόλος των Αρβανιτών κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

Η κάθοδος των αρβανίτικων φύλων στον ελλαδικό χώρο ξεκινά στα τέλη του 13ου αιώνα και σταματάει περίπου το 1600 έχοντας ως αρχική κοιτίδα την περιοχή Άρβανον στο Δεσποτάτο της Ηπείρου, στην κεντρική περιοχή της σημερινής Αλβανίας και ως τόπο αρχικής εγκατάστασης την Θεσσαλία γύρω στο 1325. Μία άποψη ως προς τον δρόμο που ακολούθησαν είναι ότι διέσχισαν την άνω λεκάνη του Αλιάκμονα και διαμέσου Κορυτσάς, Καστοριάς και Γρεβενών έφτασαν στον θεσσαλικό κάμπο. Άλλη άποψη υποστηρίζει την κάθοδό τους μέσω των Ιωαννίνων στην Αιτωλοακαρνανία και τη μετακίνησή τους από εκεί στην Θεσσαλία. Επίσης, δεκάδες χιλιάδες Αρβανίτες βρέθηκαν μετά την καταστροφή της Μοσχόπολης και της Κορυτσάς τον 17ο αιώνα στην Θράκη. Σήμερα, μετά την Μικρασιατική καταστροφή και την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923 οι απόγονοι τους βρίσκονται στα δεκάδες αρβανιτοχώρια του νομού Έβρου, στην Νέα Ορεστιάδα, στην Αλεξανδρούπολη, στην Θεσσαλονίκη και στην Γερμανία.