Αμπελόκηποι: Το καλοκαιρινό θέρετρο της Αθήνας

Εκδρομή στους Αμπελοκήπους; Και όμως, ναι. Η Αθήνα πριν από 100 χρόνια δεν ήταν όπως είναι σήμερα. Και η περιοχή των Αμπελοκήπων, όπως δηλώνει και το όνομά της, ήταν καταπράσινη. Εκείνη την ρομαντική εποχή, οι Αθηναίοι του κέντρου της Αθήνας έπαιρναν με τις οικογένειές τους το τραμ Νο 10 «Θων - Θησείο» για μια… εκδρομούλα στην πλατεία των Αμπελοκήπων, όπου ήταν το τέρμα, για να θαυμάσουν τα στολίδια της πρωτεύουσας, που έμοιαζαν με παραμυθένια σπίτια, ενώ οι ταβέρνες και τα καφενεία τριγύρω υποδέχονταν τους… «εκδρομείς».

Οι Αμπελόκηποι, λοιπόν, ήταν μια κατάφυτη περιοχή, με πολλά ρέματα να την διασχίζουν. Αποτελούσε συνοικία της πρωτεύουσας από το 1881, ενώ στο πολεοδομικό σχέδιο της Αθήνας εντάχθηκε το 1926.

Στην περιοχή, τότε, υπήρχαν δύο παραμυθένια σπίτια, στολίδια θα λέγαμε, κομψοτεχνήματα αρχιτεκτονικής, τα οποία θυσιάστηκαν στον βωμό της αστικοποίησης των Αμπελοκήπων.

Πρόκειται για την βίλα «Μαργαρίτα» και την βίλα «Θων», που ο βίος τους ήταν μικρότερος του ανθρώπου: στα 65 χρόνια γκρεμίστηκε η «Μαργαρίτα» και στα 52 η «Θων».

Εμφανίστηκαν στην Αθήνα, στα τέλη του 19ου με αρχάς του 20ού αιώνα. Με την παρουσία τους αυτή, εμφανίζονται στην αρχιτεκτονική δείγματα εκλεκτικισμού, από την παλιά και νέα φρουρά αρχιτεκτόνων, εμπνευσμένα από παλιούς ρομαντικούς ρυθμούς, που δημιούργησαν τον νεοκλασικό ελληνικό ρυθμό.

Η παραμυθένια βίλα «Μαργαρίτα» βρισκόταν στην διασταύρωση των λεωφόρων Κηφισίας και Μεσογείων, που κατά τον Κώστα Μπίρη δεν μπορεί να θεωρηθεί αθηναϊκό έργο. Κτίσθηκε το 1905, πάνω σε σχέδια Άγγλου αρχιτέκτονα, σε ύφος μεσαιωνικού πύργου της πατρίδας του, από Αρμένιο μηχανικό, πάροικο αγγλικής υπηκοότητας, που διατηρούσε κατάστημα παλιών έργων τέχνης στην γωνία των οδών Ερμού και Βουλής. Η κατοικία ανήκε στον Ευστάθιο Λάμψα και ήταν μια αρχιτεκτονική φαντασία, με κόκκινη πελεκητή πέτρα, κωνικό τρούλο και στέγες καλυμμένες από μολυβδόφυλλα. Ο Λάμψας, ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρετανία», ήταν παντρεμένος με την πλούσια Γαλλίδα Παλμύρα Παλφρουά, κι έδωσαν στην βίλα το όνομα της θετής κόρης τους, Μαργαρίτας.

Η βίλα «Θων» βρισκόταν σε μικρή απόσταση, στην συμβολή των λεωφόρων Αλεξάνδρας και Κηφισίας στους Αμπελοκήπους. Εκεί, ο αυλάρχης του βασιλιά Γεωργίου Α΄, Νικόλαος Θων, έχτισε την κατοικία του, η οποία θεμελιώθηκε σε σχέδια του Αυστριακού αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλερ το 1887 και ήταν έτοιμη το 1891. Το ευρύχωρο σαλόνι της κατοικίας στόλιζαν πίνακες μεγάλων ζωγράφων, όπου δέσποζε η ελαιογραφία του Ιακωβίδη «Εσπερινό Ανάγνωσμα», που αγόρασε ο Θων το 1898 έναντι 3.000 δρχ. Στον περιβάλλοντα χώρο υπήρχε μικρό πάρκο με γλυπτά, ενώ το 1895 αναγέρθηκε και ο μικρός ναός του Αγίου Νικολάου με ημισφαιρικό θόλο, που σώζεται μέχρι σήμερα.

Μεγάλο κοσμικό γεγονός για την αριστοκρατία της εποχής ήταν οι αρραβώνες και οι γάμοι της θυγατέρας του Θων, Μαρίκας, στις 6 Δεκεμβρίου 1905, «εν τη πολυανθεί επαύλει του Νικολάου Θών εν Αμπελοκήποις…» με έναν εξαίρετο επιστήμονα, τον 29χρονο χειρουργό Θ. Παπαϊωάννου. Ο Θων είχε και δύο γιους, τον «καλό» και τον «διεστραμμένο» σύμφωνα με τον Τύπο της εποχής.
Ο Νικόλαος Θων διορίστηκε από τον βασιλιά Γεώργιο Α΄ διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, το οποίο χτίστηκε σε οικόπεδο που παραχώρησε ο ίδιος στην οδό Αγίου Κωνσταντίνου. Και ο βασιλιάς, χρησιμοποιώντας μια γενναία δωρεά 10 χιλιάδων λιρών Αγγλίας του ομογενή Χιώτη εμπόρου Ευστρατίου Ράλλη, θεμελίωσε το κτίριο σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ερνέστου Τσίλλερ το 1891.
Από την βίλα παρήλασαν μεγάλοι ηθοποιοί και συγγραφείς που μετείχαν σε συσκέψεις για να επιλέξουν με τον διευθυντή Θων τα έργα που θα παραστήσουν στο θέατρο, που άνοιξε τελικά τις πύλες του στις 24-11-1901.Ο Θων πέθανε το 1906, και οι κληρονόμοι του πούλησαν το 1921 όλο το συγκρότημα σε δύο επιχειρηματίες. Στη δεκαετία του ’30 μια πτέρυγα λειτούργησε για λίγο ως κλινική και θεραπευτήριο, ενώ από το 1936 εγκαταστάθηκε εκεί το εκπαιδευτήριο
του Γεώργιου Νεστορίδη, με ενοίκιο.

Η κατεδάφιση των δύο κτισμάτων

Η βίλα «Μαργαρίτα» με τα 32 δωμάτια, όταν πέθανε η ιδιοκτήτρια Παλμύρα Λάμψα το 1939, πέρασε στα χέρια της εγγονής της, Σοφίας, η οποία την νοίκιασε και στέγασε για λίγα χρόνια την Δανική πρεσβεία. Κατεδαφίστηκε το 1970 και στην θέση της χτίσθηκε 9όροφο οικοδόμημα της Εθνικής Τραπέζης.

Η βίλα «Θων», για ένα διάστημα, μετά το 1930, λειτούργησε ως κλινική και σχολή. Στα Δεκεμβριανά το 1944 την ανατίναξαν οι ΕΛΑΣίτες και ένα μεγάλο μέρος της κατέρρευσε. Αργότερα καθαρίστηκε ο χώρος και στη θέση του ανεγέρθηκε συγκρότημα γραφείων μ’ ένα μικρό πάρκο.
Το κτήμα που ανέγειρε την έπαυλη αυτή βρισκόταν στη συμβολή Κηφισίας και Αλεξάνδρας. Μέσα σ’ αυτή την έκταση θεμελίωσε, το 1887, και τον ναό του Αγ. Νικολάου, που εγκαινίασε το 1895. Τα σχέδια των κτισμάτων, ο Θων τα εμπιστεύτηκε στον Ερνέστο Τσίλλερ. Σήμερα ο μικρός αυτός ναός είναι το μόνο που διασώζεται.