ΑΓΩΝΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Η ελληνική οικονομία έχει διανύσει μια ταραχώδη δεκαετία δημοσιονομικών και οικονομικών πιέσεων, οι οποίες με τη σειρά τους έχουν τροφοδοτήσει πολυ-επίπεδες κοινωνικο-οικονομικές ρηγματώσεις, που συνεχώς οξύνονται, υπό τη σκιά της οικονομικής επιβράδυνσης να διαγράφεται εκ νέου στον άμεσο ορατό ορίζοντα. Αυτή η σκιά επιβεβαιώνεται με τον πλέον επίσημο τρόπο για την ελληνική οικονομία, καθώς μόλις προχθές η ΕΛΣΤΑΤ ανακοίνωσε ύφεση ύψους 15,2% για το δεύτερο τρίμηνο του 2020.

Το ποσοστό αυτό «αντανακλά» τις επιπτώσεις στο ΑΕΠ της πανδημίας και των περιοριστικών μέτρων που τέθηκαν σε ισχύ και είχαν ως αποτέλεσμα την πτώση της κατανάλωσης, των εξαγωγών και των ιδιωτικών επενδύσεων. Σύμφωνα με τους τριμηνιαίους εθνικούς λογαριασμούς της ΕΛΣΤΑΤ, το ΑΕΠ μειώθηκε κατά 15,2% το β΄ τρίμηνο εφέτος σε σχέση με το αντίστοιχο τρίμηνο πέρυσι, ενώ σε σύγκριση με το α΄ τρίμηνο 2020 η πτώση ανήλθε σε 14%. Η συνολική τελική καταναλωτική δαπάνη παρουσίασε μείωση 10,1% (η κατανάλωση των νοικοκυριών περιορίστηκε κατά 11,6%, ενώ εκείνη της Γενικής Κυβέρνησης μειώθηκε κατά 3,2%). Οι ιδιωτικές επενδύσεις (ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου) μειώθηκαν κατά 10,3%. Οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών παρουσίασαν μείωση 32,1% (οι εξαγωγές αγαθών μειώθηκαν 15,4%, ενώ οι εξαγωγές υπηρεσιών μειώθηκαν 49,4%). Οι εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών παρουσίασαν μείωση 17,2% (οι εισαγωγές αγαθών μειώθηκαν 15,3% και οι εισαγωγές υπηρεσιών μειώθηκαν 25,7%).
Βέβαια, αντίστοιχα δυσμενή μεγέθη εμφανίζονται στο σύνολο σχεδόν του ευρωπαϊκού χώρου, καθώς είναι χαρακτηριστικό ότι ο μέσος όρος μείωσης του ΑΕΠ στην ευρωζώνη είναι 15% και στην Ευρωπαϊκή Ένωση 14,1%. Υψηλότερη ύφεση σε σχέση με την Ελλάδα, κατέγραψαν Ισπανία (22,1%), Γαλλία (19%), Ιταλία (17,3%) και Πορτογαλία (16,3%). Με δύο ωστόσο βασικές διαφορές: πρώτον τα μέτρα στήριξης της πραγματικής οικονομίας στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες ήταν πολύ πιο γενναιόδωρα και έγκαιρα από αυτά που υιοθετήθηκαν για την ελληνική οικονομία και, δεύτερον, μόνο η Ελλάδα έχει τόσο πρόσφατη την επίπονη περίοδο των μνημονίων.

Η οικονομική βοήθεια που πρόσφερε η Ελλάδα σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά προς ανακούφιση από τις επιπτώσεις των απαγορεύσεων που επιβλήθηκαν λόγω της πανδημίας, φαίνεται πως είναι σχετικά περιορισμένης έκτασης. Με βάση τα στοιχεία του Απριλίου του 2020 οι ενισχύσεις της Ελλάδας ήταν από τις πλέον συγκρατημένες στην πρώτη φάση της πανδημίας. Ενδεικτικά, οι άμεσες δημοσιονομικές ενισχύσεις ανήλθαν σε 1,1% του ΑΕΠ, όταν στη Γαλλία και την Πορτογαλία ανήλθαν σε 2,4% και 2,5% αντίστοιχα, ενώ στη Γερμανία έφτασαν το 10,1% του ΑΕΠ! Η οικονομική επιβάρυνση που επισείουν οι παρατάσεις πληρωμών φορολογικών και άλλων υποχρεώσεων στην Ελλάδα ανέρχεται σε 2% του ΑΕΠ, όταν στη Γαλλία, την Πορτογαλία, την Ιταλία και τη Γερμανία ανέρχονται σε: 9,4%, 11,1%, 13,2% και 14,6%! Εξ ίσου συντηρητικά ήταν και τα μέτρα που αφορούσαν τον τρίτο πυλώνα, την παροχή ρευστότητας και εγγυήσεις. Στην Ελλάδα ανήλθαν σε 0,5% του ΑΕΠ, όταν σε Πορτογαλία, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία και Γερμανία ανήλθαν σε: 5,5%, 9,1%, 14%, 29,8% και 27,2% (Πηγή: Ινστιτούτο Bruegel). Παρεμβάσεις ιδιαίτερα φειδωλές, που έδιναν μεταξύ άλλων μία αίσθηση αναμονής και προσδοκίας από την πλευρά της Κυβέρνησης εν όψει της μερικής έστω ανακούφισης της οικονομίας από το άνοιγμα του τουρισμού και των υπόλοιπων κλάδων αυξημένης εποχικότητας.
Και αυτό το χτύπημα, από τα απόνερα της υγειονομικής κρίσης, ήλθε σε μία οικονομία όπου μόλις την τελευταία διετία, μετά τη λήξη του τελευταίου Προγράμματος Δημοσιονομικής Προσαρμογής τον Αύγουστο του 2018, οι μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις είχαν αρχίσει αργά αλλά σταθερά να ανακάμπτουν από τη δεκαετή οικονομική κρίση. Κρίση κατά τη διάρκεια της οποίας περισσότερες από 200.000 μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις έκλεισαν, με συνέπεια την απώλεια περισσότερων από 650.000 θέσεων απασχόλησης. Είναι επίσης γεγονός ότι η έξοδος από τα μνημόνια βρήκε την ελληνική οικονομία κατά 20% συρρικνωμένη σε σχέση με την έναρξη της κρίσης, και με σχεδόν διπλάσια ανεργία σε σχέση με το 2008.

Το τίμημα που πλήρωσαν οι μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι σε αυτές για τη δημοσιονομική εξυγίανση και σταθερότητα της ελληνικής οικονομίας ήταν ιδιαίτερα βαρύ. Το ξέσπασμα της πανδημίας δημιούργησε μια νέα πολυ-επίπεδη κρίση, οι επιπτώσεις της οποίας, παρόλο που δεν είναι ακόμα δυνατόν να υπολογιστούν σε όλο τους το εύρος, έχουν ήδη αφήσει το αποτύπωμά τους στην οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα.
Σε καταστάσεις πανδημίας, πρώτιστο μέλημα της Πολιτείας αυτονόητα είναι η καλύτερη δυνατή προστασία της δημόσιας υγείας και η ενίσχυση του Εθνικού Συστήματος Υγείας, προκειμένου να μπορέσει να ανταποκριθεί στις ανάγκες υγείας του πληθυσμού και ιδιαίτερα των πιο ευάλωτων συμπολιτών μας. Οι συνέπειες ωστόσο από αυτήν την υγειονομική κρίση αγγίζουν ευρύτερους τομείς της κοινωνικής και οικονομικής ζωής, δοκιμάζοντας τις αντοχές εργοδοτών, αυτοαπασχολούμενων και εργαζομένων. Τα μέτρα περιορισμού της διασποράς του ιού, προφανώς ως συνέπεια της πανδημίας, είχαν επίπτωση όχι μόνο στις επιχειρήσεις που υποχρεώθηκαν να αναστείλουν τη λειτουργία τους, αλλά σχεδόν στο σύνολο της οικονομικής δραστηριότητας, και όχι μόνο για όσο διήρκησε το lockdown, αλλά και αρκετά αργότερα. Στην ελληνική πραγματικότητα με την ιδιαίτερη σημασία της εποχικότητας και του τουρισμού, αλλά και του ιδιαίτερου ρόλου των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων, τα πράγματα γίνονται ακόμη πιο κρίσιμα. Οι μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις αποτελούν το 98% των επιχειρήσεων στον ιδιωτικό τομέα και προσφέρουν το 56% των θέσεων εργασίας. Σε απόλυτους αριθμούς, πρόκειται για 260 χιλιάδες επιχειρήσεις με 1,2 εκατ. εργαζόμενους και επιπλέον σε 450 χιλιάδες περίπου ελεύθερους επαγγελματίες-αυτοαπασχολούμενους. Η υγειονομική ανασφάλεια που ακολούθησε το άνοιγμα του τουρισμού, η συνακόλουθη αισθητή μείωση της τουριστικής κίνησης, η πλημμελής επιδημιολογική επιτήρηση πολλών περιοχών που οδήγησε σε περαιτέρω συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας, διαμόρφωσαν ακόμη δυσμενέστερα δεδομένα.

Τέλη Ιουνίου σε έρευνα του Ινστιτούτου Μικρών Επιχειρήσεων της Γενικής Συνομοσπονδίας Επαγγελματιών, Βιοτεχνών, Εμπόρων Ελλάδας, η εικόνα της ψυχολογίας της αγοράς ήταν ανάγλυφη. Τι έδειχνε; Ότι οι μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις, μετά τη σταδιακή άρση των περιοριστικών μέτρων, βρίσκονταν σε εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση. Το ζήτημα της ρευστότητας των επιχειρήσεων που είχε επισημανθεί, από την αρχή της εκδήλωσης της πανδημίας, ως το σημαντικότερο πρόβλημα που θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουν οι επιχειρήσεις, ήταν πλέον εμφανές. Τα μέτρα που είχαν ληφθεί στην πρώτη φάση της πανδημίας από την κυβέρνηση για την ενίσχυση της ρευστότητας των επιχειρήσεων ήταν φανερό πως δεν επαρκούσαν για να καλύψουν την πλειονότητα των επιχειρήσεων, που πάλευαν για την επιβίωσή τους μέσα σε συνθήκες εξαιρετικά μειωμένης ζήτησης.

Τα κυριότερα ευρήματα εκείνης της έρευνας ήταν τα εξής:
Οκτώ στις 10 επιχειρήσεις (81,7%) δήλωσαν πως ο τζίρος τους ήταν μειωμένος το προηγούμενο διάστημα (μήνα) σε σχέση με το αντίστοιχο περσινό. Με βάση τα στοιχεία της έρευνας, ο μέσος όρος μείωσης του τζίρου τον Ιούνιο ήταν 46%.
Δύο στις 10 επιχειρήσεις (21,1%) δήλωσαν πως είναι πολύ πιθανό το προσωπικό τους να μειωθεί το επόμενο εξάμηνο, ενώ μόλις το 5% δήλωσε πως θα προχωρήσει σε προσλήψεις. Εκτιμάται, με βάση τις συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί σήμερα, πως μέχρι το τέλος του έτους κινδυνεύουν να χαθούν περίπου 190.000 θέσεις εργασίας.
Μία στις 3 (33,9%) επιχειρήσεις εκφράζουν τον φόβο για ενδεχόμενη διακοπή της δραστηριότητας τους το επόμενο διάστημα. Σχεδόν 4 στις 10 επιχειρήσεις (37,2%) δήλωσαν ότι το επόμενο διάστημα δεν θα μπορέσουν να ανταποκριθούν στις φορολογικές τους υποχρεώσεις.
Μία στις 3 επιχειρήσεις (33,4%) δήλωσε ότι το επόμενο διάστημα δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις ασφαλιστικές της υποχρεώσεις. Σχεδόν 6 στις 10 (55,1%) επιχειρήσεις δήλωσαν λίγο ή καθόλου ικανοποιημένες με τα μέτρα που είχε λάβει η κυβέρνηση για τη στήριξη των επιχειρήσεων.

Παρά τα μέτρα που είχε λάβει μέχρι τότε η κυβέρνηση για την ενίσχυση της πραγματικής οικονομίας και τον περιορισμό των επιπτώσεων της υγειονομικής κρίσης, είχε αρχίσει να προδιαγράφεται και κυρίως να γίνεται αποδεκτό ότι η ελληνική οικονομία δεν θα αποφύγει τη βαθιά ύφεση. Τα στοιχεία που προέκυπταν από την παρούσα έρευνα επιβεβαίωναν την εκτίμηση αυτή. Επιβεβαίωναν την αίσθηση ότι τα μέτρα και οι πολιτικές της πρώτης φάσης που αποσκοπούσαν στην ανάσχεση των δυσμενέστερων επιπτώσεων της υγειονομικής κρίσης δεν ήταν επαρκώς προσαρμοσμένα στον χαρακτήρα και το περιεχόμενο της κρίσης, αλλά ούτε και στα χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονομίας, που στη συντριπτική της πλειοψηφία αποτελείται από μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις. Επιπλέον, το εύρος των μέτρων δεν επαρκούσε για να καλύψει τουλάχιστον το μεγαλύτερο μέρος του κοινωνικού συνόλου που επλήγη δυσανάλογα από τις οικονομικές επιπτώσεις της υγειονομικής κρίσης. Η εκτίμηση ότι η ύφεση, αν και βαθιά, θα είναι βραχύβια και κατ’ επέκταση σε λίγους μήνες η οικονομία θα επανακάμψει «πιάνοντας το νήμα από εκεί που το άφησε», δεν ήταν παρά όνειρο θερινής νυκτός.

Σε περιόδους κρίσης, ο ρόλος του κράτους αναδεικνύεται ως αναγκαίος αλλά και αποφασιστικός, καθώς ο ιδιωτικός τομέας αντιμετωπίζει τα δικά του αδιέξοδα. Αυτό φάνηκε και στην αντιμετώπιση της πανδημίας με την ανάδειξη του πολύτιμου ρόλου που διαδραμάτισε το Εθνικό Σύστημα Υγείας. Το ίδιο πρέπει να συμβεί και στην αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. Ο ρόλος του κράτους σε τέτοιες συγκυρίες δεν είναι να εκχωρεί ή, στην καλύτερη περίπτωση, να αναμένει πρωτοβουλίες από τον ιδιωτικό τομέα. Ο ρόλος του είναι, μάλλον, να αναλάβει εκείνες τις δράσεις που δεν είναι σε θέση να αναλάβει ο ιδιωτικός τομέας της οικονομίας.

Είναι χαρακτηριστικό ότι από την πρώτη στιγμή εκδήλωσης της πανδημίας, από τον περασμένο Μάρτη, η ΓΣΕΒΕΕ έκανε λόγο για επεκτατικές δημοσιονομικές πολιτικές, με ορίζοντα πολύ πέρα από το καλοκαίρι. Μιλούσε για την ανάγκη ενός πλάνου ανασυγκρότησης, ενός, τηρουμένων των αναλογιών, νέου Σχεδίου Μάρσαλ, με ορίζοντα τριετίας, ενός σχεδίου που θα ενίσχυε την εγχώρια ζήτηση, θα κατεύθυνε χρηματοδοτικά εργαλεία στην οικονομία, χωρίς τις «αγκυλώσεις» της κατεστημένης τραπεζικής γραφειοκρατίας, και θα αποτελούσε αφετηρία για την ουσιαστική επανεκκίνηση της οικονομίας, δίνοντας στις επιχειρήσεις τον αναγκαίο χώρο και χρόνο για να αναπνεύσουν. Ο εθνικός στόχος δεν μπορούσε να είναι άλλος από το: «Καμία επιχείρηση δεν θα κλείσει και καμία θέση εργασίας δεν θα χαθεί, εξαιτίας της πανδημίας».

Προφανώς, μία τέτοια στοχοθεσία και μία ομολογουμένως δύσκολη κατάσταση, πρώτα και κύρια απαιτεί συναινέσεις, κοινωνικές και πολιτικές, και βεβαίως κατανόηση των πολυεπίπεδων και παράπλευρων συνεπειών σε επιχειρήσεις, απασχόληση και εισόδημα. Χρειάζονται πιο γενναίες αποφάσεις και πιο έγκαιρες. Η αντιπολίτευση δείχνει να έχει εμπεδώσει το μέγεθος του προβλήματος και, με δεδομένη την εξ ορισμού μεγαλύτερη ευχέρεια που έχει από την Κυβέρνηση να υιοθετεί προβληματισμούς και προτάσεις, δείχνει πιο δεκτική. Υπάρχει ωστόσο ένα σημαντικό μειονέκτημα ιδίως στις δυνάμεις της προοδευτικής αντιπολίτευσης –που εμφανίζονται παραδοσιακά ως εναλλακτικός κυβερνητικός πόλος– ότι βαρύνονται με την υλοποίηση μνημονιακών πολιτικών που ζημίωσαν ιδιαίτερα το στρώμα επαγγελματιών, βιοτεχνών και εμπόρων και, ως εκ τούτου, ο βαθμός επιρροής και επικοινωνίας με το στρώμα αυτό είναι περιορισμένος.

Αντίστοιχα η Κυβέρνηση, την ίδια ώρα που στηρίζει κάπως μίζερα και με σημαντική χρονική υστέρηση το στρώμα, προωθεί την Έκθεση Πισσαρίδη, η οποία λίγο-πολύ στοχοποιεί τις μικρές επιχειρήσεις για το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας και τη χαμηλή παραγωγικότητα της ελληνικής οικονομίας. Η έκθεση Πισσαρίδη προωθεί την περαιτέρω συρρίκνωσή τους, και αντί να προτείνει τρόπους για την αύξηση της παραγωγικότητας των ελληνικών μικρών επιχειρήσεων, προτείνει την εξαγορά ή συγχώνευσή τους από τις μεγάλες επιχειρήσεις – παρά το γεγονός ότι η πραγματικότητα, αλλά και ένα σημαντικό μέρος της βιβλιογραφίας αναφέρουν πολλές περιπτώσεις που δείχνουν ότι η οικονομική γιγάντωση συνάδει με τη φοροαποφυγή, τη μονοπώληση της αγοράς, τις πρακτικές χειραγώγησής της και την ανεργία. Αντίστοιχα προβληματική είναι και η προώθηση των εξαγωγών ως λύση που θα σώσει την ελληνική οικονομία, όταν ξέρουμε το χαμηλό περιθώριο κέρδους των εξαγωγών, την άλωση της ελληνικής αγοράς από εισαγωγές, την τάση διάρρηξης των διεθνών αλυσίδων αξίας λόγω εμπορικών πολέμων κ.ά. Για τη ΓΣΕΒΕΕ στόχος είναι η στήριξη εκείνων των κλάδων (στον βαθμό που κάτι τέτοιο επιτρέπεται πλέον) οι οποίοι διακρίνονται από υψηλή προστιθέμενη αξία, εγχώρια ολοκλήρωση μέσω δικτύων συνεργειών, δημιουργία θέσεων εργασίας κ.ο.κ., χωρίς να κλείνει τα μάτια στα προβλήματα ανταγωνιστικότητας που αντιμετωπίζει το στρώμα. Το Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων (ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ), σε πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι υπάρχουν διεθνώς δοκιμασμένες κι αποτελεσματικές πρακτικές για την υποστήριξη του ψηφιακού μετασχηματισμού στις μικρές επιχειρήσεις, ώστε το πέρασμα στην τέταρτη βιομηχανική επανάσταση να συντελεστεί με όρους οικονομικής δημοκρατίας, χωρίς νέου τύπου αποκλεισμούς, που τείνουν στην κοινωνική πόλωση και αποσύνθεση.
Σε κάθε περίπτωση, η Κυβέρνηση και η Αντιπολίτευση οφείλουν να συνειδητοποιήσουν ότι ένα σημαντικό τμήμα της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας νιώθει ότι δεν εκπροσωπείται από τις υφιστάμενες πολιτικές δυνάμεις. Τάση που καταγράφεται κατ’ εξακολούθηση σε μετρήσεις του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ και μπορεί να οδηγήσει σε κρίση αντιπροσώπευσης, ιδιαίτερα επικίνδυνη και γόνιμη για την ανάπτυξη αντικοινωνικών και ακραίων στάσεων. Συνεπώς, είναι άμεση προτεραιότητα είτε η υιοθέτηση των πολιτικών εκείνων που θα ανακουφίσουν το στρώμα, είτε η επικοινωνία της κατάλληλης επιχειρηματολογίας και τεκμηρίωσης για τις περιπτώσεις που κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό. Δεν είναι μόνο ζήτημα διατήρησης της κοινωνικής συνοχής, αλλά και προστασίας του δημοκρατικού κεκτημένου.